به گزارش خبرنگار سیاست خارجی باشگاه خبرنگاران، ایران و سازمان ملل متحد: ایران جزو 26 کشور اصلی امضا کننده اعلامیه سازمان ملل متحد نیست، اما جز 21 کشوری است که بعداً اعلامیه را امضا کرد. اساسنامه دادگاه بین‌المللی دادگستری در سانفرانسیسکو به تصویب رسید که با چهار کمیته عمومی تشکیل شده بود و ایران در سه کمیته عضویت داشت. مصطفی عدل، رئیس هیئت ایرانی در این کنفرانس، اسناد را از طرف ایران امضا کرد. منشور ملل متحد در 15 شهریور 1324 یا همان سپتامبر 1945 به اتفاق آرا به تصویب مجلس ایران رسید و ایران در 16 اکتبر همان سال به عضویت سازمان ملل درآمد.
 

پیشنهادهای ایران در کنفرانس سانفرانسیسکو: پیشنهادهایی که ایران در جریان تصویب و طرح پیش‌نویس منشور ارائه داده، بیشتر در جلوگیری از تجاوز، حفظ تمامیت ارضی و استقلال سیاسی کشورهای عضو متمرکز بود. ایران بر اساس تجربیات سازمان ملل خواهان برقراری نوعی نظام امنیت دسته‌جمعی بر تضمین بین‌المللی برای حفظ استقلال دولت‌های کوچک‌تر بود، همچنین هیئت نمایندگی ایران به همراه برخی دیگر از کشورها کوشید تا اختیارات مجمع عمومی را در برابر شورای امنیت که قدرت‌های بزرگ که بر آن تسلط داشتند، افزایش دهد.
 
ایران در این کنفرانس در زمینه ترکیب شورای امنیت نیز بر افزایش اعضای غیردائم شورای امنیت تأکید می‌کرد و نیز خواهان حذف حق وتو اعضای دائمی شورای امنیت بود. ایران همچنین یکی از حامیان تعویض صلاحیت اجباری به دیوان بین‌المللی دادگستری بود.

ایران پیشنهاد خاورمیانه به عنوان منطقه عاری از سلاح های هسته ای را در سال 1353 مطرح نمود و همواره بر تحقق آن پای فشرده است.
 

*ایران و شورای امنیت قبل از انقلاب اسلامی
 
نخستین مسأله‌ای که از بدو تشکیل شورای امنیت به شورا برده شد، شکایت ایران علیه شوروی سابق در خصوص مداخله این کشور به امور داخلی ایران و عدم تخلیه نواحی شمالی کشور بود که این شکایت در دو نوبت مطرح شد. بار اول در 19 ژانویه 1946 درباره عدم تخلیه قوای شوروی و بار دوم در مارس 1948 راجع به مداخله در امور داخلی ایران که در نهایت ایران با حمایت غرب با موفقیت و رضایت از شورا برگشت.
 
دومین مسأله‌ای که در روابط ایران و شورای امنیت مطرح شد، شکایت انگلستان از ایران به خاطر موضوع نفت جنوب بود. پس از ملی شدن صنعت نفت در ایران، دولت انگلستان به استناد قرارداد 1933 در تاریخ 26 مه 1951 شکایتی علیه ایران به دیوان بین‌المللی دادگستری تسلیم کرد. دیوان به دلیل این که قرارداد 1933 را یک قرارداد بین‌المللی نمی‌دانست، اعلام کرد که نمی‌تواند اقدامات احتیاطی را انجام دهد. در نهایت موضوع به شورا ارجاع شد و شورا به سود ایران رأی داد.
 
سومین موضوع در روابط ایران و شورای امنیت انتخاب ایران به عضویت شورا بود. در نهمین دوره مجمع عمومی سازمان ملل که ایران داوطلب عضویت در شورای امنیت بود، با اکثریت آراء به جای لبنان برای یک دوره دو ساله از 1955 تا پایان 1956 به عضویت شورا درآمد.
 

مسئله چهارم، مسئله بحرین بود که در تاریخ 20 مارس 1970 دولت‌های ایران و انگلیس از دبیرکل خواستند که یک هیئت حقیقت‌یاب برای بررسی و درخواست مردم بحرین نسبت به احراز استقلال و یا وابستگی به ایران به بحرین اعزام کند. در نهایت شورا طی قطعنامه‌ای رأی به استقلال بحرین داد.

