قضیه • یک پزشک جراح، بین دو عمل جراحی، در اتاق استراحت جراحان، روزنامه‌ای را ورق می‌زند، و به طرح مسائلی در صفحه حوادث بر می‌خورد، و با تأسف می‌گوید: "عجب اوضاعی است؟ چه جامعه خرابی؟". • او که یک پزشک متخصص جراحی قلب است، شبان گاه با این اطمینان به خانه می‌رود که قلبی سالم دارد، ولی از بیماری جامعه خود سخت بیمناک است، و این بیم، بر "به زیستن" او تأثیر منفی به جای می‌گذارد. گر چه او به خاطر اطمینان از داشتن قلبی سالم خوشحال است، ولی این خوشحالی با اطلاع روزنامه نگارانه از یک نارسایی اجتماعی تلخ می‌شود.

• گاهی فکر می‌کند که با سفر به ژاپن، سرزمین آرامش ها، می‌تواند زندگی مسرورتری داشته باشد، ولی زیست مسرور او تنها تا وقتی می‌پاید که در آنجا روزنامه نخواند. وقتی برای تقویت زبان ژاپنی خود شروع به خواندن روزنامه کرد، باز هم جملات "عجب اوضاعی است؟" را از او خواهید شنید.

• با گسترش مطبوعات، و سپس، فرهنگ مطبوعاتی، و بعد، رسوخ و تکثیر این فرهنگ مطبوعاتی به همه سطوح و ارکان فرهنگ عامه، امواجی از افسردگی و ناامیدی گریبان جامعه را می‌گیرد، که فایق آمدن بر آن، مستلزم شیوع نحوی فراست و پختگی و عام نگری است.

ریشه یابی قضیه

•گفته می‌شود که معمولاً دانشجویان سال‌های نخست علوم پزشکی بیمارند؛ یعنی فکر می‌کنند که بیمارند.

•معمولاً استاد علوم پزشکی، نمی‌تواند علائم متعدد یک بیماری را در طول یک جلسه درس توضیح دهد، و بخشی از درس به جلسه بعد درس در هفته آتی تعلیق می‌شود. در این حال، مشکلی شبیه مخمصه مشهور "فیل مولانا" برای دانشجویان علوم پزشکی روی می‌دهد. تا هفته بعد، او بسیاری از علائم را که تا با علائم دیگر همراه نشوند، مرضی نیستند، در خود می‌بیند. او خود را اسیر یک بیماری مهلک می‌پندارد و چند شب از فرط ناراحتی خواب به چشمانش نمی‌آید. نهایتاً با این شکایت به درمان گاه می‌شتابد و می‌فهمد که "در کل" حالش خوب است.

• همین وضع، نزد عموم مردم، به وقت قضاوت در مورد سلامت زیست اجتماعی و سیاسی‌شان پیش می‌آید. منظور من از "عموم مردم"، طیفی از افراد عامی است تا افرادی که هر چند تخصص فنی در یک حیطه دارند، ولی پزشک علم الاجتماع نیستند. "عموم مردم"، از طریق مطبوعات و رسانه‌ها، در کوران، مسائل اجتماعی قرار می‌گیرند، ولی اغلب، تنها بخشی از مسائل را لمس می‌کنند، نه همه آن ها را.

• با بسط مطبوعات و رسانه‌ها، حرفه "روزنامه نگاری" پدید آمد، که کار ویژه‌اش، بیان و بازتاب مسائل و مشکلات بود. کار روزنامه نگار این است که چیزهایی را به عنوان "مسئله" شناسایی می‌کند و برجسته می‌سازد، آن هم آن قدر برجسته که توسط همه مردم دیده شود تا برای حل آن مسئله فکری فراهم گردد. و چه بسا که با وفور روزنامه نگاران، روزنامه نگاران وادار شوند تا برای دیده شدن هوش دار خود، در ازدحام هشدارها و زنهارها و زنگ خطرها و...، قدری بر آب و رنگ آن چه یافته‌اند بیفزایند.

• بدین ترتیب، مردم از برخی علائم مرضی در جامعه خود، به طور منقطع و اغلب به شکلی فجیع آگاه می‌شوند، بدون آن که از سایر علائم امیدبخش آگاه گردند. در این هنگام، ذهنیت جامعه در مورد مسائل، اغلب، بیش از آن چه باید برانگیخته می‌شود و در این مواقع یافتن راه حل‌های صحیح و پخته دشوار خواهد بود.

