پارک ملی واخان؛ پناهگاه پلنگ برفی افغانستان
در گوشه‌ای خوش‌منظره از افغانستان، برنامه حفاظتی بی‌نظیری توانسته پلنگ برفی را از سراشیبی انقراض بیرون بکشد و امیدی دوباره به یکی از فقیرترین و دورافتاده‌ترین جوامع بشری در کره زمین ببخشد.
به گزارش حوزه افغانستان باشگاه خبرنگاران، به نقل از بی‌بی‌سی، قلمرو این پلنگ‌ها کوه‌های برفی چندین کشور آسیای مرکزی و جنوبی را در بر می‌گیرد، اما کشتارشان توسط شکارچیانی که دنبال پوست خال‌خالی آن‌ها بودند و دامدارانی که می‌خواستند از حیوانات خود حفاظت کنند باعث شده بود تا تعداد آن‌ها در دهه‌های اخیر کاهش پیدا کند.
حالا اما به نظر می‌رسد که اجرای یک برنامه هفت ساله و ایجاد یک پارک ملی جدید رونقی دوباره به زندگی آن‌ها بخشیده.
در گزارشی که آسوشیتد پرس تهیه کرده آمده است که به تخمین دانشمندانی که وضع این حیوان خجالی را پیگیری می‌کنند، در پارک ملی واخان که دو سال پیش در پهنه‌ای به وسعت یک میلیون هکتار مربع ایجاد شد بالغ بر ۱۴۰ راس پلنگ زندگی می‌کنند.
استفان اوستروسکی، متخصص انجمن حفاظت از حیوانات وحشی نیو یورک، می‌گوید این تعداد پلنگ نشانه وضع مناسب و پایدار آن‌ها است و اشاره می‌کند که وضع گونه‌های جانوری دیگر مثل بز کوهی سیبری و مارموت طلایی – غذای اصلی پلنگ‌های برفی – هم خیلی خوب است.
تحقیقات آقای اوستروسکی و دیگران نشان می‌دهد که تعداد این پلنگ‌ها ممکن است در تنها ۴۴٪ قلمرو شناخته‌شده این حیوان بیش از ۸٫۰۰۰ راس باشد. به همین خاطر این انجمن حالا بر این عقیده است که تعداد پلنگ‌های برفی در کل دنیا احتمالا بسیار بیشتر از ۷٫۵۰۰ راسی است که در گذشته تخمین زده شده بود.
بنیاد جهانی طبیعت این حیوان را در زمره گونه‌های "در معرض خطر" قرار داده. این تحقیق در بعضی از دورافتاده‌ترین نقاط کره زمین صورت گرفته.
"دهلیز واخان" در نقاط مرتفع رشته‌کوه‌های هندوکش واقع شده و در بیشتر سال به خاطر بارش سنگین برف قابل دسترسی نیست. این منطقه تنها ۳۰ کیلومتر با میدان جنگی ۱۵ ساله با طالبان فاصله دارد و مرز‌هایش با تاجیکستان، پاکستان و چین معمولا بسته است.
تامین بودجه و نظارت بر تمامی فعالیت‌های انجمن حفاظت از حیوانات وحشی نیو یورک در واخان به عهده برنامه عمران سازمان ملل متحد است و قرار است در دو سال آینده ۳ میلیون دلار به پروژه پلنگ برفی اختصاص داده شود.
آقای اوستروسکی و دیگر دانشمندان خارجی و افغان برای چندین ماه در چادرهای زردرنگ خود در دره سرکند زندگی می‌کنند تا بتوانند از شبکه دوربین‌ها و تله‌های نصب شده در این منطقه دوردست مراقب کنند و بر کارش نظارت داشته باشند.
آن‌ها توانسته‌اند تنها در یک سال حدود ۵٫۰۰۰ عکس از ۳۸ پلنگ مختلف بگیرند. آن‌ها در این مدت توانسته‌اند چهار پلنگ را به تله بیاندازند – یکی از آن‌ها دو بار در تله افتاد – و با بستن جی‌پی‌اس به گردن آن‌ها مسیرهای رفت‌وآمدشان را بررسی کنند. امید آن‌ها به این است که بتوانند تا پایان سال دو پلنگ دیگر هم بگیرند.
