آیا چهارشنبه سوری، سنتی ایرانی است ؟
برخلاف تصور بسیاری از جوانان و نوجوانان و حتی برخی بزرگسالان ، جشن چهارشنبه سوری، ریشه در فرهنگ ایرانی ندارد و بدعتی نسبتاً جدید است.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران
جوان از کرمان؛ روزهای پایانی سال برای مردم ایران روزهایی خاطره انگیز و پر شر و شور
است. روزهایی برای استقبال از بهار و فرصتی برای نو شدن؛ اما، چند سالی است همه سنت
های خوب استقبال از بهار، تحت الشعاع مجموعه رفتارهای ناهنجاری قرار گرفته است که تحت
عنوان "جشن چهارشنبه سوری" صورت می گیرد.
چهارشنبه سوری آن طور که پدرها و مادرهای امروزی یادشان می آید، شامل: دورهمی های خانوادگی و نهایتاً روشن کردن آتش و پریدن از روی آن بود؛ اما، به مرور و به سرعت شکل و شمایلی ناهنجار به این جشن داده شد تا آنجا که در سال های اخیر چهارشنبه سوری با سرو صداهای وحشتناک، انفجار ترقه های دست ساز و وارداتی، آتش سوزی های مهارگسیخته، ایجاد مزاحمت برای مردم کوچه و بازار و آسیب دیدن برگزار کنندگان جشن ها یا مردم رهگذر همراه شد. چند سالی است چهارشنبه های آخر سال بدون چند فوتی و ده ها زخمی و سوخته، پشت سر گذاشته نمی شود.
در همه ی این سال ها مسئول نهادهای فرهنگی، اجتماعی، انتظامی و قضایی تلاش های بسیاری کردند تا بتوانند امکان عبور مردم از چهارشنبه ی آخر سال را بدون گرفتاری در این رفتارهای مخرب و غیرفرهنگی فراهم کنند و این تلاش ها گاهی نتیجه بخش و گاهی بی نتیجه بوده است.
در کنار همه ی سؤالاتی که درباره ی علت روی آوردن برخی کودکان و نوجوانان به این رفتارهای خطرناک مطرح می شود ، یک سؤال دیگر هم وجود دارد که چهارشنبه سوری، چگونه سنتی است ؟ آیا این جشن مبتنی بر یک سنت دیرینه ایرانی است یا پدیده ای جدید محسوب می شود؟
واقعیت این است که عموم مردم از پیشینه ی چهارشنبه سوری بی خبرند و بسیاری از جوانان و نوجوانان گمان می کنند این جشن ریشه در فرهنگ ایرانی دارد و در واقع رسمی به جای مانده از زمانی است که آئین زردشتی در ایران زمین رواج داشت؛ اما، آیا این اعتقاد درست است؟
آقای دکتر عباس آذرانداز استاد فرهنگ وزبان های باستانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، آب پاکی را روی دستمان ریخت. وی که در دفتر کارش در دانشگاه پذیرای ما شده بود گفت: مگر در آئین زردشتی و یا در ایران قبل از ظهور اسلام، چهارشنبه وجود داشت که چهارشنبه سوری وجود داشته باشد؟
موبد فرهنگ فلاحتی زردشتی، از پیشوایان دینی زردشتیان که در محل کارش در آتشکده ی کرمان به ما وقت مصاحبه داد، هم صحبت دکتر آذرانداز را تائید کرد و گفت: تقویم زردشتی فاقد هفته است و این روزهای ماه است که هر کدام نام مخصوص خود را دارند؛ از اورمزد شروع می شوند که روز اول هر ماه است تا انارم روز سی ام هر ماه.
وی افزود: وقتی زردشتیان در تقویم دینی خود هفته ندارند، طبیعتاً چهارشنبه هم ندارند و وقتی چهارشنبه ندارند، چهارشنبه سوری هم ندارند.
دکتر محمود مدبری استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر و رئیس دانشکده ادبیات وعلوم انسانی این دانشگاه هم تاکید کرد: در متون کهن و معتبری که زیربنای مستحکم ادب فارسی را شکل می دهند مانند شاهنامه هیچ رد پایی از چهارشنبه سوری دیده نمی شود.
دکتر فاطمه شیبانی فرد استاد فرهنگ و زبان های باستانی و مدرس دانشگاه ولی عصر رفسنجان هم می گوید: هموطنان زردشتی که برای آتش به عنوان یکی از عناصر چهارگانه احترام ویژه قائلند، معتقدند برخی رفتارها مانند: پریدن از روی آتش، نوعی توهین به آتش تلقی می شود.
موبد فرهنگ فلاحتی زردشتی هم با تائید صحبت های خانم دکتر شیبانی فرد می گوید: آتش حکم یک پرچم، نماد و یک سنبل را برای دین ما زردشتیان دارد و لذا ما هرگز نمی آئیم آتش را روشن کنیم و از روی آن بپریم و بدتر از ان اینکه با انجام حرکات نامناسب، مزاحم آرامش و آسایش مردم شویم و به جامعه خسارت وارد کنیم .