از یک دید وسیع تر...

• در دفتر سوم "مثنوی معنوی"، یک طاق حکمت پژوهی با عنوان "اختلاف کردن در نحوه و شکل پیل" آمده است. خلاصه داستان به این شرح است که: هندیان [یا همان روزنامه نگاران عصر ما] پیلی آوردند و در خانه‌ای تاریک [یا همان رسانه‌های عصر ما] قرار دادند و مردم آن دیار که تاکنون، پیل ندیده بودند، برای تماشا گرد خانه تیره و تار هندیان آمدند. از آن جا که تاریکی سراسر خانه را پوشانده بود، کسی نمی‌توانست پیل را ببیند؛ از این رو، هر یک از آنان دست بر اندام پیل می سود و چیزی تجسم می‌کرد؛ مثلاً، آن که دست به خرطوم پیل می‌کشید، پیل را به صورت یک ناودان تصور می‌کرد، آن دیگری که دست بر گوش آن حیوان می‌کشید، خیال می‌کرد که پیل شبیه بادبزن است. همین طور کسی که دست به پای پیل می‌کشید، آن را به صورت یک ستون تجسم می‌کرد و بالاخره، کسی که دست به کمر پیل می‌کشید می‌گفت: پیل مانند تخت است. حال آن که همه اینان در اشتباه بودند. فقدان درک کلی از فیل، کلید اصلی غفلت مردم اهل شهر بود.

• در ظل این قضیه و تحلیل، چنین بر می‌آید که مردم برای بهره مندی از به زیستن و آرامش و عافیت در عصر رسانه‌ها، باید قدری تن به رنج بسپارند، و علاوه حرفه و فنی که خود می‌دانند، "حکمت اجتماعی" را نیز بیاموزند. در واقع، به باور من، حکمت اجتماعی، دانش و تخصصی در کنار دانش ها و تخصص ها نیست، بلکه سنخی از حکمت است که زیست سالم در این روزگار، از آن ناگزیر شده است. وظیفه "حکمت اجتماعی" این است که از دریچه بخشی نگر زندگی عادی فراتر برود. "حکمت اجتماعی" این کار را در چهار گام صورت می‌دهد:

گام اول:

• "حکمت اجتماعی"، در گام اول و تنها در گام اول، بخش بزرگی از مشکل را حل می‌کند. او از ما می‌خواهد که فی الفور قضاوت نکنیم، و دست نگه داریم. راجع به هر مسئله اجتماعی، ابتدا مسئله و اطراف و جوانبش را خوب توصیف کنیم. فقط توصیف کنیم. در این مرحله جای ریشه‌یابی و قضاوت و تأسف خوردن نیست. در این مرحله فقط توصیف می‌کنیم.

• برداشت من این است که خود این گام اول، بخش مهمی از حل مسئله است و کمک می‌کند تا درک بسیار پخته‌تری از مسئله شکل بگیرد، اما این کافی نیست...

گام دوم:

• "حکمت اجتماعی"، در گام بعد، می‌کوشد، سیر تکوین مسئله را بکاود. در واقع، می‌کوشد تا مسئله را در محور زمان قرار دهد. این نگاه می‌تواند بخش دیگری از مسئله اجتماعی را برای ما آشکار سازد و ما را در کل نگری و ریشه یابی پخته موضوع کمک کند.

• گاهی در همین گام دوم، دل ها گرم می‌شوند. یعنی معلوم می‌گردد که هر چند دشواری‌هایی وجود دارند، ولی سیر این مسائل رو به بهبود است و می‌توان انتظار داشت که با این روند، مسئله تا چندی بعد مستحیل شود؛ ، اما این هم کافی نیست...

گام سوم:

• "حکمت اجتماعی"، در گام بعد، مسئله را با همان مسئله و مسائل مشابه در سایر موقعیت‌های اجتماعی مقایسه می‌کند. این نیز بخش‌های مهمی از مسئله را منکشف می‌کند. در این گام از حکمت افزایی اجتماعی، معلوم می‌شود که تمایزها در زمینه‌های اجتماعی و تاریخی، چه تفاوت‌هایی در اصل مشکل به وجود می‌آورد.

• این گام سوم نیز اغلب به گرم تر شدن دل ها و تازه شدن امیدها کمک می‌کند، وقتی معلوم می‌شود که این مسائل، مسائلی است که کم و بیش بسیاری از جوامع این روزگار با آن دست به گریبان هستند، و آن ها هم مانند ما مشغول کوشش برای حل آن مسائل هستند.

