به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ نیازهای بی پایان انسان و میل او به پیشرفت و توسعه باعث شده تا در طول سالیان متمادی به جان زمین بیفتد و تمام عناصر آن را خودخواهانه از بین ببرد و یا مورد استثمار قرار دهد. روز به روز بر مشکلات ناشی از دخالت عامل انسانی در طبیعت افزوده می شود و خسارت های جبران ناپذیری را به بار می آورد.

حالا با یکی از نگران کننده ترین چالش های امروزی دنیا مواجهیم که ذره ذره زمین را می خورد و از آن تنها متروکه ای بی آب و علف به جا می گذارد. دانشمندان زیادی دور هم جمع شده و نام بیابان زایی را برای این پدیده انتخاب کرده اند تا شاید بتوانند توصیفی در خور، از آن ارائه دهند.

اين فرآيند بیابان زایی در حقيقت به اين دليل رخ مي دهد كه اكوسيستمهای نواحی خشك كه بيش از يك سوم كره زمين را در بر می گيرند شديداً  در معرض استفاده بيش از حد و عدم بهره برداری صحيح از زمين قرار دارند. فقر، عدم ثبات سياسی، جنگل زدايی و تخريب جنگلها، چرای بيش از حد دامها و روشهای نامناسب و نادرست آبياری همگی می تواند به كاهش ميزان حاصلخيزی زمين بيانجامد.

 

پيشروی و توسعه بيابانها زندگی بيش از 250 ميليون نفر را در سراسر جهان مستقيماً تحت تأثير قرار  داده و در عين حال زندگی نزدیک به يك ميليون نفر را در بيش از صد كشور به مخاطره می اندازد، مردمی كه اكثراً در فقيرترين، محرومترين و ضعيفترين كشورها به لحاظ مسائل سياسی به سر می برند.

از این رو در تقویم های جهانی ۱۷ ژوئن مصادف با 27خرداد با عنوان روز جهانی بیابان زدایی شناخته می شود و کشورهای مختلف سعی می کنند برنامه هایی را در این زمینه به اجرا درآورند.

در هر سال شعاری برای این روز انتخاب می شود که هدف خاصی را دنبال می کند و خط مشی کلی را برای کشورها تعیین می کند. این شعار حکایت از نگرانی هایی دارد که بیش از سایر مشکلات در این زمینه، نیاز به توجه دارند و باید اقداماتی فوری در رابطه با آنها صورت پذیرد. امسال این روز با شعار «همه، لیاقت داشتن آینده را دارند»، از احیای زمین های آسیب دیده حمایت کنیم. 

 

ایران، کشوری با ۱۶۴ میلیون هکتار مساحت است که بیشتر مناطق آن را اقليم خشك و فرا خشك فرا گرفته است. در واقع محدوده بیابانی ایران ۳۲ میلیون هکتار از مساحت کل آن است که ۷ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از آن از کانون های بحرانی هستند.

در حدود ۹۰ درصد ایران با سه حوزه مشخص دشت لوت، دشت کویر و بیابان های مسیله در معرض بیابان زایی قرار دارند و عوامل انسانی مانند بهره برداری بی رویه از آب های زیرزمینی و خاک سبب افزایش این میزان می شود. تخمین زده می شود که در هر سال در حدود ۱۰۰ هزار هکتار به بیابان های کشور افزوده می گردد و قسمتی از زمین از بین می رود.

ایران سومین کشوری بود که به کنوانسیون مقابله با بیابان زدایی پیوست و فعالیت بیابان زدایی خود را از سال ۱۳۴۴ آغاز کرد. حدود دو میلیون هکتار جنگل در دست کاشت در ۴ استان حاصل فعالیت این سالهاست که نقش عمده ای در حفاطت از شهرها و روستاها، کاهش آلودگی، تامین علوفه و تولید چوب، مراقب از تاسیسات صنعتی، نظامی، اقتصادی  داشته است.

در هر سال، به مناسبت این روز، سمینارها و کنفرانس هایی در سراسر کشور برگزار می شود و در آن کارشناسان به ارائه راه حل هایی در زمینه بیابان زدایی و کاهش سرعت بیابان زایی در کشور می پردازند.

در برخی مناطق کاشت درخت و گیاهان بیابان زدا، اجرای برنامه های آموزشی و غیره نیز صورت می گیرد.

- کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک همچون گیاهان شوره‌زی،بنه، کنار، کهور، سمر، کرت، کوهنگ (درخت)، سلم، اکالیپتوس، اقاقیا، کاسیا، کرتکی، رمیلک

- پخش سیلاب و پخش آب

- تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی موجود

- بهره گیری از روش‌های کارآ در انباشتن آب باران

- احیاء شوره زارها

- سوخت‌های جایگزین

 

كشورهایی كه كمابيش با مساله پيشروي بيابانها دست به گريبانند، در حال اجرای كنوانسيون از طريق توسعه  و اجرای برنامه هايی در مقياسات ملی، بين منطقه ای و منطقه ای هستند. معيارهايی در خصوص تدارك و آماده سازی اين برنامه ها در پيوست شماره پنج كنوانسيون پيرامون اجرای برنامه های منطقه ای به تفصيل ذكر شده است و  آفريقا (كه به دليل شديدتر بودن پيشروی بيابانها در درجه اول اهميت قرار دارد)، آسيا، آمريكای لاتين و حوزه دريای كارائيب، شمال دريای مديترانه و قسمتهای مركزی و شرقی اروپا را در برمی گيرد.

