به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، طبق تعریف قانون کار، هر فردی که در مقابل دریافت حق‌السعی اعم از مزد، حقوق، سهم سود و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار می‌کند، کارگر نامیده می‌شود. کارگران نیز براساس قراردادی که با کارفرمای خود منعقد می‌کنند، ملزم به انجام کار معین در ساعت مشخصی هستند که در اصطلاح برخی را روزکار و گروه دیگر را شب‌کار می‌نامند.

به موجب ماده 51 قانون کار، ساعات کار در این قانون مدت زمانی است که کارگر نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می‌دهد به غیر از مواردی که در این قانون مستثنی شده است. ساعات کار کارگران در شبانه روز هم نباید از 8 ساعت تجاوز نماید.

طبق  این ماده قانونی، ساعات کار مدت زمانی است که کارگر، نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می‌دهد. یعنی مادامی که توقف کار ناشی از  اراده کارگر نباشد، کارگر در حال کار محسوب می‌شود. بدین ترتیب زمانی که کارگر خود را آماده انجام کار می‌کند، مانند وقتی که برای تغییر لباس یا آماده‌سازی ماشین و ابزار کار صرف می‌کند، جزو ساعات کار محسوب خواهد شد.

ساعات صرف صبحانه و ناهار جزو ساعات کار به حساب نمی‌آید. چنانچه در کارگاهی از قبل رویه مورد عمل بر این قرار گرفته باشد که ساعت صرف صبحانه، ناهار یا شام جزو ساعت کار به حساب آید، استمرار آن به عنوان عرف مستقر در کارگاه محسوب و کماکان باید اجرا گردد.

منظور از «کار اجباری» یعنی وادار نمودن شخصی کارگر به انجام کاری است که از نظر عرف کار کردن تلقی نمی‌گردد و مشروع یا غیرمشروع بودن عمل انجام یافته توسط وی مؤثر در مقام نیست. بلکه همین اندازه که عرف، عمل انجام شده توسط شخص مجبور را کار بنامد، کافی است.

ماده واحده: از اول شهریور سال 1359 ساعات کار همه کارمندان و کارگران مشمول قانون استخدام کشوری و سایر قوانین خاص استخدامی و کارگران مشمول قانون کار یکسان و 44 ساعت در هفته تعیین شده است.

تبصره 2: مقررات قوانین کار و استخدام کشوری و قوانین خاص استخدامی درباره ساعات کارهای سخت و زیان‌آور و فرجه‌های تعیین شده قانونی و سایر موارد کماکان به قوت خود باقی است.

تبصره 3: قوانین خاص مذکور در این لایحه، قوانین استخدام کشوری و قوای نظامی را شامل نمی‌شود.

تبصره 4: این قانون شامل کارگران مشمول قانون کار کشاورزی نمی‌شود.(لایحه قانونی یکسان شدن ساعات کار مصوب 23 تیرماه 1359 شورای انقلاب)

رعایت آزادی انتخاب شغل و مجبور نکردن او به کار معین و جلوگیری از بهره‌کشی از کار دیگری از مبانی اصلی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. (بند 4 از اصل چهل و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران)

ماده 53 قانون درخصوص تفکیک انواع کار روز و شب و مختلط به این شکل تصریح نموده: کار روز، کارهایی است که زمان انجام آن از 6 بامداد تا 22 می‌باشد. کار شب نیز کارهایی است که زمان انجام آن بین 22 تا 6 بامداد می‌باشد.