گام چهارم:

• در گام چهارم و نهایی، پس از آن که مسئله به خوبی و از همه جوانب توصیف شد، بعد از آن که سیر تکوین آن روشن گردید، و پس از آن که مورد مقایسه قرار گرفت، حال می‌شود گام آخر را برداشت و قضاوت حکیمانه‌ای در مورد مسئله داشت؛ که این قضاوت، علی الاصول توأم با ریشه یابی صحیح و تفصیلی، و ارائه راه حل‌هایی برای درمان ریشه‌هاست (توأم با برداشت‌های آزاد از آنتونی گیدنز و سید مرتضی حسینی اصفهانی).

در این هفته میزبان بزرگ‌ترین اعیاد امت پیامبراكرم(ص) یعنی عید سعید غدیر بودیم. در این روز پروردگار جهانیان برای كمال دین و جلوگیری از انحراف شریعت، خورشید امامت را بر دستان رسول خاتم به درخشش درآورد تا روشنایی بخش ظلمت و تاریكی جامعه اسلامی پس از رحلت رسول مكرم باشد. در روز غدیرخم، نقش ممتاز و بی‌نظیر امامت و تعلق نص الهی بر آن مشخص گردید و 120 هزار نفر از همراهان پیامبر در سفر حجه‌الوداع مكلف شدند كه امر الهی سرپرستی ولایت امیرالمومنین علی‌بن‌ابیطالب علیه‌السلام را به دیگران و آیندگان منتقل كنند تا بدین‌وسیله از ظلمت و جور در امان بمانند ولی‌ مع‌الاسف كسانی كه در آن روز با امامت پیمان بستند بر سر پیمان خویش استوار نماندند و با نقض میثاق الهی به گمراهی و تحریف در افتادند آنگونه كه امروز شاهد عملكرد جنایتكارانه پیروان آن عهد‌شكنی در جامعه اسلامی هستیم.

در این هفته و به همین مناسبت رهبر معظم انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم، پیرامون واقعه مسلم و انكارناپذیر غدیر و نصب امیر مومنان به امامت و توجه دادن به حكومت مطالبی را بیان كرده و با تاكید بر ضرورت حیاتی احیای اعتقاد به امر امامت فرمودند: "واقعه غدیرخم جزو مسلمات تاریخ اسلام است و هیچیك از فرق اسلامی در اصل وقوع آن تردیدی ندارند و شبهاتی را كه نیز امروزه برخی نوكیسه‌های فكری درباره معنای ولایت امیر مومنان بیان می‌كنند همان حرفهای هزار سال پیش است كه علمای بزرگ به آنها پاسخ داده‌اند." ایشان مساله غدیر را مساله‌ای اعتقادی و پایه و اساس تفكر شیعه برشمرده و درعین حال افزودند: مستكبران جهان به دنبال ایجاد دعوا و به جان هم انداختن مسلمانان هستند و به همین دلیل آنها القاعده و داعش را برای تفرقه‌انگیزی ایجاد كردند از این رو مسلمانان جهان نباید از این توطئه ودست‌های پشت‌پرده آن غفلت كنند."

رئیس جمهور در این هفته در گفت و گوی زنده تلویزیونی گزارشی درباره وضعیت اقتصادی كشور و خروج از وضعیت ركود و تصمیم امسال دولت برای كاهش تورم به زیر 20 درصد ارائه كرد و تاكید نمود با وضعیتی كه در سالهای گذشته بر اقتصاد كشور حاكم بود، تورم به 45 درصد رسیده بود كه ما توانستیم با اقداماتی آنرا كاهش دهیم و قطعا این بدان معنا نیست كه گرانی در كشور وجود ندارد بلكه شیب آن به نصف كاهش یافته است. دكتر حسن روحانی درباره مذاكرات هسته‌ای با گروه 1+5 نیز گفت: مساله هسته‌ای، موضوعی است كه 12 سال بین ایران و كشورهای بزرگ جهان مثل 1+5 یا اوایل مذاكره بین ایران با سه كشور اروپایی وجود داشته است. از سال 81 این داستان آغاز شده و امروز ما در سال 93 هستیم. یك معضل دوازده ساله را یك روزه و دو روزه و یك ماهه نمی‌شود حل كرد اما قدم‌هایی كه تاكنون برداشته شده، قدم‌های خوبی بوده است. رئیس جمهوری خاطر نشان كرد: ما دركلیات با 1+5 اتفاق نظر داریم، البته جزئیات خیلی مهم است و راجع به جزئیات هنوز بحث‌های مهمی داریم اما امروز 1+5 موضوع هسته‌ای ایران را قبول كرده و حق ایران را به رسمیت شناخته است. وی افزود: حالا اینكه برای چند سال ایران چه مسائلی را بپذیرد و آن هم به صورت محدود، مورد بحث است اما در اینكه باید تحریم برداشته شود جای اختلاف‌نظر نیست، اما اینكه این كار از كی باید آغاز شود و اولش چگونه باشد، دومش چه باشد مسایل مهمی است كه باید حل شود ولی در كلیات مساله امروز توافق داریم.

