مسجد کوشک فردوس قدیمی ترین بنای مذهبی و خشتی

مسجد کوشک شهر تون فردوس قديمي ترين بناي مذهبي پس از اسلام و قدیمی ترین بنای خشتی در استانهای خراسان است.

به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران بیرجند ؛ به دلیل اینکه این مسجد در منطقه ای محروم و دور افتاده واقع شده تا حدودی از نظر استادان فن در کشور به دور و ناشناخته مانده ولی تحقیقاتی که که کارشناسان باستان شناسی در مورد این مسجد انجام داده اند نشان می دهد که قدیمی ترین بنای خشتی در استانهای خراسان است.

طراحی . اجرای یک سازه سبک برای حفاظت بخش قدیمی مسجد که در صدر اسلام بنا شده از مهمترین این اقدام بوده است.

مسجد کهن کوشک دارای فرم مستطیل و معماری درون گرا و همچون بناهای صدر اسلام بسیار ساده و بی پیرایه است و سبک خراسانی یا شبستانی دارد.

عناصر معماری تشکیل دهنده بنا شامل سر در ورودی ، میان سرا ، رواق ها و صفه در اطراف میان سرا ، گرم خانه یا ششبستان زمستانی و 2 محراب است که ورود به بنا از جبهه شمال غربی توسط ایوانی با ارتفاع 7 متر و 40 سانتی متر انجام می شود.

قوس سر در ورودی به فرم ته رنگ مساجد خراسانی ، بیضی شکل است که درون قابی قرار گرفته و در بالای سر در ، قاب مستطیل شکلی با عرض کمتر تکرار شده است.

پوشش سر در شامل 2 تویزه با باریکه های باربری است و حد فاصل تویزه ها بصورت گژاوه اجرا شده و تویزه دیگری عمود بر تویزه اول پوشش سقف ایوان را تشکیل می دهد.

کف ایوان ورودی با ارتفاع یک آجر 20 سانتی متری از بیرون بر جسته است و 2 پاخورده با اراتفاع 90 سانتی متری در 2 طرف درچوبی قرار دارد و درگاه ورود به میان سرا قوس کلیل 2 گلویی تخت دارد و در رواق ضلع جنوب غربی ، سنگی به ابعاد 20 در 30 سانتی متر با عمق حدود 12 سانتی متر وجود داشته که هم اکنون جای آن خالی است و بر بالای این سنگ کتیبه ای که در تاریخ 1013 هجری قمری در آن دیده می شود قرار دارد.

در مجار همین سنگ محرابی وجود دارد که 65 سانتی متر عمق دارد و از کف رواق هم 40 سانتی پایین تر است که هم اکنون از چند طاق نمای گچی برخوردار است.

ضلع شمال شرقی میان سرا 3 صفه دارد که توسط درگاههایی با ارتفاع کم به هم مربوط است که در گاه منتهی به رواق جنوب شرقی بسته شده و صفه دارای نورگیری با مقطع دایره ای است.

در ضلع جنوب غربی میان سرا دهانه طاق میانی یا میان وار از 2 طاق مجاور یا بروار بزرگ تر است و ناگزیر نمای میان وار که به میان سرا باز می شود پردهانه تر و بلند تر شده و از مردم واری آن کاسته است.

کف میان سرا 20 سانتی متر گوتر بوده و با آجر 6 ضلعی مفروش شده و رواق جنوب غربی به وسیله درگاهی به شبستان زمستانی مسجد راه دارد.

محراب شبستان زمستان بر اساس کتیبه های موجود کهن ترین قسمت مسجد است و بر اساس آثار موجود آسمان این شبستان بلندای چشمگیری دارد و تلاشی برای کوتاه کردن و مردم داری در آن نشده و همچون بناهی صدر اسلام از شکوهی غرور آمیز برخوردار است.

در کنار سر در ورودی مسجد فضای کوچکی است که شاید برای پیش نماز یا نگهبان ساخته شده است و این این فضا دستکاری شده و چهروه اولیه خود را ندارد و در سمت دیگر سر در ورودی فضایی مانند سمت چپ به همراه رشته پلکانی به پشت بام مسجد راه دارد.

مصالح بکار رفته در بنا شامل چینه و خشت خام ، اندود کاهگل در شالوده اصلی بنا ، آجر در 2 فرم مربع و شش ضلعی در کف سقف و نمای بنا ، گچ در محراب ها ، پوشش رواق ها ، ایوان ورودی و اندود ماسه آهنگ در نمای ورودی است.

قدیمی ترین سفال های بدست آمده در ضلع شمالی بنا، متعلق به قرون 3 و 4 هجری بوده و سفال موسوم به سفال نیشابور در این قسمت پیدا شده است.

این بنا سال 84 به شماره 11992 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید./ش/ن