آن‌ها فهمیده‌اند که قلمرو پلنگ‌های برفی بسیار گسترده است. این حیوان قلمرو خود را مانند گربه‌های خانگی با ادرار و چنگ زدن زمین مشخص می‌کند ولی برخلاف اقوام دور خود مشکلی با خیس شدن ندارد.
آقای اوستروسکی می‌گوید "این حیوانات می‌توانند از رودخانه‌های بزرگ عبور کنند و در آب‌های خیلی سرد شنا کنند". یک بار پلنگ ماده‌ای با عبور از رودخانه آمو به تاجیکستان رفته بود و بعد از دو هفته بازگشته بود.
پلنگ‌های برفی از سال ۲۰۰۹ به بعد از برنامه‌های محافظتی بهره برده‌اند. قدم اول ساخت آغل‌هایی با سقف توری توسط این انجمن برای محافظت از گوسفندها، بزها و گاوهایی بود که ستون فقرات اقتصاد محلی محسوب می‌شوند.
این نخستین قدم در راه آوردن روش‌های نوین محافظتی به واخان بود، منطقه‌ای که کشاورزی در آن تنها کفاف امرار معاش جمعیت ۱۷٫۰۰۰ نفری ساکنش را می‌دهد.
واقعیت این است که در یکی از فقیرترین مناطق یکی از فقیرترین کشورهای جهان، همیشه به چشم تهدید به این پلنگ‌ها نگاه می‌شد.
حسن بگ می‌گوید چند سال پیش که یک پلنگ برفی وارد آغل بی‌سقفش شده بود، ظرف تنها یک شب ۲۲ گوسفند و بز از دست داده بود. سعید، فامیل نزدیکش، هم می‌گوید یک بار پلنگی در اواخر شب به او حمله کرده بود. حسن حالا توانسته با استفاده از شاخه‌های درختان برای آغلش سقف بسازد و می‌گوید "ما نمی‌توانیم آن‌ها را بکشیم، برای همین کاری کرده‌ام که دیگر نتوانند وارد آغل شوند".
بر اساس حکمی که در سال ۲۰۰۵ از طرف دفتر رئیس‌جمهوری افغانستان صادر شد، شکار این حیوان در سراسر کشور ممنوع است.
اما دانشمندان اخیرا لاشه پلنگی را کشف کردند که با اصابت گلوله به سرش کشته شده بود. در یکی از بازارهای شلوغ کابل در ۴۰۰ کیلومتری جنوب غربی واخان، یکی از بازاری‌ها خیلی مخفیانه پوست پلنگی را نشانم داد که دمی بلند و استوانه‌ای داشت و صورتش به خاطر تاکسیدرمی زمختی که شده بود از حالت افتاده بود. می‌گفت قیمتش ۱٫۸۰۰ دلار است.
مصطفی ظاهر، مدیر اداره ملی محافظت از محیط زیست، می‌گوید "از تمام ولایت‌ها گزارش‌هایی مبنی بر شکار غیرقانونی دریافت می‌کنیم. بعضی‌ها از سر فقر است، بعضی‌ها برای سرگرمی و بعضی‌ها هم به امید فروش گرانتر لاشه در بازار." اما در واخان به نظر می‌رسد که تمهیدات حفاظتی دارد نتیجه می‌دهد.
دانش‌آموزان دبیرستان قلعه پنجه تا به حال اسم اینترنت را هم نشنیده‌اند ولی ایده‌های نوین حفاظت از حیوانات وحشی را کاملا پذیرفته‌اند. تنها چیزی که دیوارهای عریان این مدرسه را پوشانده پوستر یک بچه پلنگ است.
سیما، دختری ۱۷ ساله که مثل خیلی از افغان‌ها نام خانوادگی ندارد، می‌گوید "از وقتی که شکار ممنوع شد، تعداد حیوانات وحشی در این‌جا رو به افزایش بوده و این مساله باعث جذب گردشگران خارجی شده. این اتفاق قطعا به سود اقتصاد افغانستان است."
با این‌که بیشتر بازدیدکنندگان شانس زیادی برای دیدن پلنگ برفی ندارند، این حیوان همچنان ستاره اصلی این پارک ملی محسوب می‌شود.
البته این منطقه به خاطر گرگ، خرس قهوه‌ای، روباه قرمز و گوسفند مارکوپولو که شاخ‌های درازی دارد هم مشهور است.
