البته عوامل مختلفی چون نداشتن تحرک روزانه، داشتن مشاغل کم‌تحرک، اختلالات تغذیه‌ای و میل به پرخوری، برخی بیماری‌ها از جمله کم‌کاری تیروئید، بارداری و مصرف برخی داروهای کورتونی در بروز آن موثر است.

ولی در کنار همه این عوامل، ژنتیک نیز نقش بسیار پررنگی در بروز چاقی دارد تا جایی که براساس مطالعات جدید، مشخص شده که در 40 تا 70 درصد از موارد چاقی، وراثت دخیل است. این یافته‌ها مشخص کرده است که پاسخ افراد چاق در برابر رژیم‌های لاغری یا ورزش‌های گوناگون نیز با یکدیگر فرق می‌کند. به عبارت دیگر، ژن‌ها بر نحوه جذب، سوخت و ساز و ذخیره چربی در بدن ما تاثیر می‌گذارد. از این‌رو ممکن است فردی با خوردن غذای خاصی چاق شود ولی فرد دیگر با خوردن همان غذا چاق نشود.

دکتر زهرا مهدی‌زاده کاشی، متخصص ژنتیک و محقق تاثیر ژن‌ها بر چاقی در گفت‌و‌گو با جام‌جم در این‌باره می‌گوید: ژن‌ها از عوامل موثر بر برگشت چاقی پس از یک دوره رژیم غذایی سخت و لاغر شدن است.

براساس مطالعات صورت گرفته مشخص شده است که 95 درصد افراد پس از لاغر شدن، دوباره ظرف چند سال چاق می‌شوند و 41 درصد کسانی که با رژیم لاغر می‌شوند، پس از مدتی، حتی بیش از وزنی که کم کرده‌اند، دوباره اضافه وزن پیدا می‌کنند.

این متخصص می‌افزاید: متاسفانه چاقی و اضافه وزن، فرد را مستعد ابتلا به مشکلات و بیماری‌های متعددی چون افزایش کلسترول و فشار خون، دیابت نوع 2، بیماری‌های قلبی عروقی، بیماری‌های مفصلی چون آرتروز، تنگی نفس و مشکلات روحی روانی ناشی از چاقی می‌کند. از این‌رو، مهم‌ترین اولویت افراد چاق یا دارای اضافه وزن این است که وزن خود را به حد متناسب برسانند و حفظ کنند.

نقش ژنتیک در تناسب وزن

تنوع رژیم‌های لاغری بسیار زیاد است، ولی چگونه دریابیم که کدام‌یک از آنها برای ما از بقیه بهتر
و موثرتر است؟

دکتر مهدی‌زاده پاسخ می‌دهد: برای انتخاب موثرترین روش لاغری ابتدا باید دریابید که در شما ژن چاقی وجود دارد یا خیر. درواقع، با انجام آزمایش‌های خاصی روی DNA هر فرد می‌توان وجود ژن‌های خاصی که فرد را مستعد اضافه وزن یا چاقی می‌‌کند، مشخص کرد. در صورت وجود این ژن‌ها و ابتلا به چاقی یا اضافه وزن مشخص می‌شود که با رعایت چه نوع رژیم غذایی و کدام دسته از ورزش‌ها می‌توان بر مشکل چاقی یا اضافه وزن غلبه کرد.

دکتر سارنگ یونسی، محقق دیگری که روی تاثیر ژن‌ها بر چاقی کار می‌کند، در گفت‌و‌گو با جام‌جم می‌گوید: باید توجه داشته باشید که اگر فردی ژن چاقی را فقط از پدرش بگیرد، احتمال این‌که مبتلا به چاقی ژنتیک بشود، زیاد نیست، اما اگر این ژن را از هر دو والد دریافت کند به طور قطعی مبتلا به این نوع چاقی خواهد شد.

وی بااشاره به خدمات آزمایشگاهی برای تشخیص ژن چاقی، می‌افزاید: بررسی‌های ژنتیک برای تشخیص عامل ژنتیک چاقی در آزمایشگاه‌های خاصی در کشور ممکن است. البته هزینه‌های انجام این آزمایش‌ها زیاد (930 هزار تومان ) است.