اما اگر چهارشنبه سوری رسمی ایرانی نیست، ریشه ی آن کجاست؟
خانم دکتر شیبانی فرد می گوید: ریشه ی این رفتارها واقعاً مشخص نیست؛ اما، رسومی در ایران باستان وجود داشته است که احتمال دارد ابداع کنندگان چهارشنبه سوری از آن رسوم وام گرفته باشند.
وی افزود: به طور مثال در ایران باستان، مردم برای روان درگذشتگان خود احترام خاصی قائل بودند و معتقد بودند آن ها در آغاز سال نو به خانه ی خود برمی گردند و لذا برای احترام به روان درگذشتگان، هم خانه را برای سال نو کاملاً تمیز و آراسته می کردند که امروزه به این کار خانه تکانی می گوئیم و هم در شب پایانی سال بر بام خانه ها اتش روشن می کردند تا روان درگذشتگان که اصطلاحاً به آن ها فروهر گفته می شود راه خانه را بیابند.
ممکن است آنهایی که در ایران معاصر چهارشنبه سوری را ابداع کردند، خواسته اند این رفتار ایرانیان قبل از اسلام را تقلید و مشابه سازی کنند تا چهارشنبه سوری را به عنوان رسمی ایرانی ترویج دهند.
دکتر شیبانی فرد می افزاید: به هر حال روشن کردن آتش در کوچه و خیابان و پریدن از روی آن، به هیچ عنوان با فرهنگ ایرانیان قبل از اسلام نسبتی ندارد .
دکتر آذرانداز هم معتقد است در هیچ کتاب و سند مربوط به ایران قدیم نام و اثری از چهارشنبه سوری دیده نمی شود و فقط در کتابی به نام تاریخ بخارا از "شب سوری" نام برده شده است که در ایام آغاز سال نو و به عنوان یک جشن برگزار می شده است . ممکن است چهارشنبه سوری تلفیق شب سوری با مراسم آتش افروختن در پشت بام ها بوده باشد؛ اما، به هر حال این تلفیق، بدعتی جدید است و مجوزی برای روشن کردن آتش در معابر و پریدن از روی آن نیست.
آقای محمدی از پیرمردان خوش صحبت کرمانی هم که بیش از 83 سال دارد می گوید: به یاد ندارد در کودکی مراسمی به عنوان چهارشبه سوری را برگزار کرده باشند و تا آنجا که یادشان می آید، در دوران پهلوی دوم و به خصوص در دوران نخست وزیری امیرعباس هویدا ، جشن چهارشنبه سوری تبلیغ و ترویج می شد .
دکتر مدبری هم با انتقاد از آتش زدن ها و انفجار ترقه های بسیار وحشتناکی که امروزه صورت می گیرد، گفت مطمئناً ریشه ی این رفتارها به ایران قدیم و جدید برنمی گردد، اینگونه رفتارها در فرهنگ ملل شرق آسیا به خصوص چینی ها رواج داشته است که همیشه جشن های خود را با ترقه و آتش بازی برگزار کرده و می کنند.
وی افزود: در سال های گذشته و در نتیجه تعامل فرهنگی ملت ها، رسم آتش بازی های آخر سال به عنوان یک فرهنگ وارداتی به کشور ما وارد شد و مورد استقبال جوانان و نوجوانان قرار گرفته است .
دکتر آذرانداز هم با انتقاد از آتش بازی ها و ترقه بازی هایی که امروزه برگزار می شود، گفت : این رفتارها با مراسم مربوط به آیین آتش هیچ ارتباطی ندارد و لازم است از فرهنگ دیر پای ایرانی زدوده شوند.
به هر حال آنچه مسلم است چهارشنبه سوری یک مجموعه رفتار جدید است که به بهانه ی ریشه داشتن در فرهنگ کهن ایرانی میان برخی جوانان رواج یافته است و اکنون علاوه بر نگرانی برای سلامتی جوانان و نوجوانان ایرانی در روزهای پایانی سال و آرزوی داغدار نشدن خانواده ها، باید برای فرهنگ دیرپای ایرانی هم تأسف خورد که به دروغ چه رفتارهای زشتی را به آن نسبت می دهند.
گزارش از : معصومه یحیی زاده
انتهای پیام/ی
ستاره شُـمَـر گفت بهرام را که در چهارشنبه مزن کام را
از آنجایی که شاهنامه را یکی از دلایل نگهداری زبان و فرهنگ پارسی می‌دانیم، بعید است که آفریننده بهترین شاهنامه ایران، ابوالقاسم فردوسی بدون هیچ دلیلی و از روی ناآگاهی از آن استفاده کرده باشد.