مسأله بعدی جزایر سه‌گانه ایران در خلیج فارس بود. جزایر سه‌گانه ایران در خلیج فارس در 1927 به موجب مصوبه قانونی که از سوی ایران تصویب شد، اعلام شد که کلیه ساکنان و شیخ‌نشینان خلیج فارس به عنوان اتباع و شهروندان ایرانی تلقی شده‌اند و مأمورین مرزی و گمرکی باید بر ورود و رفت و آمد آنها بر این اساس رفتار کنند. این مصوبه موجب نگرانی انگلیس شد. انگلیس به شیخ شارجه دستور داد که پرچم‌ش را نصب کند تا بر اساس اصل اولین اشغال‌کننده آن را تصرف کند.

دولت انگلیس فقط دو بار مدعی این اصل شد و چون به واهی و بی‌اساس بودن آن آگاهی داشت، از تکرار آن خودداری کرد، زیرا این اصل به سرزمین‌هایی اطلاق می‌شود که اشغال و یا بلاصاحب و ترک شده باشند به علاوه سرزمین‌های مورد بحث مورد ادعای دولت دیگر نباشد و مهم‌تر از آن این که، هر کس که چنین ادعایی را مطرح می‌کند باید عضو فعال جامعه ملل باشد، در نتیجه انگلیس بر اصل دیگری چون مرور زمان استناد کرد. استناد به مرور زمان از لحاظ حقوق بین‌الملل وقتی می‌تواند مبنای مالکیت قرار گیرد که اشغال و تصرف سرزمین به طور صلح‌جویانه انجام گرفته باشد، یعنی مورد اعتراض و مخالفت دولت دیگری واقع نشده باشد. در حالی که دولت ایران از آغاز بروز اختلاف در سال 1904 به طور مستمر نسبت به اشغال غیرقانونی اعتراض کرد.


حاکمیت ایران بر جزایر تنب و ابوموسی در سال‌های 1904، 1923، 1926 و 1928 در اسناد گوناگون ثبت شده است. در سال 1949 ایران آماده ارجاع موضوع جزایر به ملل متحد بود. در تابستان 1971 یا 1350 تهدید استفاده از زور در صورت لزوم برای بازپس‌گیری مطرح کرد. در 10 آذر 1350 یا همان 1971 شکایت‌نامه‌ای با امضا 21 کشور عربی در شورای امنیت مطرح شد. در شورای امنیت نمایندگان الجزایر، عراق، لیبی اعلام کردند تا شورای امنیت جلسه‌ای برای رسیدگی به وضعیت ناشی از این اقدام که آن را اشغال جزایر نامیدند، تشکیل دهد. در جریان بحث نمایندگان عراق و یمن اقدام ایران را تجاوز خواندند و نمایندگان الجزایر از شورا خواست اقدام نظامی ایران را به عنوان نقض منشور محکوم کند. نماینده ایران به دفاع پرداخت و توانست حاکمیت ایران بر جزایر را اثبات کند و ایران پیروز شد.
 
*ایران و سازمان ملل پس از انقلاب اسلامی

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اولین موضوعی که در رابطه با جمهوری اسلامی ایران با شورای امنیت مطرح شد، مسأله گروگان‌های آمریکایی در ایران بود که دیوان بین‌المللی دادگستری حکم قطعی را در این خصوص مبنی بر نقض اصول اولیه حقوق بین‌المللی توسط ایران و درخواست سریع آزادی بازداشت‌شدگان در تاریخ 24 مه 1980 صادر گردید. سرانجام با مذاکراتی که در الجزیره به عمل آمد، توافق‌نامه‌ای در این خصوص به امضا رسید و گروگان‌ها در تاریخ 20 ژانویه 1981 آزاد شدند.
 


**جنگ ایران و عراق و موضع سازمان ملل متحد

در 22 سپتامبر 1980 و یا 31 شهریور 1359 نیروهای زمینی و هوایی عراق، حمله همه‌جانبه‌ای در سرتاسر بخش‌های مرزی خاک جمهوری اسلامی ایران صورت دادند. دولت عراق به استناد این که ایران در امور داخلی این کشور دخالت کرده و قرارداد الجزایر را زیر پا گذاشته و عهدنامه 1975 الجزایر را بی‌اعتبار اعلام کرد و مبانی دفاع از خودبازدارنده دانستند.
 
در روز تجاوز عراق به ایران، دبیرکل سازمان ملل کورت والدهایم قطعنامه‌ای را صادر کرد که در آن نگرانی فزاینده‌ای و عمیق خود را نسبت به حمله نظامی عراق به ایران ابراز نکرد، بلکه نگران این بود که روابط دو کشور ایران و عراق تیره‌تر شود و اختلاف بین آن‌ها شدت یابد و از ایران می‌خواهد خویشتن‌داری کند. او همچنین از ایران می‌خواهد با وجود تأکید بر ماده 51 منشور ملل متحد از حق ذاتی دفاع از خود چشم بپوشد و از راه مذاکرات اختلافات خود را حل کند.
 
