باشگاه خبرنگاران گزارش می‌دهد
فعالیت احزاب در ایران؛ از حقوق قانونی تا توسعه نیافتن حزب‌گرایی
یکی از مهمترین عرصه‌های ظهور و بروز احزاب و تشکل‌ها انتخابات است، اين مسئله تا آنجا اهميت ادارد که برخی، وظايف احزاب را تنها در انتخابات خلاصه می‌کنند و حزب را دستگاهی جهت کنترل و رهبری انتخابات، جهت دادن به افکار عمومی و معرفی کانديداها می‌دانند.
گروه احزاب و تشکلهای باشگاه خبرنگاران- سمانه عیوضی؛ احزاب همواره با فراز و نشیب‌هایی در دنیای سیاست روبرو بودهاند، این گروه‌ها دارای ایدئولوژی، هدف و برنامه‌ریزی هستند که باید در جهت کسب قدرت و حفظ منافع ملی و رونق امور در کشور از آن استفاده شود.
تشکیل و توسعه احزاب با سلیقه‌های متفاوت به افزایش مشارکت مردم در تصمیمات سیاسی و اجتماعی هر کشور می‌انجامد و این موضوع به افزایش میزان اعتبار و مقبولیت حکومت‌ها در نظام و روابط بین‌الملل منتج می‌شود.
در نظام‌های دموکراتیک ، احزاب با پایه‌های مستحکم مردمی می‌توانند قدرت را در بدنه حاکمیت مهار و همچنین مصلحت کشور را در بسیاری از موارد تعیین کنند؛ احزاب در کشور ما ایران هم از این توانایی برخوردارند.
فعالیت احزاب در ایران برای اولین بار در دوران مشروطه آغاز شد؛ حزبهایی مانند "دموکرات عامیون" و "اعتدالیون" در زمان مشروطه، "اصلا‌ح‌طلبان" و "تجدد "در اوایل حکومت پهلوی اول، "توده"، "ایران" و "زحمت‌کشان" در دوران پهلوی دوم و جریان ملی شدن صنعت نفت و حزب "جمهوری اسلامی" در دوران معاصر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی بر تحولا‌ت سیاسی ایران تاثیرگذار بودهاند؛ هرچند که عموما احزاب در ایران نتوانستند مانند احزاب سایر کشورهای جهان اول نقش خود را در جریانات سیاسی ایفا کنند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 ، حزبها و تشکلهای زیادی در ایران به وجود آمدند که البته این امر به دلیل طولانی بودن مدت اختناق سیاسی در دوران حکومتهای شاهنشاهی امری عادی بود. پس از سال 58 که نهادهای نظام اسلامی به مرور شکل گرفتند، احزاب توانستند به تناسب اوضاع آن برهه حساس کشور در تصمیم‌گیریها و رخدادهای روز سیاسی و اجتماعی نقش ایفا کنند.
** حقوق احزاب در ایران
از لحاظ حقوقی در هر جامعه‌ای، انسان‌ها به دلیل هویت و ماهیت انسانی و تلاش برای رسیدن به اهداف مشترک سیاسی و یا اجتماعی می‌توانند حزب و یا گروهی را تشکیل دهند، در ایران هم این حق برای افراد در نظر گرفته شده است.
در اصل 26 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است: احزاب، جمعيتها، انجمنهاي سياسي و صنفي و انجمنهاي اسلامي يا اقليتهاي ديني شناخته شده آزادند، مشروط به اين كه اصول استقلال، آزادي، وحدت ملي، موازين اسلامي و اساس جمهوري اسلامي را نقض نكنند. هيچكس را نميتوان از شركت در آنها منع كرد يا به شركت در يكي از آنها مجبور ساخت.
در قوانين عادي نيز مسئله احزاب و امکان آزادي فعاليت آنها مطرح شده است؛ از جمله در 14 بهمن 59 طرح قانوني احزاب به مجلس اول تقديم شده و در 18 تير 1360 به تصويب رسيد که در مجالس بعدي نيز برخي اصلاحات صورت گرفت. در نتيجه، احزاب بر اساس قوانين عادي و اعلام وزارت کشور به اخذ مجوز اقدام کردند که در عرصه‌هاي مختلف به فعاليت و تأثيرگذاري بر سياست مي‌پردازند.
