به گزارش خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران، محمود آستانه عضو هیات مدیره شرکت نفتی نیکو در نشست خبری با انتقاد از توقف سوآپ نفتی در دولت قبل اظهار داشت: یکی از سیاست های جمهوری اسلامی ایران تبدیل کشور به هاب و کانون انرژی و نفت منطقه خاورمیانه بود. در شرایط فعلی ایران امن ترین، کوتاه ترین و اقتصادی ترین مسیر  برای ترانزیت و سوآپ نفت است.  
 
وی با اشاره به تاریخچه سوآپ از سیاست های وزارتخانه و شرکت نفت در ارتباط با عملیات نفت خام از حوزه دریای خزر، گفت: ما از سال ۱۹۹۶ عملیات سوآپ را با توافقی که با کشور قزاقستان داشتیم آغاز کردیم، به طوری که روزانه ۳۰ هزار بشکه نفت خام قزاقستان به بندر نکاء منتقل شود و معادل‌‌ همان نفت در بنادر جنوب به سوآپر و طرف قرارداد بدهیم.
 
وی افزود: اجرای این عملیات از سال ۱۳۷۵ آغاز شد و طی گذشت سه سال این پروژه در اختیار بخش خصوصی قرار گرفت که البته این بخش خصوصی با شرکت نفت و امور بین الملل نفت پروژه‌های خود را مدیریت می‌کرد. اما نکته قابل توجه این بود که در زمان آغاز به کار به لحاظ حمل ونقل، اجرایی شدن کار، نوع قیمت گذاری، واردات و برداشت مشکلاتی بر سر راه ایجاد شد که برخی از این قبیل از مشکلات سبب به وجود امدن شبکه‌های فساد نیز شد.
 
آستانه تصریح کرد: به دلیل این مشکلات یاد شده در سال ۱۳۷۹ وزارت نفت تصمیم گرفت که عملیات اجرایی سوآپ را به شرکت نیکو واگذار کند وتصمیم براین شد که تمام سوآپر‌ها اعم از داخلی و خارجی با این شرکت قرار داد منعقد کنند و شرکت نیکو نیز در این رابطه تابع سیاستهای شرکت ملی نفت و امور بین المللی شرکت نفت بود و مصوبات هیات مدیره شرکت نفت را تعقیب می‌کرد.
 
وی با بیان اینکه به تدریج شرکت‌های سوآپ کننده از سال ۱۹۹۹ یا ۱۳۷۹ شمسی قراردادهای مفصلی با سوآپر‌ها بستند، ادامه داد: در حوزه خزر بعد از فروپاشی شوروی، کشورهای تازه استقلال یافته فرصت خوبی پیدا کردند که تعاملات اقتصادی با ایران داشته باشند اما آنچه که ایران در نظر داشت تبدیل شدن به عنوان هاب انرژی در منطقه شمال، جنوب وکشورهای اطراف بود.
 
وی خاطر نشان کرد: ۴ درصد منابع نفتی وگازی جهان در حوزه خزر در محدوده کشورهای ترکمنستان، قزاقستان، روسیه، آذربایجان و ایران است، لذا این روند، پتانسیل خوبی به همراه داشت که ایران از فضای به وجود آمده ‌‌نهایت استفاده را کند اما در عین حال رقبا نیز تلاش داشتند این فرصت را از ایران بگیرند.

* امضای قرارداد16 شرکت تا سال 89

این عضو هیات مدیره شرکت نفتی نیکو با اعلام اینکه از سال 1379 (1999 میلادی) تا سال 1389 ایران با 16 شرکت خارجی برای سوآپ نفت قرارداد امضا کرده بود، تصریح کرد: از این رو قراردادهایی به منظور سوآپ 5 تا 50 هزار بشکه نفت کشورهای حاشیه دریای خزر از مسیر ایران امضا و عملیاتی شده بود.
 