چاقی‌هایی همراه با افزایش چربی و قند خون

دکتر مهدی‌زاده بااشاره به این که پنج ژن وجود دارد که مسئول چاقی و اضافه وزن در افراد است، می‌افزاید: در برخی افراد، ژن چاقی به تولید نوعی پروتئین منجر می‌شود که میل زیادی برای ترکیب با اسیدهای چرب دارد، همین عامل باعث افزایش توده بدنی، چربی شکمی و کاهش متابولیسم در موقع استراحت می‌شود. میزان تری‌گلیسیرید خون افراد دارنده این نوع ژن، حتی در هنگام ناشتا بودن نیز افزایش می‌یابد که این مساله آنان را مستعد ابتلا به دیابت نیز می‌کند.

وی تاکید می‌کند: در چنین شرایطی باید از مصرف اسید‌های چرب اشباع پرهیز و بیشتر از اسیدهای چرب غیراشباع بخصوص امگا استفاده شود. به‌علاوه رژیم‌های غنی از کربوهیدرات بویژه سبزیجات، نان و غلات کامل نیز به چنین افرادی توصیه می‌شود. در صورت رعایت رژیم کم کربوهیدرات، احتمال کاهش وزن در این افراد افزایش می‌یابد. همچنین انجام 60 تا 90 دقیقه پیاده‌روی قبل از صرف غذا برای کاهش چربی خون و کاهش وزن نیز تا حدودی سودمند خواهد بود.

قوی‌ترین ژن عامل چاقی

به گفته دکتر یونسی، از میان پنج نوع ژن عامل چاقی، ژنی که قوی‌ترین عامل ارثی خطرساز چاقی به شمار می‌رود، به کاهش حس سیری و در نتیجه افزایش دریافت کالری در افراد منجر می‌شود. ورزش و رژیم غذایی در خنثی کردن تاثیر این ژن تاثیرگذار است. به‌علاوه استفاده از رژیم پر پروتئین به کاهش اثر این ژن و کاهش وزن منجر می‌شود.

وی می‌افزاید: استفاده از غذاهایی که میزان اسید چرب غیراشباع و ترانس کمی دارد مانند غذاهای دریایی، میوه‌ها، سبزیجات، بویژه گوجه‌فرنگی، غلات سبوس‌دار، مغزها و دانه‌ها و نیز داشتن فعالیت فیزیکی شدید مانند دویدن به‌مدت 30 دقیقه روزانه در کاهش وزن افراد دارنده ژن فوق موثر است.

ژن عامل چاقی در کودکان

به گفته دکتر مهدی‌زاده، در کودکان ناقل ژن چاقی، میزان ریزه‌خواری زیاد است و در صورت کم تحرکی یا بی‌حرکتی ، احتمال چاقی نیز در آنان بیشتر می‌شود. ناقلان این ژن در کنترل اشتها و اجتناب از ریزه‌خواری نیز مشکل دارند، اما با افزایش تعداد وعده‌های غذایی، افزایش تحرک و فعالیت جسمی می‌توان تاثیر این ژن را کاهش داد. دکتر یونسی نیز تاکید می‌کند: بررسی ژنتیک در کودکان چاق بهتر است در سنین شش تا هشت سالگی صورت بگیرد، زیرا در این سنین با بهره‌گیری از برنامه غذایی و تحرکی متناسب طی دو سال می‌توان اثر ناشی از ژن را برای همیشه در فرد مهار کرد. البته اثر بخشی برنامه پیشنهادی برای مقابله با چاقی باید با همکاری یک متخصص تغذیه و در مواردی یک روانپزشک و همراهی دیگر اعضای خانواده صورت بگیرد.

توصیه‌های عمومی برای تنظیم وزن

ـ مراقب میزان خوردن و فعالیت فیزیکی روزانه خود باشید.

ـ به میزان معادل وزن بدن‌تان، آب بنوشید. به طور مثال اگر وزنتان 75 کیلوگرم است باید حدود 9 لیوان آب در روز بنوشید.

ـ حداقل هشت ساعت طی شب بخوابید. مطالعات نشان داده است که خوابیدن کمتر از 5‌/‌7 ساعت در روز باعث افزایش وزن و پروسه کاهش وزن مشکل‌تر می‌شود.

ـ از مصرف جایگزین‌های مصنوعی شکر خودداری کنید. مواد قندی مصنوعی در متابولیسم بدن آن را با شکر طبیعی اشتباه گرفته و باعث افزایش سطح انسولین و کاهش قند خون می‌شود که در نتیجه آن احساس گرسنگی بیشتری می‌کنید.

ـ مصرف نمک را محدود کنید.

ـ استرس‌تان را کنترل کنید.