رئیس دولت امید و تدبیر اضافه كرد: امروز در اینكه در نطنز باید غنی‌سازی انجام بگیرد، در اینكه فردو یك مركز برای ایران در مساله هسته‌ای است هیچ بحثی وجود ندارد و در اینكه در اراك ما به نیروگاه نیاز داریم، ولی درباره اینكه ویژگی آن نیروگاه چگونه باشد، داریم بحث می‌كنیم.وی خاطر نشان ساخت: كلیات مساله امروز مورد اتفاق‌نظر دو طرف است. هیچ‌كس دنبال این نیست كه بگوید ایران غنی‌سازی نكند، این بحث فراموش شده و حذف شده است، حتی این كه ایران در كنار غنی‌سازی از سایر تكنولوژی‌های مدرن هسته‌ای باید برخوردار باشد، بحثی نیست. رئیس‌جمهور تصریح كرد: ما به عنوان نماینده كل ملت ایران در مذاكرات شركت می‌كنیم و اگر حمایت‌های مقام معظم رهبری، همكاری قوای سه گانه و حمایت‌های مردمی نبود، ما موفق نمی‌شدیم. وی درباره این دور از مذاكرات در وین كه از روز سه‌شنبه آغاز شده گفت: در 40 روز باقیمانده مسائل هسته‌ای قابل حل و فصل است.

گفتنی است كه دور جدید مذاكرات دوجانبه هسته‌ای وزیر خارجه كشورمان با كاترین اشتون نماینده هیات اروپایی و گفتگوهای سه‌جانبه با حضور وزیر خارجه آمریكا در دو روز گذشته انجام شده و پس از آنكه طرفین نسبت به روند گفتگوها اظهار رضایت و خوشبینی كردند، قرار است كه نشست امروز با حضور وزرای خارجه 1+5 در وین برگزار شود. واقعیت اینست كه دولت امید و تدبیر از ابتدا هرگز به دنبال شكست مذاكرات نبوده ولی رسیدن به توافق را به هر قیمتی طلب نمی‌كرده و فقط خواستار توافقی است كه مغایر با حقوق مسلم هسته‌ای ایران نبوده و شرایط تحمیلی در آن لحاظ نشده باشد. تحولات خارجی را با رویدادهای عراق و سوریه آغاز می‌كنیم كه این هفته، بخش عمده حجم خبرها و گزارش‌های رسانه‌ها را به خود اختصاص دادند. حمله گروه تروریستی داعش به شهر "كوبانی" سوریه در سایه سكوت مجامع جهانی و سیاست‌های مزورانه مثلث غرب، ارتجاع عرب و تركیه می‌رود تا فاجعه جدیدی را رقم بزند. تازه‌ترین گزارش‌ها از شهر كوبانی حاكی است كه تروریست‌های داعش در بخش‌های قابل ملاحظه‌ای از شهر كوبانی نفوذ كرده و جنایات تازه‌ای در این مناطق مرتكب شده است. هم اكنون دهها هزار نفر در این شهر گرفتار شده‌اند و آنچنانكه نماینده سازمان ملل اشاره كرده ممكن است این افراد غیرنظامی به دست داعش كشته شوند.