مشاور وزیر نفت با تاکید بر اینکه در طول 13 سال سواپ نفت ایران بیش از 254 میلیون بشکه نفت از مسیر حوزه دریای خزر به نکا منتقل و از نکا از طریق خط لوله به پالایشگاه های تهران و ری منتقل شد افزود: سود سوآپر و حق سوآپ در هشت دلار نهفته است بنابراین این که مطرح شد حق سوآپ باید به 10 دلار برسد در غیر این صورت قطعی شود حرف کارشناسی نیست حتی بعد از آن نیز حق سوآپ پنج تا شش دلار در خواست شد که آن نیز رقم کارشناسی شده نبود.
 
آستانه با اشاره به برنامه‌ریزی و انجام مطالعات احداث خط لوله نفت نکا – بندر جاسک توسط ایران به منظور سوآپ و انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت، اظهار داشت: در شرایط فعلی کشورهایی همچون آمریکا، ترکیه، چین و روسیه از مهمترین رقبای ایران در بازار سوآپ نفت کشورهای حاشیه دریای خزر هستند.
 
وی گفت: سوآپ همچنین این منفعت را برای ایران داشت که می توانست نفت مرغوب تر را وارد کرده و در داخل مصرف کند و نفت با مرغوبیت کمتر را از جنوب کشور صادر کند که این کار نیز در هر بشکه دو تا سه دلار سود به همراه داشت.

* تاکید شورای عالی امنیت ملی بر تداوم سوآپ
 
عضو هیئت مدیره شرکت نیکو گفت: موضوع سوآپ در شورای عالی امنیت ملی بررسی شد و پس از بررسی مسئولان وقت شورا تاکید کردند که اجرای سوآپ تصمیمی استراتژیک و نه اقتصادی به شمار می رود و بنابراین خواستار تداوم سوآپ شدند.
 
وی اضافه کرد: دیوان محاسبات و سازمان بازرسی نیز موضوع سوآپ را بررسی و اعلام کردند که سوآپ به نفع کشور بوده و قطع آن اشتباه بوده است.
 
* خدمت بزرگ به ترکیه از طریق توقف سوآپ
 
عضو هیئت مدیره شرکت نیکو خاطرنشان کرد: قطع سوآپ بزرگترین خدمت به ترکیه به شمار می رود زیرا توانست خود را به عنوان مسیر مناسب برای خطوط انتقال نفت و گاز مطرح کند.
 
وی گفت: خط بی تی سی با طول بیش از 1700 کیلومتر از سه کشور آذربایجان، گرجستان و ترکیه می گذرد و تاکنون 20 هزار دعوای حقوقی در طول این مسیر مطرح شده است، در حالی که خط لوله نکا به جاسک تنها ازخاک ایران می گذشت و بخش اعظم آن بدون معارض و در کویر قرار داشت. 
 
* سوآپ فرصتی برای کاهش شدت تحریم ها
 
وی گفت: در صورتی که سوآپ قطع نمی شد فرصتی فراهم می شد تا از طریق آن، تحریم ها را شکسته و دور بزنیم.
 
مشاور وزیر نفت اظهار داشت: در شرایطی که تحریم های بین المللی علیه ایران در حال شدت یافتن بود نباید خود را از طریق توقف سوآپ، تحریم می کردیم.
 
* سوآپ ارتباطی به سهمیه اوپک نداشت
 
عضو هیئت مدیره شرکت نیکو با اشاره به ادعاهای وزیر اسبق نفت در قطع سوآپ، اظهار داشت: ادعا شده است که به واسطه سوآپ، میزان تولید ایران کاهش یافته و ما به فروشنده نفت کشورهای حاشیه دریای خزر تبدیل شده بودیم، که این استدلال به هیچ وجه درست نیست.
 
آستانه گفت: در سوآپ حداکثر روزانه 40 هزار بشکه منتقل می شد که با توجه به تولید 4 میلیون بشکه ای ایران، رقم بسیار ناچیزی به شمار می رفت.
 
مشاور وزیر نفت افزود: میزان سوآپ نفت هیچ ارتباطی به سهمیه ایران در اوپک نداشت و سهمیه ایران در اوپک را کاهش نمی داد.
 
