حوزه احزاب و تشکل‌های گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان - در ساختارهای سیاسی، انتخاب مشاوران و حلقه اجرایی روسای دولت از اهمیت بسیاری برخوردار است چرا که این انتصابها می‌تواند نشانگر جهت‌گیری‌های سیاسی و تصمیم‌گیری آن دولت باشد.

بدیهی است انتصاب افرادی که ارتباط نزدیک و یا قرابت خویشاوندی با رئیس دولت دارند در پست‌های حساس و کلیدی از حساسیت بیشتری برخوردار بوده است . در برخی ادوار ساختار سیاسی نظام جمهوری اسلامی گاه چنین رایج بوده که روسای جمهور، نزدیکان از جمله برادران خود را در پست‌های کلیدی منصوب کرده‌اند.

در این گزارش به چگونگی انتصاب و سِمت برادران روسای جمهور در ادوار مختلف پرداخته‌ایم و انتصاب آنان را مورد تحلیل قرار داده ایم. 

* محمد هاشمی؛ چریک حزبی

محمد هاشمی رفسنجانی برادر آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی متولد 1321 در رفسنجان و تحصیل کرده دانشگاه برکلی کالیفرنیا است. وی  در عنفوان جوانی تصمیم گرفت برای ادامه تحصیل به آمریکا برود و در آنجا فوق لیسانس مدیریتش را دریافت کرد. هاشمی همچنین سابقه تحصیلات حوزوی هم دارد. برادر رئیس جمهور دولتهای سازندگی در جریان پیروزی انقلاب اسلامی در مبارزات علیه رژیم شاه مشارکت جدی داشته و دستگیری، تبعید و زندان، همراه همیشگی او در آن سالها بوده است. وی حتی در آمریکا هم دست از مبارزه بر نداشت و در پایه گذاری انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی مقیم این کشور مشارکت جدی داشت.

محمد هاشمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم در پیشبرد اهداف آن نقش ویژه ای داشته و همچنین یکی از قدیمی ترین افرادی است که کار حزبی در نظام اسلامی را تجربه کرده است، هاشمی از اعضای شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی ایران بود که پس از انحلال این حزب به تاسیس ‌حزب کارگزاران سازندگی پرداخت. برادر رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، هم اکنون نیز به عنوان عضو شورای مرکزی و کمیته سیاسی این حزب مشغول فعالیت است.

در کارنامه برادر کوچکتر آیت‌الله هاشمی، فعالیت های فرهنگی هم دیده می‌شود؛ هاشمی از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۷۳ رئیس سازمان صداوسیما بود و پس از آن برای مدتی به وزارت امور خارجه رفت. هاشمی کوچکتر پیش از آن هم در دولت ششم، معاون اجرایی برادرش بود. او همچنین در پایان دولت ششم مسئولیت بازسازی مناطق جنگی را بر عهده گرفت و به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهور در اداره امور مربوط به بازسازی مناطق جنگ زده هم منصوب شد.

محمد هاشمی بعدها عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام شد و پس از تغییر اعضای مجمع تشخیص مصلحت، به عنوان رئیس دفتر آیت‌الله هاشمی در مجمع تشخیص معرفی شد و همچنان هم در این جایگاه حضور دارد.


* علی خاتمی؛ رئیس دفتر و برادری نجیب

بس از روی کار آمدن رئیس دولت اصلاحات در انتخابات خرداد 76، اصلاح‌طلبان توانستند به قدرت برسند و مسئولیت امور اجرایی کشور را بر عهده گیرند. برادران رئیس‌جمهور وقت هم همچون اغلب سیاستمداران ایرانی طبعاً از نزدیکترین افراد به رئیس قوه مجریه به شمار می‌رفتند. شاید نام محمدرضا خاتمی برای تمامی کسانی که مسائل روز سیاسی ایران را دنبال کنند، نامی آشنا باشد اما اندک هستند تعداد کسانی که علی خاتمی، برادر دیگر رئیس دولت اصلاحات را بشناسند.