 در این میان تنها گذرگاه كوبانی كه به مرز تركیه وصل می‌شود با كارشكنی آنكارا و جلوگیری از ارسال كمك‌های امدادی عملاً بلااستفاده شده است. در این میان عملكرد آمریكا و متحدینش كه خود را ائتلاف ضد داعش عنوان می‌كنند رذیلانه بوده است. از این ائتلاف تاكنون اقدام مؤثری برای مقابله با داعش دیده نشده و این موضوع مشهود است كه قصد آمریكا صرفاً نمایشی و تبلیغاتی است. جان كری وزیر خارجه آمریكا هفته گذشته اعلام كرد كه واشنگتن قصد رویارویی گسترده با داعش ندارد و استراتژی آمریكا در قبال داعش رویارویی "طولانی مدت" خواهد بود. وزیر خارجه آمریكا با این اظهارات در واقع تلویحاً به قصد آمریكا برای استفاده ابزاری از داعش برای اهداف سیاسی‌اش اعتراف كرد.
این هفته از عراق هم گزارش رسید كه تروریست‌های داعش قصد دارند دست به تحركاتی بزنند از جمله اینكه قصد حمله به فرودگاه بغداد و یا خود بغداد را دارند. با این حال "حیدر العبادی" نخست‌وزیر عراق تاكید كرد كه نیروهای دولتی ضربات سختی به داعش وارد كرده‌اند و گزارش‌های مربوط به پیشروی داعش در اطراف بغداد واقعیت ندارد.

العبادی تاكید كرد بغداد درحال حاضر از هر زمان دیگری امن‌تر است. با این حال ابراهیم جعفری وزیر خارجه عراق با اشاره به این كه داعش تنها برای عراق تهدید نیست بلكه یك خطر جهانی است، گفت سازمان ملل و سایر كشورها نیز باید به رویارویی با داعش بپیوندند. این هفته یمن نیز شاهد تحولات تازه‌ای بود از جمله اینكه رئیس‌جمهور نخست‌وزیر جدید را معرفی كرد. پس از آنكه "منصور هادی عبدربه" رئیس‌جمهور یمن، رئیس دفتر خود را به عنوان نخست‌وزیر جدید معرفی كرد با مخالفت صریح مخالفان مواجه شد و عبدربه مجبور گردید تا فرد دیگری را معرفی نماید. در این حال گزارش رسید كه تروریست‌های القاعده به حوثی‌ها حمله كرده و شماری را به قتل رسانده‌اند. حوثی‌ها در هفته‌های اخیر رهبری اعتراضات علیه رژیم یمن را برعهده داشته‌اند و موفقیت‌های بزرگی را در محقق ساختن اهداف انقلاب مردم یمن به دست آوردند. به نظر می‌رسد كه القاعده و حامیان خارجی این گروه تروریستی از تحولات یمن و اینكه ابتكار عمل دردست گروه شیعی حوثی‌ها قرار دارد ناراضی هستند و درصدد بحرانی ساختن اوضاع می‌باشند. با اینحال حوثی‌ها تاكید كرده‌اند كه به توافق با دولت پایبند هستند و اینگونه تحركات نمی‌تواند مانعی در راه تلاش آنها برای تشكیل یك دولت ملی ایجاد نماید.

این هفته، سید حسن نصرالله دبیركل حزب‌الله لبنان به منطقه بقاع رفت و با فرماندهان نظامی حزب‌الله در آن منطقه دیدار كرد. نصرالله در این جلسه خصوصی برنامه حزب‌الله برای مقابله با تروریست‌های تكفیری را مورد بحث و بررسی قرار داد. حزب‌الله لبنان در چند عملیاتی كه در هفته‌های اخیر انجام داد ضربات سنگینی را به تروریست‌های تكفیری وارد ساخت كه مورد اخیر آن، مشاركت در عملیات در منطقه القلمون سوریه بود كه با همكاری ارتش سوریه ضربات شدیدی را به تروریست‌ها وارد كردند كه این پیروزی به تایید منابع مستقل نیز رسیده است.
در این باره شیخ "نبیل قاووق" معاون رئیس شورای اجرایی حزب‌الله با اشاره به اینكه ائتلاف بین‌المللی به اصطلاح ضد داعش تحت رهبری آمریكا نتوانست از پیشروی داعش جلوگیری كند، تاكید كرد كه رزمندگان حزب‌الله خواب شوم تروریست‌ها را كه برای لبنان دیده بودند برهم زدند زیرا آنها قصد داشتند در لبنان امارت تشكیل دهند.

یادداشت علی فرحبخش با عنوان«آیا شوک جدیدی در راه است؟»چاپ شده در ستون سرمقاله روزنامه دنیای اقتصاد را میخوانید که به شرح زیر است: