به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران،هرچند موقعیت ژئوپلتیک خلیج فارس و منابع سرشار نفت و گاز آن از مهم ترین عوامل شهرت بالای این خلیج پانصد هزار ساله است، اما در سال های اخیر، برخی ادعاهای هویتی درباره نام خلیج فارس، باعث بحث برانگیز شدن آن شده است. هرچند تا پیش از دهه 1960میلادی حتی کشورهای عربی مدعی نیز در مکاتبات خود از عنوان «خلیج فارس» استفاده می کردند و سازمان آب نگاری بین المللی نیز همچنان از نام خلیج ایران (خلیج فارس) برای این خلیج استفاده می کند، اما اتحادیه عرب از سال 1964 رسما نام خلیج فارس را برای عرب زبانان ممنوع کرد!

از افسانه های بومیان تا جدال دولت ها

قدمت خلیج فارس که مهد پیدایش برخی از مهم ترین تمدن های انسانی بوده، باعث شده تا بومیان این خطه، افسانه های بسیاری درباره آن داشته باشند. از رویت پری های دریایی با چهره ای عروس گونه گرفته تا وجود کوسه هایی که از دهانشان آتش بیرون می آید. چنان که صاحب نظران گفته اند، تنوع گونه های جانوری در آب های خلیج فارس باعث شده است برخی دریانوردان و بومی های این خطه، درباره جانداران خلیج فارس به افسانه سرایی روی آورند.

با این همه، علاوه بر چنین رویاها و افسانه هایی، خلیج فارس به سبب موقعیت اقتصادی و سیاسی اش، مورد هجوم دولت های مختلف نیز قرار داشته و دارد و شاید اکنون برخی هجمه های هویتی به این خلیج مهم نیز ریشه در برنامه های بلندمدت سیاسی و اقتصادی برای تسلط بر منابع غنی این آبراه مشهور داشته باشد.

خلیج فارس از شرق از طریق تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب راه دارد و از غرب به دلتای رودخانه اروندرود​ که حاصل پیوند دو رودخانه دجله و فرات و پیوستن رود کارون به آن است. کشورهای ایران، عمان، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین در کناره خلیج فارس است و در این میان سواحل شمالی خلیج فارس تماما در جغرافیای سیاسی ایران قرار دارد. جزایر زیادی در خلیج فارس وجود دارد که برخی از آنها از اهمیت کم و برخی از اهمیت بالایی برخوردار است. اکثر جزایر مهم خلیج فارس متعلق به ایران است هرچند برخی در دوره های معاصر تاریخی از ایران جدا شده است. جزایر مهم خلیج فارس عبارت است از: قشم، بحرین، کیش، خارک، ابوموسی، تنب بزرگ، تنب کوچک و لاوان. بندرهای مهمی در حاشیه خلیج فارس وجود دارد که از میان آنها می توان بندرعباس، بوشهر، بندرلنگه، کیش، خرمشهر و بندر ماهشهر در ایران و شارجه، دبی و ابوظبی را در امارات متحده عربی و بندر بصره و فاو در عراق را نام برد.

خلیج فارس از نظر راهبردی در منطقه خاورمیانه، به عنوان بزرگ ترین و مهم ترین مرکز ارتباطی است و به همین دلیل از دیرباز مورد توجه قدرت های جهانی و بازرگانان و تجار دنیا بوده است.

این منطقه منبع مهم انرژی جهان بوده و حدود یک سوم تولید نفت دنیا را در اختیار دارد. طبق آخرین برآوردهای انجام شده، حوزه خلیج فارس در حدود 730 میلیارد بشکه ذخیره نفت اثبات شده و بیش از 70 تریلیون مترمکعب گاز طبیعی را در خود جای داده است.

