به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، سالمندی پدیده ای زیستی و طبیعی است که با اضافه شدن برگه های تقویم زندگی به تدریج اتفاق می‌افتد، مقطعی از زندگی که ممکن است فرد به علت رانده شدن از جمع فرزندان یا فوت شریک و همراه زندگی احساس اندوه کند، شرایطی که می‌تواند، سلامت روانی این گروه سنی را به مخاطره بیندازد.

 این در حالی است که تنهایی یا احساس تنها بودن آثار بسیار عمیقی نه فقط بر سلامت روحی و روانی سالمندان دارد، بلکه سلامت فیزیکی آنان را نیز به خطر می‌اندازد، حتی سلامت تغذیه، سوخت و ساز(متابولیسم) و تغییرات بیولوژیکی بدن آنان نیز تاثیر خواهد گذاشت، آثاری که ادامه حیات سالمند را سخت یا در مواردی این دوره از زندگی را کوتاه می‌کند.

برای مثال برهم خوردن ساعت خواب و نداشتن استراحت کافی از جمله مواردی است که می‌تواند پیامد یک فشار روحی باشد که نتیجه آن بروز اختلالات جسمی در فرد است.

 اختلالی به نام بی خوابی

از جمله مواردی که نقش زیادی در بروز مشکلات روحی و روانی در سالمندان دارد، بروز اختلالات خواب است. موضوعی که در اوایل قرن 17 میلادی، دانشمندان به آن علاقه مند شدند و دریافتند که خواب بر کیفیت زندگی افراد تأثیرات قابل توجهی می‌گذارد.

 به تدریج و با ابداع تکنیک‌های جدید این امکان فراهم شد که فعالیت‌های مغزی افراد را در مدت زمانی که به خواب رفته‌اند، ثبت و کارکرد آنان اندازه‌گیری شود. براساس تحقیقات انجام شده، سالمندان، مانند سایر گروه های سنی روند تدریجی خواب سبک به سمت خواب عمیق را تجربه نمی‌کنند، نکته مهم این است که وقتی خواب سبک به خواب عمیق تبدیل نشود، شخص نسبت به محیط حساس باقی می‌ماند و در نتیجه مدام بیدار می‌شود.

شاید به همین دلیل فریبا شهرابی، روان‌پزشک تاکید می‌کند که سالخوردگان برای جلوگیری از اختلالات روانی باید 7 تا 8 ساعت در شبانه روز بخوابند، زیرا خواب و استراحت به آنان کمک می‌کند تا ذهنی آرام داشته باشند، علاوه بر این خواب نیمروزی به مدت 30 تا 40 دقیقه برای تمدید اعصاب و افزایش انرژی از دیگر مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

به گفته احمد علی کامرانی، فوق تخصص طب سالمندان نیز تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد؛ مدت زمان به خواب رفتن جوانان کمتر از 20 دقیقه است، اما این زمان در گروه سنی سالمند به  30 تا 40 می‌رسد. از سوی دیگر بیشتر سالمندان حدود 40 دقیقه یا حتی یک ساعت در طی شب بیداری می‌کشند، در حالی که 85 درصد جوانان حداکثر 20 دقیقه این حالت را تجربه می‌کنند.

به نظر می‌رسد؛ ابتلا به برخی از امراض مانند بیماری‌های شدید، آثار ثانویه مصرف برخی از داروها، وضع روحی- روانی، تغییرات ناگهانی و غیر قابل کنترل در زندگی شخصی و اجتماعی فرد، نگرانی از مشکلات اقتصادی، تنهایی و مواردی از این قبیل می‌تواند مقدمه ای برای بروز چنین مشکلی در سالخوردگان باشد، اما راهکار مناسب چیست؟

  در جستجوی راه حل

به عقیده شهرابی اجرای فعالیت بدنی و ورزش منظم بر حسب سن و نوع بیماری‌های جسمانی؛ مواردی نظیر پیاده روی باعث حفظ سلامت قلب و عروق همچنین استحکام استخوان‌ها در این افراد شده، ضمن اینکه عملکرد دستگاه تنفسی فرد را تنظیم می‌کنند احساس آرامش جسمی و روانی را برای وی به همراه دارند.