سالانه تنها حدود ۱۰۰ نفر از واخان بازدید می‌کنند و بیشترشان در ماه‌های تابستان از تاجیکستان وارد این منطقه می‌شوند. دورافتادگی و فقر باعث شده تا پای جنگ به این منطقه باز نشود، اما در عین حال به این معنی است که تنها ماجراجوترین مسافران می‌توانند خود را به آن برسانند.
ژوسلن گیتون، دیپلمات فرانسوی اتحادیه اروپا، ماه اوت امسال با هدف پیاده‌روی در شمال شرقی دهلیز واخان و دیدار با چادرنشینان قرقیز وارد این منطقه شد. او قبول دارد که این منطقه "مسیر پررفت‌وآمدی نیست"، ولی می‌گوید امیدوار است که صنعت گردشگری باعث شود تا این منطقه بیشتر "به چشم بیاید و روش‌های کاری خوب به آن راه یابد".
در دو سالی که از ایجاد این پارک ملی می‌گذرد، دولت تلاش کرده تا با تشکیل شوراهای عمومی در سراسر واخان برای این ایده حمایت محلی کسب کند و به ساکنان اطمینان دهد که نگرانی اولیه آن‌ها که فکر می‌کردند شاید زمین‌های خود را از دست بدهند بیهوده است.
اشلی واسپر، متخصص زمین‌داری این انجمن، که در این جلسه‌ها شرکت کرده، می‌گوید "این مفهوم نه تنها برای این مردم خاص، بلکه برای کل افغانستان تازگی دارد و برای همین زمان لازم دارد".
او می‌گوید این پارک با جلوگیری از استفاده دیگران از اراضی و هموار کردن راه برای توسعه اقتصادی منطقه در عمل از ساکنان محلی "به شکلی عالی حفاظت می‌کند و می‌توان یک توازن دوطرفه خوب در آن برقرار کرد".
مصطفی ظاهر امیدوار است که واخان روزی بتواند با تنها پارک ملی دیگر افغانستان که در ولایت بامیان در مرکز این کشور قرار دارد و سالانه هزاران گردشگر از دریاچه‌های آبی‌رنگ آن در بند امیر دیدن می‌کنند رقابت کند.
"وقتی صلح به افغانستان بازگردد – و من اطمینان دارم که همین‌طور خواهد شد چون هیچ جنگی تا ابد ادامه پیدا نمی‌کند – واخان برای گردشگری زیست‌محیطی، برای علاقه‌مندان به باستان‌شناسی و مردم‌شناسی، برای محققان علاقه‌مند به افغانستان و علاقه‌مندان به ذوب یخچال‌ها، کوه‌نوردی و محیط زیست پتانسیل بسیاری خواهد داشت."
انتهای پیام/
حالا اما به نظر می‌رسد که اجرای یک برنامه هفت ساله و ایجاد یک پارک ملی جدید رونقی دوباره به زندگی آن‌ها بخشیده.
در گزارشی که آسوشیتد پرس تهیه کرده آمده است که به تخمین دانشمندانی که وضع این حیوان خجالی را پیگیری می‌کنند، در پارک ملی واخان که دو سال پیش در پهنه‌ای به وسعت یک میلیون هکتار مربع ایجاد شد بالغ بر ۱۴۰ راس پلنگ زندگی می‌کنند.
استفان اوستروسکی، متخصص انجمن حفاظت از حیوانات وحشی نیو یورک، می‌گوید این تعداد پلنگ نشانه وضع مناسب و پایدار آن‌ها است و اشاره می‌کند که وضع گونه‌های جانوری دیگر مثل بز کوهی سیبری و مارموت طلایی – غذای اصلی پلنگ‌های برفی – هم خیلی خوب است.
تحقیقات آقای اوستروسکی و دیگران نشان می‌دهد که تعداد این پلنگ‌ها ممکن است در تنها ۴۴٪ قلمرو شناخته‌شده این حیوان بیش از ۸٫۰۰۰ راس باشد. به همین خاطر این انجمن حالا بر این عقیده است که تعداد پلنگ‌های برفی در کل دنیا احتمالا بسیار بیشتر از ۷٫۵۰۰ راسی است که در گذشته تخمین زده شده بود.
بنیاد جهانی طبیعت این حیوان را در زمره گونه‌های "در معرض خطر" قرار داده. این تحقیق در بعضی از دورافتاده‌ترین نقاط کره زمین صورت گرفته.