* تحمیل رقم هنگفت ناشی از قطعه عملیات سوآپ

وی در ادامه با اشاره به اینکه در سه سال اخیر رقم هنگفتی ناشی از قطع عملیات سوآپ به کشور تحمیل می شد گفت: به عنوان مثال هزینه 170 میلیون دلاری انجام شده برای خط لوله نکا به جاسک در این مدت بلااستفاده ماند نیروهای پایانه نکا نیز عملا بدون استفاده مانده اند و در این پایانه برای سواپ 1.5 میلیون بشکه نفت ظرفیت سازی شد به طور کلی خط سوآپ هزینه های مستقیم و غیر مستقیم بسیار زیادی را به کشور تحمیل کرده که البته برآوردی برای آن در دست نیست.

* لغو یکطرفه قرارداد سوآپ نفت ضررهای معنوی و مالی زیادی را به دنبال داشت

عضو هیات مدیره شرکت نفتی نیکو افزود: لغو یکطرفه قرارداد سوآپ نفت ضررهای معنوی و مالی زیادی برای ایران داشت که البته به اعتقاد من ضررهای معنوی آن بسیار بیشتر بوده است چرا که اعتبار ما در بین شرکت‌های نفتی و سوآپرهای منطقه حوزه خزر زیر سوال رفت و اگر بخواهیم دوباره قراردادها را دوباره منعقد کنیم کار سختی خواهیم داشت.
 
وی از خطوط لوله BTC آذربایجان- گرجستان و ترکیه، خط لوله CPC چین و خطوط لوله روسیه در شمال دریای خزر به عنوان مهمترین مسیرهای رقیب خط لوله سوآپ نفت ایران یاد کرد و افزود: برای احداث خط لوله نفتی نکا به جاسک به طول تقریبی یکهزار و 560 کیلومتر به حدود 2.6 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز است.
 
*سوآپ نفت به هیچ وجه رقیبی برای صادرات نفت ایران نبوده است

آستانه با یادآوری اینکه سوآپ نفت به هیچ وجه رقیبی برای صادرات نفت ایران نبوده است، تاکید کرد: با نظارت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت همواره نفت سوآپ به بازارهایی عرضه می شد که بازار نفت و رقیب نفتی ایران نباشد.
 
این عضو هیات مدیره شرکت نفتی نیکو با بیان اینکه هم اکنون به دلیل توقف عملیات سوآپ تمامی خطوط لوله نفت در شمال کشور که مسئولیت انتقال نفت از پایانه نکا به پالایشگاه های تهران و تبریز را بر عهده داشت، بدون استفاده مانده است، گفت: برای ساخت این خط بیش از 170 میلیون دلار سرمایه گذاری شده بود.
 
* درآمد بیش از 880 میلیون دلاری ایران از محل سوآپ نفت در طول مدت 13 سال

وی با اشاره به درآمد بیش از 880 میلیون دلاری ایران از محل سوآپ نفت در طول مدت 13 سال، تصریح کرد: علاوه بر عدم النفع‌های توقف سوآپ نفت، باید روزانه هزینه های قابل توجهی به منظور انتقال نفت از جنوب به پالایشگاه های شمال کشور انجام شود.
 
مشاور وزیر نفت از ایجاد 1.5 میلیون بشکه ظرفیت ذخیره سازی نفت خام در پایانه نفتی نکا در حاشیه جنوبی دریای خزر، اظهار داشت: در کنار عدم النفع های اقتصادی توقف سوآپ نفت از نظر معنوی و ارتقای جایگاه ایران به عنوان هاب نفت و انرژی منطقه هم زیان هایی به همراه دارد.
 
وی با تاکید بر اینکه هیچ کدام از مسیرهای سوآپ نفت همچون خط لوله بی.تی.سی باکو- تفلیس- جیهان در مقایسه با مسیر ایران اقتصادی و سودآور برای شرکت‌های خارجی سوآپ کننده نفت ندارد، گفت: سیاست فعلی ایران از سرگیری سوآپ نفت کشورهای حاشیه دریای خزر است.
 
* شکایت شرکت کاسپین اویل ریسورسز از ایران

وی درباره شکایت شرکت کاسپین اویل ریسورسز از ایران توضیح داد و افزود: شرکت هایی مانند ویتول و دراگون اویل با اقدامات انجام شده از شکایات علیه ایران صرف نظر کردند اما شرکت کاسپین ادعایی را مطرح کرد که بی ربط بود و ما نیز به آن اعتقاد نداشتیم.
 
