به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران، بررسی‌های دیرین‌شناسی بیانگر تحولات مختلف وقف و موقوفات در طول تاریخ است. در گذشته در نتیجه باور انسانی به معاد با تشکیل نخستین معابد وقف به صورت‌های مختلف انجام شده است.
 
در واقع این موارد به صورت دارایی‌ها به معابد رخ می‌داد و کاهنان به نمایندگی از معابد مالک دارایی‌ها می‌شدند، به همین دلیل روحانیان ثروتمندترین طبقه جوامع محسوب می‌شدند. اما در سنت اسلامی دارایی‌های موقوفات از مالکیت اشخاص خارج و منافع آن در امور خیریه و عام‌المنفعه صرف می‌شود.
 
*نخستین موقوفه با قدمت بیش از 4 هزار سال در استان یزد
 
نخستین موقوفه با قدمت بیش از 4 هزار سال در استان یزد مربوط به قنات زارچ به نیت تأمین آب زراعی باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی در استان یزد کنونی است. نخستین وقف در اسلام به دست پیامبر اکرم (ص) با احداث مسجدالنبی در مدینه و موقوفات دیگر به دست پیامبر (ص) و امام علی (ع)، حضرت فاطمه زهرا (س) شامل وقف باغ‌ها و نخلستان انجام شده است.
 
*نخستین وقف‌نامه در سال 316 هجری قمری در استان اصفهان
 
پس از ورود اسلام به ایران نخستین وقف در استان اصفهان کنونی متعلق به موقوفه احمدبن محمدبن رستم‌ابن مطیار در سال 316 هجری قمری است که نیت آن بین سادات طباطبایی تقسیم می‌شود و نخستین وقف‌نامه مربوط به همین موقوفه است.
 
دومین وقف‌نامه متعلق به وقف یک قنات در استان قزوین متعلق به سال 454 هجری قمری با نیت تأمین آب شرب قزوین به دست خدیجه بنت بدیعا صورت گرفته است
 
*از موقوفه‌های آل‌بویه، مغول و سلجوقیان تا عصر معاصر
 
وقف در تاریخ ایران با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده است. با ورود اسلام به ایران وقف در مدت زمانی کوتاه گسترش بسیاری پیدا کرد و در سده‌های مختلف با شکوفایی همراه بود.
 
موقوفات در ایران در دوره‌های مختلف شامل وقف بیمارستان عضدی در دوره آل‌بویه در سال 358 هجری قمری و وقف بناهای بسیار در دوره سلجوقیان به دست خواجه نظام‌الملک انجام شده است.
 
در دوره مغول موقوفات ایران مورد تهدید قرار گرفتند، ولی با نهاد وقف موقوفات همچنان پابرجا ماند تا در دوره صفویه به شکوفایی مجدد رسید. بیشترین موقوفات برجای مانده از سده‌های گذشته مربوط به دوره صفویه است.
 
در زمان شاه عباس صفوی در اصفهان املاک غیروقفی یافت نمی‌شد. میدان نقش جهان (میدان امام فعلی) و بناهای موجود در آن همگی متعلق به دوره صفویه است.
 
در هنگام هجوم افغان‌ها و دوران افشاریه موقوفات با تهدیدهای گسترده مواجه شدند و پس از آن در دوره قاجار وقف مجدد جان تازه‌ای گرفت و به شکوفایی رسید.
 
از بارزترین موقوفات دوره قاجار موقوفه مربوط به نوش‌آفرین در غرب تهران است. در دوره پهلوی رضاخان املاک وقفی بسیاری را به ویژه در نواحی شمال ایران به تملک خود درآورد. اما اجرای قانون ثبت املاک در این دوره و بیداری ایرانیان باعث شد تا وقف در برابر تهدیدها مقاومت کند و با پیروزی انقلاب اسلامی مورد توجهی خاص قرار گرفت.
 
گزارشی از زهره کلهر
 
انتهای پیام/