"دهلیز واخان" در نقاط مرتفع رشته‌کوه‌های هندوکش واقع شده و در بیشتر سال به خاطر بارش سنگین برف قابل دسترسی نیست. این منطقه تنها ۳۰ کیلومتر با میدان جنگی ۱۵ ساله با طالبان فاصله دارد و مرز‌هایش با تاجیکستان، پاکستان و چین معمولا بسته است.
تامین بودجه و نظارت بر تمامی فعالیت‌های انجمن حفاظت از حیوانات وحشی نیو یورک در واخان به عهده برنامه عمران سازمان ملل متحد است و قرار است در دو سال آینده ۳ میلیون دلار به پروژه پلنگ برفی اختصاص داده شود.
آقای اوستروسکی و دیگر دانشمندان خارجی و افغان برای چندین ماه در چادرهای زردرنگ خود در دره سرکند زندگی می‌کنند تا بتوانند از شبکه دوربین‌ها و تله‌های نصب شده در این منطقه دوردست مراقب کنند و بر کارش نظارت داشته باشند.
آن‌ها توانسته‌اند تنها در یک سال حدود ۵٫۰۰۰ عکس از ۳۸ پلنگ مختلف بگیرند. آن‌ها در این مدت توانسته‌اند چهار پلنگ را به تله بیاندازند – یکی از آن‌ها دو بار در تله افتاد – و با بستن جی‌پی‌اس به گردن آن‌ها مسیرهای رفت‌وآمدشان را بررسی کنند. امید آن‌ها به این است که بتوانند تا پایان سال دو پلنگ دیگر هم بگیرند.
آن‌ها فهمیده‌اند که قلمرو پلنگ‌های برفی بسیار گسترده است. این حیوان قلمرو خود را مانند گربه‌های خانگی با ادرار و چنگ زدن زمین مشخص می‌کند ولی برخلاف اقوام دور خود مشکلی با خیس شدن ندارد.
آقای اوستروسکی می‌گوید "این حیوانات می‌توانند از رودخانه‌های بزرگ عبور کنند و در آب‌های خیلی سرد شنا کنند". یک بار پلنگ ماده‌ای با عبور از رودخانه آمو به تاجیکستان رفته بود و بعد از دو هفته بازگشته بود.
پلنگ‌های برفی از سال ۲۰۰۹ به بعد از برنامه‌های محافظتی بهره برده‌اند. قدم اول ساخت آغل‌هایی با سقف توری توسط این انجمن برای محافظت از گوسفندها، بزها و گاوهایی بود که ستون فقرات اقتصاد محلی محسوب می‌شوند.
این نخستین قدم در راه آوردن روش‌های نوین محافظتی به واخان بود، منطقه‌ای که کشاورزی در آن تنها کفاف امرار معاش جمعیت ۱۷٫۰۰۰ نفری ساکنش را می‌دهد.
واقعیت این است که در یکی از فقیرترین مناطق یکی از فقیرترین کشورهای جهان، همیشه به چشم تهدید به این پلنگ‌ها نگاه می‌شد.
حسن بگ می‌گوید چند سال پیش که یک پلنگ برفی وارد آغل بی‌سقفش شده بود، ظرف تنها یک شب ۲۲ گوسفند و بز از دست داده بود. سعید، فامیل نزدیکش، هم می‌گوید یک بار پلنگی در اواخر شب به او حمله کرده بود. حسن حالا توانسته با استفاده از شاخه‌های درختان برای آغلش سقف بسازد و می‌گوید "ما نمی‌توانیم آن‌ها را بکشیم، برای همین کاری کرده‌ام که دیگر نتوانند وارد آغل شوند".
بر اساس حکمی که در سال ۲۰۰۵ از طرف دفتر رئیس‌جمهوری افغانستان صادر شد، شکار این حیوان در سراسر کشور ممنوع است.
اما دانشمندان اخیرا لاشه پلنگی را کشف کردند که با اصابت گلوله به سرش کشته شده بود. در یکی از بازارهای شلوغ کابل در ۴۰۰ کیلومتری جنوب غربی واخان، یکی از بازاری‌ها خیلی مخفیانه پوست پلنگی را نشانم داد که دمی بلند و استوانه‌ای داشت و صورتش به خاطر تاکسیدرمی زمختی که شده بود از حالت افتاده بود. می‌گفت قیمتش ۱٫۸۰۰ دلار است.