عضو هیات مدیره شرکت نیکو با اشاره به این‌که شرکت کاسپین مدعی شده بود که قصد داشته سالانه 17 هزار بشکه نفت را از طریق ایران طی قرارداد پنج ساله سوآپ کند افزود: این درحالی بود که این شرکت حتی نتوانسته بود سقف قرارداد خود با ایران یعنی 3000 بشکه در روز را پر کند. شرکت کاسپین با اقداماتی که انجام داد تمام حساب‌های شرکت نیکو را در کشورهای مختلف بست و حتی اموال و ساختمان نیکو در لوازن سوئیس را شناسایی کرد و روی آن دست گذاشته بود ما هزینه های زیادی را متحمل شدیم تا این توقیف‌ها متوقف شود در نهایت شکایت کاسپین از ایران به دادگاه داوری رفت و ما در اتاق بازرگانی بین الملل 650 هزار یورو برای هزینه‌های مختلف صرف کردیم پس از سه سال مبارزه موفق شدیم شکایت 97 میلیون دلاری کاسپین از ایران به حدود 5 میلیون دلار کاهش دهیم که با سایر هزینه‌های از جمله هزینه‌های وکیل کل این مبلغ کمتر از 10 میلیون دلار بوده است.
 
* هدف از اجرای سوآپ نفتی تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه

وی هدف بلند مدت اجرای سوآپ نفتی تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه اعلام کرد و گفت: ما به سوآپ صرفا به عنوان یک فعالیت اقتصادی نگاه نمی کنیم بلکه نگاه ما استراتژیک و بلند مدت است.
 
عضو هیات مدیره شرکت نیکو تصریح کرد: قرار بود نفت شرکت های حاشیه دریای خزر از طریق خط لوله نکا به جاسک به دریای آزاد انتقال پیدا کند که در همین زمینه با حدود 16 شرکت قرارداد بسته شد که بیشترین قرارداد نیز با شرکت ویتول به میزان 50 هزار بشکه بود. هدف ما این بود که ایران را به مرکز انتقال نفت منطقه تبدیل کنیم.
 
*کاهش غرامت نفتی از 97 به 5.5 میلیون دلار
 
آستانه همچنین در خصوص محکومیت ایران در داوری لاهه به دلیل توقف سوآپ نفت با شکایت شرکت ایرلندی کاسپین اویل، تاکید کرد: در شکایت اولیه قرار بود ایران حدود 97 میلیون دلار غرامت به این شرکت خارجی به دلیل توقف سوآپ نفت با دستور وزیر وقت نفت پرداخت کند.
 
عضو هیات مدیره شرکت نیکو با اعلام اینکه با استخدام وکلای داخلی و خارجی و فعالیت گسترده حقوقی توسط شرکت ملی نفت ایران و شرکت نیکو در نهایت این غرامت از 97 به 5.5 میلیون دلار کاهش یافت.
 
وی با بیان اینکه این شرکت خارجی به دلیل دستور وزیر وقت نفت برای توقف سوآپ نفت به دنبال مصادره کردن اموال، دارایی و ساختمان‌های شرکت نفتی نیکوی ایران در اروپا بود، تبیین کرد: اما ارائه مستندات کامل نه تنها ساختمان‌‎های نفتی ایران در اروپا مصادره نشد که حتی میزان غرامت هم کاهش یافت.
 
مشاور وزیر نفت با بیان اینکه با احتساب هزینه‌های دادرسی شرکت ایرلندی که بر عهده ایران بوده در مجموع کل مبلغ غرامت به بیش از 9 میلیون دلار افزایش یافته که در مقایسه با غرامت اولیه 97 میلیون دلاری رقم پائین تری است.
 