محمدرضا خاتمی در انتخابات مجلس ششم، توانست جایگاه رای اول تهران را کسب کند بطوریکه بسیاری از گمانه‌زنی‌ها حاکی از این بود که این خانواده بر ریاست دو قوه مجریه و مقننه تکیه خواهند زد. اما اصلاح‌طلبان ترجیح دادند دعوی ریاست نداشته باشند و از این روی محمد رضا خاتمی به عنوان نایب رئیس مجلس انتخاب شود. 

اما علی خاتمی برادر دیگر، متولد 1332 و فارغ التحصیل مقطع کارشناسی ارشد مهندسی صنایع از دانشگاه بروکلین، برادر دیگر رئیس جمهور اصلاحات است. او از سال 1380 تا 1384 به عنوان رئیس دفتر رئیس‌جمهور جانشین محمد علی ابطحی شد. علی خاتمی در این دوران چهره‌ای کمتر رسانه ای و البته به دور از حاشیه از خود به نمایش گذاشت. وی پس از پایان دوران ریاست جمهوری برادرش، همچون گذشته ترجیح داد با آرامش و به دور از هیاهوی رسانه‌ای به فعالیت‌های خود ادامه دهد. وی البته امروز همچنان رئیس دفتر برادرش  در  بنیاد باران نیز هست.

* داوود؛ منتقد سرسخت محمود

داوود احمدی‌نژاد، یار و یاور نزدیک برادر در سال 84 بود و همواره در کنار اخوی کوچکتر حضور داشته و یاری‌رسان او در انتخابات ریاست جمهوری 84 بود. داوود که یکی از حامیان سرسخت برادر بود، به عنوان ریاست بازرسی نهاد ریاست جمهوری انتصاب شد. وی همیشه و در همه حال از اقدامات دولت نهم دفاع می‌کرد و هیچگاه، کوچکترین انتقادی را بر عملکرد دولت برادرش بر نمی‌تابید.

اما داوود احمدی نژاد عاقبت  بر سر ماجرای انتصاب علی کردان با برادر اختلاف نظر پیدا کرد؛ اختلاف نظری که آغازی بر پایان روابط دوستانه دو برادر بود. البته همان زمان هم، شایعاتی به گوش می‌رسید که ماجرای تقلبی بودن مدرک کردان از سوی داوود در مجلس افشا شده است. برادر بزرگتر رئیس دولت نهم در مرداد 87 از سمت خود کناره‌گیری کرد و با نفوذ روزافزون اسفندیار رحیم مشایی در دولت، داوود هر روز از برادر دورتر و دورتر شد.


پس از کناره گیری از این پست، داوود احمدی‌نژاد از طرف ستاد کل نیروهای مسلح به عنوان رئیس پدافند غیر عامل کشور منصوب شد. گفتنی است او پیشتر و به ویژه در اوایل انقلاب، سابقه فعالیت در وزارت اطلاعات را نیز داشته است.  

داوود احمدی‌نژاد در انتخابات ریاست جمهوری یازدهم هم ثبت نام کرد؛ ثبت نامی که هیچکس نفهمید چرا انجام شد و چرا به انصراف انجامید. پس از انصراف داوود احمدی‌نژاد شایعه شد که او از کاندیداتوری جلیلی حمایت کرده است و در حمایت از او از کاندیداتوری انصراف داده است، اما وی ضمن تکذیب این گمانه زنی‌ها مردم را از رای دادن به جلیلی بر حذر داشت و گفت: "آقای جلیلی همان راه برادرم را می‌رود و همگی باید مراقب باشند".

داوود که دلیل اصلی اختلافش با برادر، شخص اسفندیار رحیم مشایی بود، پیش‌تر هم درباره جریان موسوم به انحرافی گفته بود: "جریان انحرافی به دنبال درست کردن مجلسی است که بویی از ولایت فقیه نبرده باشد تا به اهداف ناصواب خود دست یابد."