کار مختلط نیز به کارهایی گفته می‌شود که بخشی از ساعات انجام آن در روز و قسمتی از آن در شب واقع می‌شود. در کارهای مختلط ساعاتی که جزو کار شب محسوب می‌شود، کارگر از فوق‌العاده موضوع ماده 58 این قانون استفاده می‌کند. به موجب این ماده قانونی، تکلیف کارگران درخصوص نوع کار و فعالیت روزانه و شبانه و مختلط مشخص گردیده، بنابراین کارگران کارگاه‌های مختلف در صورت کارکرد در ساعات مقرر مذکور به عنوان کارگر روز یا شب عنوان گرفته و از مزایای بعدی نسبت به کارهای شب بهره‌مند می‌گردند. کارفرمایان می‌توانند شروع کار را ساعت 6 صبح و پایان کار را ساعت 2 عصر اعلام کنند که در این صورت 8 ساعت کار محسوب می‌شود. همین طور در شیفت بعد می‌توانند ساعت 2 عصر تا 10 شب کارگران را برای کار استخدام نمایند که هر یک از این دو شیفت روزانه محسوب گردیده و در قبال اینها نیاز نیست به کارگران غیرنوبتی 35 درصد اضافه بر مزد به عنوان فوق‌العاده شب‌کاری پرداخت نمایند. در صورتی که شیفت عصر کارگران از ساعت 4 عصر شروع و در ساعت 12 شب خاتمه یابد، چنین شیفتی به استناد این ماده قانون کار مختلط می‌باشد که کارفرما ملزم است برای 2 ساعت کار شبانه (از ساعت 10 شب لغایت 12 شب) علاوه بر مزد عادی، 35 درصد فوق‌العاده شب‌کاری پرداخت نماید.

ماده 58 نیز درخصوص مزایای کارگران شب‌کار اعلام داشته: برای هر ساعت کار در شب تنها به کارگران غیر نوبتی 35 درصد اضافه بر مزد ساعت کار عادی تعلق می‌گیرد.

این ماده درخصوص کار شب کارگران بوده و هرگاه کارگر غیرنوبتی برای ارائه کار در شب توسط کارفرما در کارگاه فعالیت نماید و کار کند، کارفرما مکلف است علاوه بر مزد ساعات کار عادی، 35 درصد بیشتر از آن به کارگر پرداخت نماید.

شب‌کاری به کارهایی گفته می‌شود که زمان انجام آن از ساعت 22 شب تا 6 بامداد باشد. چنانچه کارگری زمان کارش هم در روز و هم در شب باشد، در صورتی که مشمول نوبت کاری نشود، بابت مدت زمان کار در شب مستحق دریافت فوق‌العاده شب‌کاری مذکور خواهد بود. کارگرانی که به طور ثابت، شب‌ها کار می‌کنند (کارگران غیرنوبتی) چنانچه به جای تعطیل هفتگی جمعه شب به طور مستمر شب دیگری در هفته را به عنوان تعطیل هفتگی استفاده کنند، با توجه به شمول حکم عام ماده 62 قانون کار و تبصره‌های ذیل آن نسبت به تمامی کارگرانی که در مقاطع زمانی مختلف در طول شبانه روز به کار اشتغال دارند،  علاوه بر برخورداری از 35 درصد فوق‌العاده شب‌کاری موضوع ماده 58، از 40 درصد اضافه مزد پیش‌بینی شده در تبصره یک ماده 62 قانون مرقوم نیز بهره‌مند خواهند شد. متأسفانه در بیشتر موارد فوق شاهد آن هستیم که در بیشتر کارگاه‌ها این گونه فوق‌العاده پرداختی‌ها از سوی کارفرمایان رعایت نگردیده که این موضوع در 70 درصد موارد به دلیل جهل کارفرمایان به قانون مزبور بوده و 30 درصد دیگر سو‌ء استفاده برخی مدیران از نیاز کارگران به اشتغال و جهل به قانون آنها می‌باشد.

 چرا که در شرایط کنونی جامعه و بیکاری‌های آشکار و پنهان، اکثر کارگران در مواقع اعتراض به دریافت نکردن حقوق قانونی خود در شیفت شب، با تهدید اخراج از سوی کارفرمایان مواجه گردیده و این موضوع باعث سکوت آنها و گذشت از حق و حقوق خود به شرط اشتغال می‌گردد. مسئولیت ارگان‌های مربوطه بویژه وزارت کار در این خصوص بسیار حساس و حائز اهمیت می‌باشد.

با توجه به وظایف واحد بازرسی این وزارتخانه باید به صورت دوره‌ای و ادواری بازرسی و بازدیدهای خود را از کارگاه‌ها و شرکت‌های موضوع مورد بحث انجام داده تا در صورت تخلف کارفرمایان برابر مجازات‌های پیش‌بینی شده قانون کار با آنها برخورد و حقوق معوقه تضییع شده کارگران به حکم مراجع حل اختلاف وزارت کار استرداد گردد.