*مغایر بودن بحث قیمت با سیاست کلان ایران  
 
آستانه یادآور شد: پس از آنکه جلساتی را با میرکاظمی و همکارانش برگزار کردیم آنان مطرح کردند که اگر ۱۰دلار غیر کار‌شناسی است، ۵ دلار بگیریم و یا سوآپ را قطع کنیم. در حالی که این نگاه آنان به سوآپ اقتصادی نبود چرا که ما باید ابتدا به دنبال موقعیت استراتژیک بوده و روی تبدیل شدن به توزیع کننده انرژی در منطقه متمرکز می‌شدیم و به همین دلیل خط نکاء- جاسک را تعریف کردیم تا به تواند نفت خام این حوزه را به دریای آزاد با کوتاه‌ترین، امن‌ترین و با صرفه‌ترین مسیر انتقال دهیم. ضمن اینکه نباید فراموش کنیم طرح بحث قیمت از سوی می‌رکاظمی و دوستانش، مغایر با سیاست کلان برای جذب سوآپر‌ها بود.
 
وی با بیان اینکه همزمان با مباحث داخلی رقبای ما نیز فعال بوده‌اند و فشارهایی نیز از جانب آمریکا، ترکیه، چین و روسیه اعمال می‌شد، خاطرنشان کرد: در منطقه خزر، ۴ مسیر برای خروج نفت و انرژی وجود دارد که مسیر جنوبی یا‌‌ همان اول یعنی ایران، نزدیک‌ترین و باصرفه‌ترین مسیربوده و مسیر دوم به سمت شرق خط CPC است که نهایتا به چین نفت می‌برد، خط یا مسیر سوم BTC است که به سمت غرب می‌رود به طوری که از آذربایجان، ترکیه و گرجستان عبور کرده و در مدیترانه تحویل داده می‌شود و در ‌‌نهایت خط شمالی که چهارمین مسر به حساب می‌آید از منطقه روسیه طی می‌شود که این سه مسیر رقبای اصلی بوده و هستند که این مهم نشان می‌دهد ما باید برای کوتاه کردن دست رقبا سوآپر‌ها را حفظ کرده و اطمینان تولیدکنندگان نفت خزر را نیز جلب می‌کردیم.
 
وی گفت: خط نکاء- جاسک در روز بالغ بر یک میلیون بشکه طراحی شد که ۱۵۶۰ کیلومتر است و ۲ میلیارد و۶۰۰ میلیون دلار برای کشور هزینه دربرداشت که در مدت کوتاهی می‌توانستیم از درآمد حاصل از آن استفاده کنیم اما مشکلات تحریم، مقررات گمرکی در کشور و تصمیمات سوآپر‌ها و گفته‌های آنان مبنی بر اینکه ما ۲۰۰۰ بشکه نفت تولید می‌کنیم و می‌خواهیم سریعا به مقصد آن را انتقال دهیم با سیاست و برنامه‌ها شما همخوانی ندارد و ما نمی‌توانیم صبر کنیم تا یک کشتی یک میلیون بشکه‌ای حرکت کند. لذا با توجه به این چالش‌ها شرکت ملی نفت باید در این خصوص یک راهکار جدید پیدا می‌کرد.
 
آستانه ادامه داد: در قرارداد پیش بینی شده بود، سوآپر نفت خود را بر اساس حجم نفتی به ما تحویل دهد و نه براساس کیفیت به طوری که یک هزار بشکه نفت شمال در مقابل یک هزار بشکه نفت جنوب و با توجه به اینکه کیفیت نفت شمال بهتر از جنوب بود ما به راحتی می‌توانستیم در هر بشکه به ۳ دلار سود دست یابیم.
 
وی گفت: امور بین الملل نفت در خصوص حل مشکل فوق همکاری کرد و بیان داشت در مواقعی که این کشور‌ها نمی‌توانند نفت خودشان را برداشت کنند ما این نفت را می‌توانیم بفروشیم اما قیمت در عوض باید بازار را در اختیار بگیریم همچنین باید توجه داشته باشیم نباید بازار خودمان را نیز از دست دهیم.
 
