به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل، مراسم ها و سنت های بسيار زيبا و پسنديده ی عيد نوروز هم يکی از اين آداب و رسوم می باشد که گذشت زمان و به موازات آن پيچيده شدن شيوه ی زندگی و توسعه شهر نشينی روز به روز آن ها را کم رنگ تر کرده و يا بعضی مراسم را که از تقليدها و بدعت ها سرچشمه می گيرند جايگزين آن ها می کنند.

همه ميانسالان ساکن در ديار باستانی اردبيل هنوز به ياد دارند که تا حدود ۴۰ دهه قبل در روزهای پايانی اسفندماه عطر دل انگيزی کوچه و بازار اين سرزمين کهن و افسانه ای را فرا می گرفت و خبر از رسيدن روزهای بسيار زيبا، خاطره انگيز و شادی را می داد.

آن زمان ها در طول سال با ورق زدن تقويم مناسبت ها را رصد می کرديم و از چندين روز قبل برای فرا رسيدن نوروز باستانی لحظه شماری می کرديم تا در دنيای کودکانه ی خويش آرامش و زيبايی زندگانی را در کنار مادر بزرگان، پدر بزرگان و يا والدين خودمان به معنی واقعی تجربه کنيم.

با گذشت چندين سال از آن دوران هنوز نيز خاطرات شيرين و فراموش نشدنی از شنيدن قصه های مادر بزرگ در شب يلدا، پريدن از روی آتش در چهارشنبه سوری و چيدن سفره ی هفت سين و شروع ديد و بازديد ها در عيد باستانی نوروز را درذهن خویش داریم .

هنوز هم اينگونه مناسبت ها برايمان جذاب هستند ولی هر سالی که از عمرمان سپری می شود به علت ماشينی شدن زندگی و مهمتر از همه جايگزين شدن بعضی فرهنگ ها و آداب و رسوم غير خودی و تقليدی از بيگانگان از شدت آن حال و هوا و شور و شوق وصف ناپذير دوران کودکی و نوجوانی در اين مناسبت ها هم کاسته می شود.

از سويی معصوميت کودکانه به عنوان مهمترين عامل در ايجاد شور و شوق به مناسبت فرا رسيدن اينگونه مناسبت ها در ميان کودکان و نوجوانان است چرا که کودکان در دنيای ساده و به دور از هرگونه دو رنگی و ريا روزگار سپری می کنند و به اين مراسم ها و مناسبت ها فقط از جنبه ی عاطفی آن می نگرند.

 

اين مراسم ها به مرور به عنوان قسمت جدانشدنی از زندگی اجتماعی بشر در آمده اند و برای او از ارزش معنوی بسيار زيادی برخوردار هستند.

در تقويم سرزمين باستانی ايران به لحاظ پيشينه ی غنی مذهبی و تاريخی آن از قرن ها قبل آداب و رسوم، آيين ها و مراسم هايی گنجانده شده اند که همه ساله به شکل با شکوه توسط ساکنان اين ديار با برپايی مراسم ها و مجالس گوناگون برگزار می شوند.

چنين مراسم هايی به عنوان يکی از روزهای ماندگار در زندگی مردم کارکردهای گوناگونی دارند و همواره به شکل خاطرات شيرين در دفتر زندگی مردم اين سرزمين ثبت می شوند.

آيين ها و سنن ويژه ی عيد نوروز که تا سال های نه چندان دور صفا بخش زندگی و تقويت کننده ی عواطف انسانی مردم ديار کهن و افسانه ای اردبيل بود در همهمه ی ماشينی و پيچيده شدن زندگی سال به سال کم رنگ تر می شوند.

ساکنان اردبيل از ديرباز با برگزاری آيين های ويژه ای که ريشه در افکار پسنديده آنان دارد، عيد باستانی نوروز را گرامی می دارند.