مصطفی ظاهر، مدیر اداره ملی محافظت از محیط زیست، می‌گوید "از تمام ولایت‌ها گزارش‌هایی مبنی بر شکار غیرقانونی دریافت می‌کنیم. بعضی‌ها از سر فقر است، بعضی‌ها برای سرگرمی و بعضی‌ها هم به امید فروش گرانتر لاشه در بازار." اما در واخان به نظر می‌رسد که تمهیدات حفاظتی دارد نتیجه می‌دهد.
دانش‌آموزان دبیرستان قلعه پنجه تا به حال اسم اینترنت را هم نشنیده‌اند ولی ایده‌های نوین حفاظت از حیوانات وحشی را کاملا پذیرفته‌اند. تنها چیزی که دیوارهای عریان این مدرسه را پوشانده پوستر یک بچه پلنگ است.
سیما، دختری ۱۷ ساله که مثل خیلی از افغان‌ها نام خانوادگی ندارد، می‌گوید "از وقتی که شکار ممنوع شد، تعداد حیوانات وحشی در این‌جا رو به افزایش بوده و این مساله باعث جذب گردشگران خارجی شده. این اتفاق قطعا به سود اقتصاد افغانستان است."
با این‌که بیشتر بازدیدکنندگان شانس زیادی برای دیدن پلنگ برفی ندارند، این حیوان همچنان ستاره اصلی این پارک ملی محسوب می‌شود.
البته این منطقه به خاطر گرگ، خرس قهوه‌ای، روباه قرمز و گوسفند مارکوپولو که شاخ‌های درازی دارد هم مشهور است.
سالانه تنها حدود ۱۰۰ نفر از واخان بازدید می‌کنند و بیشترشان در ماه‌های تابستان از تاجیکستان وارد این منطقه می‌شوند. دورافتادگی و فقر باعث شده تا پای جنگ به این منطقه باز نشود، اما در عین حال به این معنی است که تنها ماجراجوترین مسافران می‌توانند خود را به آن برسانند.
ژوسلن گیتون، دیپلمات فرانسوی اتحادیه اروپا، ماه اوت امسال با هدف پیاده‌روی در شمال شرقی دهلیز واخان و دیدار با چادرنشینان قرقیز وارد این منطقه شد. او قبول دارد که این منطقه "مسیر پررفت‌وآمدی نیست"، ولی می‌گوید امیدوار است که صنعت گردشگری باعث شود تا این منطقه بیشتر "به چشم بیاید و روش‌های کاری خوب به آن راه یابد".
در دو سالی که از ایجاد این پارک ملی می‌گذرد، دولت تلاش کرده تا با تشکیل شوراهای عمومی در سراسر واخان برای این ایده حمایت محلی کسب کند و به ساکنان اطمینان دهد که نگرانی اولیه آن‌ها که فکر می‌کردند شاید زمین‌های خود را از دست بدهند بیهوده است.
اشلی واسپر، متخصص زمین‌داری این انجمن، که در این جلسه‌ها شرکت کرده، می‌گوید "این مفهوم نه تنها برای این مردم خاص، بلکه برای کل افغانستان تازگی دارد و برای همین زمان لازم دارد".
او می‌گوید این پارک با جلوگیری از استفاده دیگران از اراضی و هموار کردن راه برای توسعه اقتصادی منطقه در عمل از ساکنان محلی "به شکلی عالی حفاظت می‌کند و می‌توان یک توازن دوطرفه خوب در آن برقرار کرد".
مصطفی ظاهر امیدوار است که واخان روزی بتواند با تنها پارک ملی دیگر افغانستان که در ولایت بامیان در مرکز این کشور قرار دارد و سالانه هزاران گردشگر از دریاچه‌های آبی‌رنگ آن در بند امیر دیدن می‌کنند رقابت کند.
"وقتی صلح به افغانستان بازگردد – و من اطمینان دارم که همین‌طور خواهد شد چون هیچ جنگی تا ابد ادامه پیدا نمی‌کند – واخان برای گردشگری زیست‌محیطی، برای علاقه‌مندان به باستان‌شناسی و مردم‌شناسی، برای محققان علاقه‌مند به افغانستان و علاقه‌مندان به ذوب یخچال‌ها، کوه‌نوردی و محیط زیست پتانسیل بسیاری خواهد داشت."
انتهای پیام/