** ذکر واژه "حزب" در قرآن کریم
حزب و معادل آن در زبان‌هاي ديگر از سال‌هاي دور در کتاب‌ها و فرهنگ‌ها آمده و در فرهنگ ديني مسلمانان نيز کاربرد داشته است. در قرآن کريم نيز به اين واژه اشاره شده و حتي سوره‌اي نيز به نام احزاب نام‌گذاري شده است. از دو حزب در قرآن کريم ياد شده است؛ حزبي كه به دنبال اهداف الهي است و با عنوان "حزب الله" شناخته مي‌شود كه خداوند فرموده است: "فان حزب الله هم الغالبون" و دسته ديگر كه از آن با عنوان "حزب الشيطان" ياد شده است.
** کارکرد احزاب
احمد نقيب‌زاده در کتاب "حزب سياسي و عملکرد آن در جوامع امروز"، دو دسته کارويژه انتخاباتي و آموزشي براي احزاب قائل است که کارويژه‌هاي انتخاباتي حزب عبارتند از:
شکل دادن به افکار عمومي: احزاب سياسي از طريق ارائه اطلاعات و شکل دادن به افکار عمومي، افراد را وادار به مشارکت به نفع کانديداهاي طرف‌دار خود مي‌کنند و از اين طريق در جهت کسب قدرت سياسي قدم بر مي‌دارند.
گزينش نامزدها: با توجه به اينکه فعاليت حزبي و بودن افراد در درون احزاب سياسي، آموزش عملي سياست است، احزاب، ضمن معرفي افرادي به عنوان کانديدا در انتخابات، کارکرد ديگر خود را در مشخص کردن افراد مورد اعتماد خود به نمايش مي‌گذارند.
یکی از مهمترین عرصه‌های ظهور و حضور احزاب و تشکل‌ها انتخابات است، انتخابات موقعيت‌هاي استثنايي را براي احزاب به وجود مي‌آورد و آنها را قادر مي‌سازد تا تأثيرگذاري خود را علني سازند. اين مسئله، آن چنان حائز اهميت است که برخي، وظايف احزاب را تنها در انتخابات خلاصه مي‌کنند و حزب را دستگاهي جهت کنترل و رهبري انتخابات، جهت دادن به افکار عمومي و معرفي کانديداها مي‌دانند.
اکنون در کمیسیون ماده 10 احزاب، نام بیش از 240 تشکل سیاسی ثبت شده که از این میان، شمار تشکل‌هایی که فعال هستند، شاید به تعداد انگشتان دو دست نرسد. هر چند که در آستانه انتخابات همواره بر تعداد گروه‌های سیاسی افزوده می‌شود.
** موانع توسعه فعالیت حزبی در ایران
"صادق زیبا‌کلام" استاد حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران در گفت‌وگویی با باشگاه خبرنگاران درباره موانع موجود در روند توسعه تحزب در ایران می‌گوید: قطعا دلایل متعددی برای عدم توسعه فعالیت احزاب در کشور ما وجود دارد و باید بررسی کرد که چرا تاکنون فعالیت حزبی در ایران نتوانسته همچون ترکیه و پاکستان جا افتاده و اثرگذار باشد.
وی ادامه می‌دهد: یکی از بزرگترین دلایلی که باعث ناکام ماندن تحزب در کشور ما شده است، روش حکومت‌ها در برخورد مستقیم و یا غیر‌مستقیم با احزاب و تشکلهای سیاسی بوده که بر میزان و نوع فعالیت آنها و به تبع آن، اثرگذاریشان تاثیر گذاشته است.
"مجید محتشمی" از فعالان احزاب اصلاح‌طلب نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما درباره تفاوت فعالیت حزبی در ایران با کشورهای خارجی می‌گوید: فعالیت احزاب در کشورهای توسعه‌یافته، عملا نهادینه شده است چرا که احزاب رکن سوم دموکراسی و رکن چهارم مطبوعاتی هستند یعنی در تقسیم‌بندی و چارچوب‌گذاری برای دموکراسی در کشورهای توسعه‌یافته ، عملا احزاب رکن رکین مردم‌سالاری و دموکراسی محسوب می‌شوند.
به گفته محتشمی، با توجه به رشد آگاهی‌های مردمی پس از پیروزی انقلاب، ضرورت دارد که نخبگان سیاسی به دنبال تأسیس احزاب تاثیرگذار و هدفدار در کشور باشند.
در نهایت بايد به اين نکته توجه کرد که هنوز احزاب در ايران نتوانسته‌اند به جایگاه واقعی خود برسند، از اين رو لازم است نقش و کارکرد آنها در نظام سیاسی کشور و همچنین موانع بروز و ظهورشان مورد بررسی بیشتر قرار بگیرد در این صورت است که مي‌توان انتظار داشت احزاب به عنوان يكي از نهادهاي مدني جامعه مؤثرتر باشند و به پیشرفت کشور و توسعه آن در ابعاد گوناگون کمک کنند.
انتهای پیام/