در زمان حاضر فقط نشانه های معدودی از اين آداب و رسوم در اردبيل باقی مانده اند و اگر نبودند پيرمردان و پيرزنان در بعضی خانواده های پايبند به سنت های فرهنگی به ويژه در روستاها ، همه ی اين يادگارهای ارزشمند گذشتگان در اين خطه فراموش می شدند.

خانه تکانی و بایراملیق از اولین آداب و رسوم عید نوروز

یکی از اولین آداب و رسوم عید نوروز که از اوایل اسفندماه و یا اواسط این ماه که معمولا به بایرام آیی در بین اهالی خطه اردبیل معروف است آغاز می شود غبارروبی منازل یا خانه تکانی است که این امر بنا به ذائقه و سلیقه هر یک از افراد متفاوت بوده است.

در این رسم زنان و مادران خانه با غبارروبی و شست و شوی وسایل منازل خود عید را آغاز و خود را برای این ماه آماده می کنند که این رسم را به معنی پشت سر گذاشتن کهولت، کسالت، تنبلی و هرچه غم و اندوه است می دانند و با این کار خود را برای آغاز سالی نو و پر از خیر و برکت و همراه با شادمانی آماده می کنند.

جامعه شناس اردبیلی در خصوص آئین و آداب مخصوص عید نوروز در اردبیل برای ما می گوید: از آداب و رسوم ویژه عید نوروز كه در استان اردبیل و خطه آذربایجان رواج دارد و از گذشتگان در این عید باستانی به نمایش گذاشته شده است می ‌توان به دادن عیدی (بایراملیق) و سکه سال نو (ایل سکه سی) اشاره داشت.

 

بیوک جامعی ادامه می دهد: بايراملیق يا عيدی هديه ‌ای است كه افراد به مناسبت فرا رسيدن عيد به همديگر می ‌دهند و معمولا اين هديه از طرف بزرگترها به كوچكترها داده می ‌شود .

وی با اشاره به کم و کیف این هدیه در عید نوروز در اردبیل بیان می کند: در آذربايجان اين هديه می ‌تواند يک تخم مرغ رنگ شده عيد باشد يا يک لباس و يا اسكناس تازه تا نخورده که بنا به سلیقه افراد در مناطق مختلف متفاوت است اما اسكناس نو و يا پول متداول‌ ترين نوع بايراملیق در استان اردبیل است كه افراد به همديگر می دهند.

پژوهشگر تاریخی اردبیل اظهار می کند: در بسياری از خانواده ‌ها پدر اسكناس ‌های نویی را در ميان صفحات قرآن كريم نگهداری می كند و بعد از لحظه تحويل سال نو به اعضای خانواده هديه می دهد و دادن عيدی به تازه عروس ‌ها و تازه دامادها و نامزدهای جوان از اهميت فراوانی در این خطه برخوردار است.

جامعی از دیگر رسم نوروز در اردبیل می گوید: دادن «ايل سكه سی» يا «سكه سال» رسم ديگری است كه در نزد مردم ديار آذربايجان به مناسبت عيد نوروز متداول است و معمولا برخی افراد كه به داشتن دستی با بركت و يا به اصطلاح آذری ‌ها دستی سبک مشهورند با آغاز سال نو به دوستان و آشنايان «ايل سكه سی» می ‌دهند تا با دريافت نخستين پول سال از چنين دست مباركی سالی پر رونق و خوب از لحاظ اقتصادی داشته باشند.

تکم و تکمچی

سال خوردگان اردبيل می گويند: تا چند دهه قبل مراسم عيد نوروز با ظاهر شدن افرادی موسوم به تکم و تکمچی در محلات شهر آغاز می شد و مردم با مشاهده آن ها خود را برای استقبال از بهار و عيد آماده می کردند.

تکم عروسکی بود که به شکل حيوانی چهار دست و پا از تخته می ساختند و دست ها و پاهايش متناسب با بدن حرکت می کرد.

 

تکمچی ها از دهه ی آخر اسفند ماه با حرکت دادن نمايشی تکم و جمع آوری هدايايی فرا رسيدن سال جديد را به مردم نويد می دادند.