باید توجه داشت که به هر دلیل از جمله افزایش سن، الگوی خواب در سالمندان در مقایسه با جوانان متفاوت است. به گفته امیرفرهاد قلعه بندی، روان‌پزشک، دوره خواب- بیداری ۲۴ ساعته در سالخوردگان دستخوش تغییراتی می‌شود، به طوری که فاز خواب- بیداری زودتر آغازمی شود و آنان زودتر به خواب می‌روند، همچنین صبح‌ها زودتر از خواب بیدار خواهند شد. به این ترتیب می‌توان گفت طول زمان خواب شبانه در این افراد کمتر از دیگران است. البته به این علت که بیشتر سالمندان چرت‌های روزانه را تجربه می‌کنند، زمان کلی خواب آنان طی شبانه روز نسبت به  افراد جوان تفاوت زیادی ندارد.

به عبارتی اگرچه مدت خواب شبانه کاهش یافته، اما با خواب کوتاه روزانه جبران خواهد شد. این روان‌پزشک تغییرات فیزیولوژیک از جمله کاهش ترشح ملاتونین و هورمون رشد، همچنین افزایش ترشح کورتیزول را از جمله دلایلی می‌داند که ممکن است موجب تغییر ریتم خواب- بیداری در سالخوردگان شود.

بر این اساس سالمندان باید توجه داشته باشند که خواب خوب در طی شب بدون استفاده از داروهای خواب‌آور از اهمیت زیادی برخوردار است و داشتن یک برنامه روزانه فعال، می‌تواند خواب مناسب در شب را تضمین کند.

شهرابی هشداری هم برای این گروه سنی دارد، اینکه هرگاه این افراد احساس تغییر خلق، کاهش انرژی و احساس گناه از فعالیت‌های روزانه، کم خوابی، بی ارزشی، شکایات متعدد جسمانی داشته باشند، باید این موارد را جدی بگیرند، زیرا از علایم افسردگی است و باید به روان پزشک مراجعه کنند.

از سوی دیگر قلعه بندی براین باور است، زمانی که فرد دچار اختلال خواب است؛ تهیه شرح حال و معاینه فیزیکی دقیق در کنار انجام آزمون‌های آزمایشگاهی برای تشخیص اختلال خواب ضروری است، زیرا بسیاری از این اختلالات قابل درمان هستند، بنابراین نباید با بی توجهی به آن کیفیت زندگی فرد را به مخاطره انداخت. از نظر وی علاوه بر درمان دارویی، رعایت بهداشت خواب، ورزش و مشارکت در فعالیت‌های فیزیکی به صورت منظم در رفع این مشکل موثر خواهد بود.
 
 نیمی از زنان یائسه مشکل خواب دارند

به نظر می‌رسد داشتن فعالیت فیزیکی به میزان کافی، قرار گرفتن در معرض نور خورشید در صبح‌ها، همچنین خودداری از مصرف مواد محرک و سیگار از جمله مواردی هستند که توجه به آنها در این گروه سنی ضرورت دارد. این در حالی است که کامرانی مصرف داروهای محرک، یائسگی و استرس را از دیگر عواملی می‌داند که می‌تواند موجب بروز این مشکل در زنان شود. گفته می‌شود به طور تقریبی حدود  50درصد زنان یائسه از مشکلات خواب رنج می‌برند.

 این افراد دو برابر زنان غیر یائسه، قرص خواب مصرف می‌کنند. آن هم در شرایطی که آثار منفی استرس روی خواب زنان و مردان مسن چند برابر جوانان است.

افسردگی یکی از مواردی است که سلامت روانی سالخوردگان را به مخاطره می‌اندازد، همچنین اختلال در خواب موجب بروز مشکلات دیگر برای این افراد می‌شود. راه حل دیگری که شهرابی برای رفع این مشکل پیشنهاد می‌کند این است که می‌توان از طریق تغذیه صحیح احتمال بروز افسردگی را در این افراد کاهش داد، پرداختن به فرایض دینی هم موضوع دیگری است که باید به آن توجه کرد زیرا پژوهش‌ها نشان داده است که افرادی که دارای  اعتقادات مذهبی هستند وضع روحی روانی بهتری دارند و در مقابل فشارهای روحی و روانی از خود سازگاری نشان می‌دهند.

در بعد اجتماعی نیز باید گفت؛ مشارکت در فعالیت‌هایی  از قبیل ارتباط با انجمن‌ها، حضور در گروه‌ها و داشتن دوستان همسن تاثیر چشم گیری در حفظ شادابی و سازگاری سالمندان دارد. البته یافتن یک سنگ صبور که سالمند بتواند برای او درد دل کند و با وی تبادل افکار داشته باشد نیز موجب کاهش فشارهای روحی و روانی در فرد می‌شود، که دور شدن او از افسردگی یکی از پیامدهای مثبت این کار است .