نکته قابل تامل در این ماجرا، سرنوشت متفاوت داوود احمدی‌نژاد با برادران روسای جمهور سابق است. در شرایطی که محمد هاشمی و علی خاتمی همچنان در کنار برادران خود حضور دارند، میانه داوود و محمود به حدی شِکرآب شده که گفته می شود این دو برادر به کلی یکدیگر را طرد کرده‌اند.

 داوود احمدی نژاد در جریان انتخابات 92  با بیان اینکه دیگر هیچ ارتباطی با رئیس‌ دولتهای نهم و دهم ندارم، اظهار داشت: "محمود احمدی‌نژاد در سه نامه‌ای که تاکنون برای بنده نوشته، مرا بی‌دین(!) خوانده و این امر حجت را برایم تمام کرده است."


* حسین فریدون، همراه همیشگی، از گذشته تا ...

حسین فریدون، برادر کوچکتر حسن روحانی است که سالهاست در کنار برادر حضور دارد. فریدون قبل از پیروزی انقلاب در کنار روحانی مشغول مبارزه علیه رژیم پهلوی بوده است. وی س از انقلاب هم در عرصه های مختلف به فعالیت پرداخته است.

حسن روحانی در بخشی از کتاب خاطراتش در مورد برادر می‌نویسد: "حسین فریدون پیش از انقلاب در مبارزه علیه رژیم پهلوی همواره پیشگام بوده و جزء فعالین این عرصه به شمار می رفته است؛ حسین آقا همچنین در زمان بازگشت حضرت امام(ره) به کشور در 12 بهمن 57، جزء تیم حفاظتی و امنیتی بوده است و مسئولیت برقراری نظم و مدیریت مراسم انتقال امام(ره) از فرودگاه به بهشت زهرا(س) را بر عهده داشته است."

پس از تثبیت نسبی انقلاب اسلامی، حسین فریدون به عنوان فرماندار نیشابور انتخاب می‌شود و مدتی در این شهرستان مشغول فعالیت و شده و پس از آن به عنوان فرماندار کرج منصوب می‌شود و مدتی هم در این شهرستان به ایفای وظیفه مبادرت ورزیده است. فریدون در دوران جنگ تحمیلی هم حضور فعالی در میادین جنگ داشته و سالها در جبهه، علیه دشمن بعثی جنگیده است. فریدون پس از آن وارد وزارت خارجه شده و کم کم به عنوان سفیر ایران در مالزی مشغول به فعالیت می‌شود.

فریدون پس از کاندیداتوری روحانی، همیشه و در همه حال در کنار برادر بزرگتر حضور داشته و هیچگاه وی را تنها نگذاشته است. این حضور حتی در کوچکترین مجالسی که روحانی در آن به ایراد سخنرانی پرداخته هم ادامه یافته و روابط نزدیک و حسنه دو برادر، تا امروز کاملا حفظ شده است. 

حال باید منتظر ماند و دید روابط دو برادر در چه چارچوبی ادامه خواهد یافت و آیا این روابط حسنه امتداد خواهد یافت یا همچون سرنوشت محمود و داوود، فرجام ناخوشایندی پیدا خواهد کرد.
 

* اما در آخر...

همواره در آرمانهای انقلاب بر این موضوع که شایسته سالاری باید سرلوحه مدیران و تصمیم‌گیران قرار بگیرد تاکید شده، برای روسای جمهور اعتماد داشتن به افراد  به منظور بکارگیری در مسئولیت های مهم و حساس موضوع بسیار مهمی است که احتمالا در دوره های گذشته و  موارد بیان شده علاوه بر تحقیق و تدبر در انتخاب ها مولفه "ژنتیک" هم برای حصول اعتماد در نظر گرفته شده است.