در روز 23 سپتامبر دبیرکل به شورای امنیت نامه می‌نویسد و معتقد بود اختلاف ایران و عراق یک تهدید جدی بالقوه برای صلح و امنیت بین‌المللی است. در 24 سپتامبر دبیرکل به رؤسای جمهور ایران و عراق نامه می‌نویسد و از آن‌ها می‌خواهد که نهایت خویشتن‌داری را به کار برند و واکنش وی در واقع نوعی مساعی جمیله بود زیرا بدون این که اشاره‌ای به تجاوز عراق داشته باشد.

 
**قطعنامه 479 شورای امنیت
 
این قطعنامه اولین قطعنامه صادر شده پس از شروع جنگ ایران و عراق بود و به صورت اتفاق آراء در 28 سپتامبر 1980 یعنی شش روز پس از حمله عراق به ایران تصویب شد. در این قطعنامه افزون بر عدم احراز مفاد ماده 39 حتی عبارتی وجود ندارد که به موجب آن شورای امنیت وضعیت به وجود آمده را خطری نسبت به صلح و امنیت بین‌المللی بداند. نکته دیگر این که شورای امنیت در این قطعنامه موضوع را تحت عنوان وضعیت میان عراق و ایران بررسی کرده.
 
**قطعنامه 514
 
این قطعنامه در ژوئیه 1982 صادر شد. این قطعنامه به دنبال عملیات آزادسازی خرمشهر و بیت‌المقدس بود و تنها اختلاف این قطعنامه با قطعنامه قبلی در عقب‌نشینی نیروها تا مرزهای شناخته شده بین‌المللی بود. ایران آن را رد کرد اما عراق آن را پذیرفت و نماینده آمریکا این قطعنامه را شرافتمندانه و عادلانه می‌دانست!
 

**قطعنامه 522
 
بنا به درخواست عراق جلسه فوق‌العاده شورای امنیت برگزار شد و عراق در اول اکتبر 1982 اعلام کرد که نیروهای ایران حمایت گسترده‌ای را در بخش سومار برای عبور از مرز نزدیک مندلی آغاز کردند. بخش 4 قطعنامه خواسته شده بود که گروه ناظران سازمان ملل برای بررسی و تأیید و نظارت بر آتش‌بس و عقب‌نشینی به منطقه اعزام شوند که در زمان دبیرکل پرزدکوئیار بود و همچنین هنگام عملیات مسلم‌بن عقیل بود و به خاطر صلح و امنیت بین‌الملل مورد تأیید قرار گرفت.
 
**قطعنامه 540
 
عراق از همان آغاز جنگ بارها شهرها و مناطق مسکونی ایران را مورد حمله موشکی قرار داده بود. از آن جا که این عمل با معاهده حمایت از افراد غیرنظامی در زمان جنگ مصوب 1949 کنوانسیون ژنو در تضاد بود. حجم وسیعی از نامه‌نگاری به دبیرکل سازمان ملل آغاز شد. پس از آن شورای امنیت این قطعنامه را صادر کرد و به طور ضمنی پذیرفت بین دو کشور جنگی رخ داده است. در این قطعنامه از تجاوز صحبت نمی‌کند، حتی از نقض صلح هم صحبت نمی‌کند. این قطعنامه در 31 اکتبر 1983 صادر شد بعد از عملیات والفجر 4 بود.
 

**قطعنامه 552
 
عراق پس از این که نیروهایش از پیشروی به خاک ایران بازمانند و در تمامی جبهه‌ها متوقف شدند، از همان سال 1981 به جنگ کشتی‌ها مبادرت ورزیدند و همان گونه که در جنگ شهرها پیشرو بودند، جنگ کشتی‌ها را هم آغاز کردند. دو کشور عربستان و کویت، ایران را مسئول جنگ نفت‌کش‌ها دانستند و همراه با 4 کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس بحرین، عمان، قطر و امارات در 21 ماه مه 1984 به شورای امنیت شکایت کردند و خواستار تشکیل جلسه فوری شورا شدند.
 
شورای امنیت در اول ژوئن 1984 قطعنامه 552 را صادر کرد. این قطعنامه حمله به کشتی‌ها را تهدیدی نسبت به امنیت و ثبات منطقه خلیج فارس می‌دانست، بنا به درخواست کشورهای مزبور نام خلیج فارس را حذف کردند. این قطعنامه در چارچوب وضعیت جنگ ایران و عراق قرار ندارد.
 
**قطعنامه 582
 
این قطعنامه در فوریه 1986، اسفند 1364 به دنبال ورود نیروهای ایرانی به فاو صادر شد.
 