واژه «سور» در شاهنامه به معنى مهمانی و جشن و سرور آمده است . برپایه سروده هاى فرزانه توس , سیاوش فرزند کیکاووس شاه در ٧سالگى مادرش را از دست میدهد و پادشاه همسر دیگری را برمیگزیند ، سودابه که زنى زیبا و هوسباز بود عاشق سیاوش میىشود :
یکى روز کاووس کى با پسر
نشسته که سودابه آمد ز در
ز نـاگـاه روى سیاوش بدید
پراندیشه گشت و دلش بردمید
زعشق رخ او قرارش نماند
همه مهر اندر دل آتش نشاند
سودابه در اندیشه بود تا بگونه اى سیاوش را به کاخ خویش بکشاند ، دختر زیبا و جوان خود را بهانه حضور سیاوش کرده و او را فرا میخواند :
که باید که رنجه کنى پاى خویش
نمائى مرا سرو بالاى خویش
بیاراسته خویش چون نوبهار
بگردش هم از ماهرویان هزار
آنگاه که سودابه سیاوش را در کاخ خویش یافت به او چنین گفت :
هر آنکس که از دور بیند ترا
شود بیهش و برگزیند ترا
زمن هر چه خواهى، همه کام تو
بر آرم ، نپیچم سر از دام تو
من اینک به پیش تو افتاده ام
تن و جان شیرین ترا داده ام
سودابه پس از اینکه از مهر و عشق خود به سیاوش میگوید و همزمان به او نزدیک میشود ناگاه او را در آغوش کشیده و میبوسد :
سرش تنگ بگرفت و یک بوسه داد
همانا که از شرم ناورد یاد
رخان سیاوش چو خون شد ز شرم
بیاراست مژگان به خوناب گرم
چنین گفت با دل که از کار دیو
مرا دور داراد کیوان خدیو
نه من با پدر بى وفائى کنم
نه با اهرمن آشنائى کنم
سیاوش با خشم و پریشانی و دلهره به نامادرى خود چنین گفت :
سر بانوانى و هم مهترى
من ایدون گمانم که تو مادرى
سیاوش خشمناک از جاى برخاسته و عزم بیرون از کاخ سودابه را کرد . سودابه که از برملا شدن رویداده بیم داشت داد , فریاد کرد و دامن پاره نمود و گناه را به گردن سیاوش انداخت . بارى سیاوش به سودابه میگوید که پدر را آگاه خواهد کرد :
از آن تخت برخاست با خشم و جنگ
بدو اندر آویخت سودابه چنگ
بدو گفت من راز دل پیش تو
بگفتم نهانى بد اندیش تو
مرا خیره خواهى که رسوا کنى؟
به پیش خردمند رعنا کنى؟
بزد دست و جامه بدرید پاک
به ناخن دو رخ را همى کرد چاک
در پى جار و جنجال سودابه ، کیکاووس پادشاه ایران از جریان آگاه شده و از سیاوش توضیح خواست سیاوش به پدر گفت که پاکدامن است و براى اثبات آن آماده است تا از تونل و راهرو آتش گذر کند . سیاوش گفت اگر من گناهکار باشم در آتش خواهم سوخت و اگر پاکدامن باشم از آتش گذر خواهم کرد :
سیاوش بیامد به پیش پدر
یکى خود و زرین نهاده به سر
سیاوش بدو گفت انده مدار
کزین سان بود گردش روزگار
سیاوش سپه را بدا نسان بتاخت
تو گفتى که اسبش بر آتش بساخت
زآتش برون آمد آزاد مرد
لبان پر ز خنده برخ همچو ورد
چو بخشایش پاک یزدان بود
دم آتش و باد یکسان بود
سواران لشگر برانگیختند
همه دشت پیشش درم ریختند
سیاوش به تندرستى و چاپکى و چالاکى به همراه اسپ سیاهش از آتش گذر کرد و تندرست بیرون آمد .
یکى شادمانى شد اندر جهان
میان کهان و میان مهان
سیاوش به پیش جهاندار پاک
بیامد بمالید رخ را به خاک
که از نفت آن کوه آتش پَِـرَست
همه کامه دشمنان کرد پست
بدو گفت شاه، اى دلیر جهان
که پاکیزه تخمى و روشن روان
چنانى که از مادر پارسا
بزاید شود بر جهان پادشا
سیاوخش را تنگ در برگرفت
زکردار بد پوزش اندر گرفت
مى آورد و رامشگران را بخواند
همه کام ها با سیاوش براند
سه روز اندر آن سور مى در کشید
نبد بر در گنج بند و کلید
این رخداد و آزمایش گذر از آتش در بهرام شید ( سه شنبه ) آخر سال روى داده بود و از چهارشنبه تا ناهید شید ( جمعه یا آدینه ) جشن ملى اعلام شد و در سراسر کشور پهناور ایران به فرمان کیکاووس سورچرانى و شادمانى برقرار شد و از آن پس به یاد گذر سرفرازانه سیاوش از آتش همواره ایرانیان واپسین شبانه بهرام شید ( سه شنبه شب ) را به یاد سیاوش و پاکى او با پریدن از روى آتش جشن میگیرند .
*پیشاپیش چهارشنبه سوری خجسته*