 

با نمايان شدن نشانه های عيد نوروز جنب و جوش و تحرک خاصی در خانواده ها پيدا می شد و مردم به تهيه لباس های نو و خانه تکانی می پرداختند.

باباصفری در کتاب اردبيل در گذرگاه تاريخ می نويسد: با نزديک شدن نوروز اغلب خانواده های اردبيلی ظروف مسی خود را برای سفيد کردن به مسگران می دادند و به ميمنت عيد چند کوزه آب خريداری می کردند که اين دو از رسوم قبل از عيد در منطقه محسوب می شدند.

به نوشته وی در آستانه عيد اسباب بازی های ويژه اين ايام به بازار می آمد و در آن زمان که صنعت پلاستيک سازی وجود نداشت کودکان از اسباب بازی های سفالی به نام توتک و دولکه استفاده می کردند.

آئین چهارشنبه سوری در اردبیل

يکی از آيين ها و ايام به خصوص قبل از آغاز عيد نوروز در استان اردبيل مراسم شب چهارشنبه سوری می باشد که نشانه هايی از آداب و رسوم ويژه ی آن هنوز نيز تا حدودی در بين ساکنان منطقه مرسوم است.

به گفته ی سال خوردگان اردبيلی روز چهارشنبه ی پايان سال از زمان های قديم در منطقه به گل چهارشنبه موسوم است زيرا همه خانه ها در اين روز مثل گل پاکيزه شده و بر خلاف چهارشنبه ی قبل از آن که به کول چهارشنبه يعني چهارشنبه ی خاکستر معروف است زيبا و شادی آفرين می شوند.

 

از رسوم زيبايی که سال ها قبل در عصر چهارشنبه سوری در اين استان رواج داشت بردن هدايايی از سوی خانواده ها طی مراسم خاصی به خانه دختران شوهر رفته بود.

يک بانوی سال خورده ساکن اردبيل می گويد: در اين روز هدايای خريداری شده را به همراه غذای مخصوص در سينی بزرگی قرار داده و روی آن را با پارچه های رنگی تزيين و به خانه فرزندان دختر می فرستادند.

در شب چهارشنبه سوری پس از صرف شام سفره ی مخصوص اين شب پهن می شد که طبق رسم در اين سفره خشکبار، شيرينی و ديگر تنقلات قرار داده و با شمع های رنگارنگ که در آن زمان به شيوه ی خاصی در اردبيل ساخته می شدند، سفره را منور و مزين می کردند.

مراسم قورشاخ آتماق در اردبیل

بابا صفری در کتاب اردبيل در گذرگاه تاريخ می نويسد: پسران جوان در اين شب کمربند های پارچه ای يا دستمال خود را از دريچه روشنايی اطاق همسايه و يا اقوام خود آويزان می کردند و صاحب خانه بدون آنکه در صدد شناسايی آنان بر آيد هدايايی را به پارچه می بست.

 

اين کار بيشتر توسط جوانانی انجام می شد که دختری را دوست داشته و به آرزوی ازدواج با او برای قورشاخ آتماق يعنی دستمال انداختن به خانه ی دختر رفته و با اين نيت درباره آنچه که به دستمال يا کمربند آنان بسته می شد تعبيراتی می کردند.

برخی از افراد سال خورده در منطقه هنوز هم اعتقاد دارند که چون شنيدن سخنان بد و يا خوب در شب چهارشنبه سوری در زندگی فرد شنونده تاثير دارد، در اين شب نبايد سخنان نا اميد کننده ای در ميان افراد خانواده رد و بدل شود.

در شب عيد اغلب خانواده های ساکن در منطقه غذاهای مخصوصی متشکل از ماهی دودی، گوشت قيمه، مرغ و کوکو به همراه برنج که می توان گفت بهترين شام آنان در طول سال می باشد را تدارک می بينند.

انتهای پیام/ح