**قطعنامه 588
 
این قطعنامه به دنبال درخواست گروه هفت نفری اتحادیه عرب مبنی بر احتمال وقوع عملیات نظامی گسترده ایران در خاک عراق بود که در اکتبر 1986 صادر شد.

 
**قطعنامه 598
 
20 ژوئیه 1987 این قطعنامه زمانی تصویب شد که شورای امنیت و قدرت‌های بزرگ مصمم بودند که جنگ ایران و عراق که در آن زمان حدود 7 سال طول کشیده بود، پایان دهند. این قطعنامه نقض صلح را در منازعه ایران و عراق احراز می‌کند. از دو طرف می‌خواهد که آتش‌بس را برقرار کنند. از دبیرکل خواست که گروهی از ناظران سازمان ملل را برای تأیید و تحکیم نظارت بر آتش‌بس و عقب‌نشینی اعزام می‌دارد.
 
مصر مصراً می‌خواست اسیران جنگی پس از قطع عملیات خصمانه بدون درنگ آزاد شوند. نهایتاً آتش‌بس میان دو کشور و قبول قطعنامه‌ای از سوی ایران در 27 تیر 1367، ژوئیه 1988 برقرار گردید.
 

**هدف قرار گرفتن هواپیمای مسافربری ایران توسط آمریکا
 
در سوم ژوئیه 1988 یک فروند هواپیمای مسافربری متعلق به جمهوری اسلامی ایران که حامل 290 نفر مسافر و خدمه از بندرعباس عازم دبی بود به وسیله ناو جنگی آمریکایی "وینسس" مورد اصابت موشک در آب‌های ایران قرار گرفت.
 
کشتی جنگی آمریکایی در زمان شلیک وارد آب‌های سرزمینی ایران شده بود. جمهوری اسلامی، ایالات متحده را به نقض بی‌طرفی در جنگ متهم کرد. ایالات متحده نیز در توجیه اقدام نظامی خود سرنگونی هواپیمای مسافربری را به مسأله درگیری‌های هوایی و دریایی نیروهای نظامی ایران مرتبط دانست و از طرف دیگر عدم پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت از طرف ایران را یکی از علل بروز حادثه دانست. ایران در تاریخ 13 ژوئیه و 5 دسامبر 1988 ادعاهای خود را در شورای ایکائو مطرح ساخت. محکومیت سرنگونی هواپیمای ایران‌ایر شناسایی صریح یک جرم بین‌المللی و شناسایی صریح مسئولیت آمریکا بود.

پس از درخواست ایران و توافق همکاری طرفین اختلاف، مبنی بر اعزام یک هیئت تحقیق از طرف شورا درباره حادثه شد که کمیسیون تحقیقی از طرف شورا اعزام شد و گزارش خود را تقدیم داشت. شورا این حادثه را ناشی از اشتباه در شناسایی هواپیمای مسافربری اعلام داشت و از محکومیت صریح ایالات متحده خودداری ورزید و در آن زمان ایران با اعلام مخالفت به این تصمیمات همچنان به پیگیری دعوای خود در دیوان بین‌المللی دادگستری ادامه داد اما پیش از آن که دیوان وارد ماهیت دعوا شود و به صدور رأی بپردازد،


طبق این توافق طرفین اختلاف دعوای مربوطه را در بیرون از دیوان و از طریق سیاسی حل و فصل کردند. مقامات ایرانی همزمان در شورای امنیت پیگیری کردند و خواستار تشکیل جلسه فوق‌العاده شدند. این درخواست برای اولین بار پس از گذشت قریب 8 سال از جنگ ایران و عراق مطرح شد و توجه عموم را به خود جلب کرد. وزیر خارجه وقت ایران با استناد به بند (ب) از ماده 3 تعریف تجاوز به مجمع عمومی در سال 1974 آمریکا را متجاوز اعلام کرد و از شورا خواست اقدام آمریکا را محکوم کند.
 
معاون رئیس جمهور آمریکا(جرج بوش) حمله موشکی "وینسس" را دفاع از خود نامید. شورای امنیت پس از جلساتی متعدد قطعنامه 616 را به رأی گذاشت. مفاد قطعنامه نشان می‌دهد که شورای امنیت با توجه به موقعیت آمریکا در شورا شرکت ایران در جلسات شورا و پذیرش قطعنامه 598 از طرف ایران از اتخاذ هرگونه تصمیم درباره سرنگون شدن هواپیمای مسافربری ایران خودداری می‌کرد و اظهارنظر درباره آن را به تحقیق سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری و دانستن شرح کامل واقعیت‌های حادثه دانست.

انتهای پیام/