كنوانسيون فصل جديديی را در بیابان زدایی و ستيز با بیابان زدایی می گشايد، اما اين تازه ابتدای راه است. كشورها به طور اخص در حال تجديد نظر و بررسی برنامه های اجرايی هستند. مضاف بر آن توجه دولتها به مسائلی نظير رشد و افزايش آگاهی، افزايش ميزان تحصيلات و برنامه های آموزشی در كشورهای در حال توسعه و توسعه يافته معطوف است.

 

جهت پيشروی بيابانها تنها هنگامی معكوس می شود كه تغييرات شگرف در گرايشها و رفتار های محلی و بين المللی پديد آيد. اين تغييرات قدم به قدم ما را به بكار گيری پايدار زمين و امنيت غذايی برای جمعيت در حال رشد جهان رهنمون می سازد.

به اين ترتيب بیابان زدایی به معنای واقعی تنها بخشی از هدفی به مراتب عظيم تر است و آن عبارتست از توسعه پايدار كشورهای متاثر از خشكسالی و پيشروی بيابانها.

ميانگين سالانه ريزش باران در بيابانهاي ايران كمتر از 50 ميليمتر است اين در حاليست كه همين ميزان در مورد كل كشور به 320 ميليمتر در سال بالغ می شود. بيابانها و مناطق بيابانی بر روی هم 34 ميليون هكتار از اراضی ايران را به خود اختصاص می دهند و 12 ميليون هكتار نيز ماسه ای بوده و يا از شن و ريگ روان پوشيده شده است.

عليرغم اينكه عوامل زيست محيطی، تغييرات آب و هوايی و كمبود بارش كافی نقشی بسزا در فروسايی زمين و پيشروی بيابانها دارند، در برخی از موارد فعاليتهای انسانی را نيز بايد در زمره اين گروه  قرار داد. فرآيندهای فروسايی زمين و  پيشروی بيابانها در ايران در دهه های اخير به دليل عوامل ذيل تسريع شده است:

 

الف. جمعيت ايران در ظرف 20 سال گذشته دو برابر شده است. در همين راستا نياز به محصولات كشاورزی و فرآورده های روستايی مردم را مجبور به استفاده از زمين کرده است تا بدون توجه به پتانسيل و ميزان حاصلخيزی جنگلها و مراتع آنها را به زمينهای زراعی تبديل کنند.

 

ب. چرای بيش از حد دامها در مراتع و استفاده بی رويه از اين مناطق بسيار شايع است.  

 

پ. استفاده بی رويه از چوب درختان و گياهان برای مصارف خانگی نظير پخت و پز و سيستم حرارتی منازل به همراه استفاده بی رويه از منابع آبی راه را بيشتر به سوی فروسایی زمين فراهم می کند.

 

ت. آوارگان به دليل برطرف كردن نيازهای خود در زمينه های تأمين سوخت، كشاورزی و پرورش گياهان در  فروسايی حدود 2/1 ميليون هكتار از منابع طبيعی سهيم بوده اند.

امروزه پروژه های تثبيت ريگهای روان و برنامه های بيابانزدايی سالانه حدود يك ميليون هكتار از اراضي را در بر می گيرد.

اقدامات مبتكرانه در خصوص تثبيت شنها و ريگهای روان شامل مراحل و روشهای بيولوژيكی، مكانيكی و شيميايی است و فعاليتهايی نظير كاشت نهال، بذر افشاني محصور سازی اراضی و استفاده از نفت خام به منظور محافظت از ريشه های گياهان  را در بر می گيرد.

تاكنون بيش از 4 ميليون هكتار از مناطق بيابانی و باير ايران احيا شده اند. در اين ارتباط يكی از عمده ترين اين تلاشها برنامه اجرايی ملی است كه در سال 1992 آغاز شده است. دست اندركاران اين برنامه در نظر دارند تثبيت ريگهای روان و بيابانزدايی  10 ميليون هكتار از اراضی  فروسايی شده را عملی سازند. فعاليتهای ايرانيان در مدت این سال ها در زمينه تثبيت شن و ريگ روان و بيابانزدايی مجموعه ارزشمندی از تجارب و تخصصهای تكنيكی را به دست می دهد.

 

بیابان زدایی مساله ای جهانی بوده و تنها به مناطق جغرافيايی خاص محدود نیست. در عين حال ايران فعالانه با كشورهای متاثر از اين فرآيند و آژانس‌های علاقمند به همكاريهای دو جانبه، همكاری کرده است. اين خود نشان دهنده تعهدات ايران در زمينه های مذكور و نيز در زمينه ائتلاف جهانی عليه فروسایی زيست محيطی بویژه بيابانزدايی است.

گزارش از رقیه همتی

 انتهای پیام/