*قطع سوآپ در سال ۸۹ در اوج موفقیت ایران در مقابل رقبا
 
وی خاطر نشان کرد: با وجود موفقیت‌های ایران، آمریکا فشارهای زیادی بر سوآپر‌ها واردمی کرد تا مسیر ایران را ناامن جلوه دهد. درحالی که موقعیت ایران بی‌نظیر بود و فرصت خوبی بود تا بتوانیم از آن استفاده کنیم ضمن اینکه کار نیز تا مراحل خوبی پیش رفت تا اینکه در سال ۸۹ قطع شد.
 
*اعتبار ایران زیر سوال رفت
 
مشاور وزیر نفت، تصریح کرد: مسئولان وقت دلیل قطع سوآپ را نداشتن سود اقتصادی و کم بودن سوآپی عنوان کردند که توضیحاتشان غیر منطقی بود و این مسئله باعث شد که عواقب حقوقی و ضرر‌های هنگفت مادی و معنوی را به کشور تحمیل کند و مهم‌ترین این خسارت‌ها این بودکه اعتبار ما درحوزه خزر ودر بین شرکتهای مهم نفتی و همچنین سوآپر‌ها زیر سوال رفت ضمن اینکه هزینه سنگینی برای این کار متحمل شدیم به طوری که از سال ۸۹ به این طرف خط لوله نکاء- ری بلا استفاده ماند در حالی که خط نکاء ۱۷۰میلیون دلار هزینه در برداشته است و اکنون‌‌ رها شده و خط دچار فرسودگی شده است.
 
*ایران ایرلندی‌ها را در لاهه نقره داغ کرد
 
آستانه با بیان اینکه در زمان صدور دستور توقف سوآپ نفت ایران از کشورهای دریای خزر 4 شرکت خارجی اقدام به سوآپ نفت می کردند، گفت: پس از توقف سوآپ نفت با دستور وزیر وقت نفت، شرکت‌های بزرگی همچون دراگون اویل و ویتول سوئیس با انجام مذاکرات متعدد از انجام شکایت علیه ایران خودداری کردند.
 
وی با بیان اینکه با این وجود شرکت کاسپین اویل ایرلند با وجود مذاکرات متعدد حاضر به مصالحه نشد و از شرکت نفتی نیکوی ایران شکایت کرد، تصریح کرد: اگر چهار شرکت خارجی از ایران شکایت می کردند حجم غرامت احتمالی نفتی ایران در دادگاه لاهه به بیش از 250 میلیون دلار می رسید.
 
آستانه با تاکید بر اینکه شرکت ایرلندی در دادگاه لاهه ادعاهایی مبنی انجام سوآپ روزانه 17 هزار بشکه نفت را مطرح کرده بود، بیان کرد: این در حالی است که در سال اول این شرکت حتی دو هزار بشکه هم از ایران نفت سوآپ نکرده بود.
 
عضو هیات مدیره نیکو با اعلام اینکه هیچ شرکت ایرانی – خارجی از ایران به دلیل توقف سوآپ نفت شکایت نکرده بود، تبیین کرد: در مجموع پس از سه سال پیگیری حقوقی غرامت نفتی ایران از 97 به 5.5 میلیون دلار کاهش یافت تا ادعاهای شرکت ایرلندی هم در دادگاه لاهه با مستندات ایران نقش بر آب شود.
 
مشاور وزیر نفت خاطرنشان کرد: با گزارش های رسمی سازمان بازرسی کل کشور و دیوان محاسبات در طول 13 سال انجام سوآپ نفت تمامی قراردادها شفاف بوده و هیچ گونه تخلفی صورت نگرفته بود.
 
آستانه از آمادگی ترکمنستان برای سوآپ گاز با ایران خبر داد و گفت: می توانیم گاز ترکمنستان در بخش های شمال شرقی کشور مورد استفاده قرار داده و از جنوب سوآپ را به کشورهای طرف قرارداد ترکمنستان صادر کنیم.
 
وی از مذاکره با پنج شرکت از سرگیری عملیات سوآپ نفت خبر داد و تصریح کرد: تمام تلاش ما این است که منافع ایران را در دراز مدت در قراردادهای سواپ لحاظ کنیم که در این بین سیاست‌های تشویقی را برای مشتریانمان خواهیم داشت در حال حاضر شکایت دیگری از ایران به دلیل لغو قرارداد سوآپ وجود ندارد.

انتهای پیام/