علاوه بر این، از منظر نظامی، وجود پایگاه های نظامی متعدد اعم از دریایی، هوایی و زمینی در منطقه خلیج فارس که عمدتا متعلق به کشورهای آمریکا و انگلیس است و حضور ناوهای جنگی کشورهای غربی بخصوص آمریکا در آب های خلیج فارس، اهمیت نظامی و راهبردی خلیج فارس را نمایان می سازد. با این حال تنگه استراتژیک خلیج فارس (هرمز) در اختیار ایران است و تسلط نیروهای دریایی کشورمان بر آب های خلیج فارس، یکی از عوامل مهم ثبات در این خطه است. تنگه هرمز از آن جهت دارای اهمیت است که نفت تولید شده در حوزه خلیج فارس باید از طریق آن به دیگر نقاط جهان حمل شود.

همین اهمیت سیاسی، اقتصادی و نظامی، توضیح دهنده بسیاری از رویارویی ها در تاریخ خلیج فارس است. یکی از مهم ترین این رویارویی ها مربوط به اخراج پرتغالی ها از تنگه هرمز بود که در قرن هفدهم میلادی رخ داد. 330 سال بعد بار دیگر رویارویی دیگری در این خطه پدید آمد و این بار نه به طور فیزیکی و نظامی، بلکه به گونه ای فرهنگی و رسانه ای خلیج فارس مورد هجمه بیگانگان قرار گرفت و البته دهم اردیبهشت، روز خلیج فارس، پیوند دهنده هر دو رویداد تاریخی است.

دفاع از خلیج فارس؛ یک روز اقتدار نظامی، روز دیگر اتحاد مجازی

آوریل 1622 میلادی، ایرانیان به رهبری امام قلی خان با حمایت مردم بومی منطقه، فتح هرمز را با موفقیت انجام دادند و این جزیره مهم را از بزرگ ترین امپراتور قرن باز پس گرفتند و جایگاه خود را در جهان در فهرست ابرقدرت های قرن شانزدهم ثبت کردند. انگلیسی ها نیز که خود را رقیب پرتغالی ها می دانستند، چهار کشتی خود را با خدمه فنی در اختیار ارتش امام قلی خان گذاشتند. پرتغالی ها معتقد بودند که تنگه هرمز از جمله نقاطی در دنیاست که تسلط بر آن فرمانروایی اقتصادی بر جهان را تضمین می کند. با پیروزی ایران بر پرتغالی ها، ایران تا سال 1820 پرچمدار تمام خلیج فارس و دریای عمان شد. انگلیسی ها که از شکست پرتغال خرسند بودند، در عهدنامه مجمل 1809 و عهدنامه مفصل 1812 حاکمیت ایران را بر کل خلیج فارس به رسمیت شناختند، هرچند خود، صید مروارید خلیج فارس را در سر می پروراندند.

براساس اسناد تاریخی، حاشیه خلیج فارس و در کل، جنوب ایران در تحولات دو سده اخیر طی سال های 1837، 1856، 1909 و 1915 میلادی مجموعا چهار نوبت مورد هجوم نیروهای انگلیسی قرار گرفت و هر بار با مقاومت مبارزان تنگستان​ دشتی و دشتستان روبه رو شد. هرچند انگلیسی ها در جریان جنگ های جهانی توانستند با تغییر جغرافیای سیاسی خلیج فارس و پدیدآوردن کشورهایی جدیدالتاسیس، برخی ادعاهای بعدی را بنیان گذارند، اما خود هیچ گاه نتوانستند در برابر مقاومت مردم ایران، خلیج فارس را در اختیار گیرند.

اما جدای از رویارویی های نظامی ارتش یا مبارزه جنبش های مردمی جنوب ایران در برابر دخالت بیگانگان، طی دهه های اخیر برخی کشورهای عربی که قدمتشان از همین چند دهه فراتر نمی رود، نسبت به نام یا برخی جزایر ایرانی خلیج فارس ادعاهایی را مطرح کردند.

هرچند این ادعاهای حیرت آور ابتدا با بی تفاوتی ایران به سبب محرز بودن سند ایرانی و فارسی نامیده شدن خلیج فارس روبه رو شد، اما پس از تحریف نام خلیج فارس در اطلس مشهور جهانی به نام نشنال جئوگرافیک که از سال تاسیس (1888) همواره نام خلیج فارس را به کار برده بود، موجی از اعتراض به تحریف تاریخ و هجمه فرهنگی و هویتی به خلیج فارس شکل گرفت. این اطلس برای اولین بار در نسخه آبان 1383 نام جدیدی را در کنار نام بین المللی خلیج فارس قرار داد و خشم و اعتراض عمومی در میان فعالان اجتماعی و فرهنگی داخل و خارج کشور را نسبت به این تحریف غیرعلمی پدید آورد و شکل گیری نهضت مقاومت مجازی را موجب شد. پس از ارسال هزاران ایمیل و نامه اعتراضی و یک طومار اینترنتی به موسسه مذکور، مدیر موسسه مشهور آمریکایی ضمن عذرخواهی از ملت ایران، قول داد اشتباه خود را جبران کند.

با این حال رسانه های عربی همچنان تلاش می کنند تا استفاده از نام های مجعول به جای خلیج فارس را نهادینه کنند، هرچند وجود اسناد فراوان تاریخی و نیز اتحاد ایرانیان و فارسی زبانان در همه نقاط جهان تاکنون این تلاش ها را بی اثر کرده است.

یکی از اقدامات دولت ایران برای پاسداری از میراث معنوی و فرهنگی خلیج فارس رسمیت دادن به روز ملی خلیج فارس در تقویم رسمی کشور بود. در این خصوص شورای عالی انقلاب فرهنگی در تیر​1384 روز دهم اردیبهشت را که مصادف با اخراج پرتغالی ها از تنگه هرمز است «روز ملی خلیج فارس» نام نهاد تا به این ترتیب پیوندی میان مقاومت مردم ایران در برابر هجوم نظامی و فرهنگ سازی مجعول رسانه ای پدید آورد و بر این مهم تاکید کند که مردم ایران هیچ گاه سلطه فرهنگی یا نظامی بیگانگان بر یکی از مهم ترین آبراه های دنیا را نمی پذیرند. نهم آذر روز بازگشت سه جزیره ایرانی به میهن و بیست و نهم اسفند روز ملی شدن صنعت نفت هم از دیگر گزینه ها برای نامگذاری این روز بود که در فرجام دهم اردیبهشت آراسته به نام خلیج فارس شد.

خلیجی که همیشه فارس می ماند

مروری بر تاریخ تحولات در منطقه خلیج فارس نشان می دهد که با وجود تمامی تلاش های سخت افزاری و نرم افزاری برای اشغال خلیج فارس، نه دولت و نه ملت ایران هیچ گاه جدا شدن سیاسی یا هویتی این آبراه مهم از میهن را نپذیرفته و قرن هاست برای حفظ آن مبارزه می کنند؛ مبارزه ای که گاه جنس نظامی دارد و گاه فرهنگی و هویتی.

اکنون هرچند ممکن است برخی گردشگران ایرانی که تفریحات خود را در جزایر قشم و کیش می گذرانند، آنگاه که به آب های زلال خلیج فارس می نگرند، ندانند که برای حفظ این خلیج نیلگون چه نهضت هایی که شکل گرفته و کم نبوده اند کسانی که جان خود را در این راه داده اند، اما بی تردید امروز همه ایرانیان در هرکجای دنیا بر این مهم پای می فشارند که نه نام و نه هژمونی سیاسی و نظامی بر خلیج فارس قابل معامله نیست و ایرانیان با هر قومیت یا مذهبی، از خزر تا خلیج فارس، بر ایرانی بودن و ایرانی ماندن این سرزمین کهن می بالند.

منبع: جام جم