به گزارش خبرنگار حوزه آموزش و پرورش گروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان؛  "ایران در بین ۲۵ کشور برتر تولید کننده کمیت علم دنیا حائز رتبه نخست رشد کمیت تولید علم دنیا شده است. " خبری که نشان از توفیق در امر پژوهش دارد؛ مساله‌ای که برای دستیابی به آن راه‌های پر پیچ و خم بسیاری پیموده شد تا به اینجا رسیده، اما در پس این خبر هزاران راه نرفته داریم تا جایگاهمان در این حوزه و از نظر کیفی هم قابل قبول شود؛ اکنون در حوزه تولید علم موفق ظاهر شدیم، اما در مسیر عملیاتی شدن این علوم هنوز جاده‌ای پر دست انداز داریم که علاوه بر آن نیازمند تقویت مسیر پژوهش هستیم تا از جایگاه فعلی هم تنزل پیدا نکنیم.

پژوهش در حوزه دانش آموزی یکی از مسائلی بوده که چندی است با روی کار آمدن سند تحول بنیادین روز به روز بیشتر بر سر زبان‌ها جاری شده و تقویت پژوهش از این دوران می‌تواند بنیانی برای حرکت قوی‌تر در دوران دانشجویی باشد هرچند در این راستا وجود پژوهشسرا‌های دانش آموزی و زنگ پژوهش از جمله اقداماتی است که در آموزش و پرورش برای تحقق این امر مورد توجه بوده، اما در عملیاتی شدن اهداف این برنامه‌ها جای بحث بسیاری وجود دارد و باید دید جایگاه واقعی پژوهش در مدارس چیست؟

پرسشگری؛ نیمه گمشده‌ای در میان دانش آموزان

پرسشگری در دانش آموزان یکی از مطالباتی است که هنوز به پختگی کامل نرسیده و در ابتدای راه قرار دارد و می‌توان آن را مقدمه‌ای بر پژوهشگری دانش آموزان دانست؛ اقدامی که هنوز دست انداز‌های بسیاری را در مقابل خود دارد و با این وجود انتظارات از پژوهش‌های دانش آموزی بالاست.

هامون سبطی فعال حوزه آموزش در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه آموزش و پرورش گروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان؛ در خصوص جایگاه پژوهش در میان دانش آموزان اظهار کرد: در هر جامعه‌ای، بنیان رفتار‌های اجتماعی پایدار، برانگیزاننده‌های اقتصادی و فرهنگی موجود در آن جامعه استوار است. کنجکاوی و پژوهندگی در ایران کنونی از چنین انگیزاننده‌هایی بی بهره مانده‌اند.

وی ادامه داد: گنجاندن چند فعالیت پژوهشی در پایان برخی درس‌های برخی کتاب‌ها یا نگارش کتاب‌هایی نو با نام تفکر و پژوهش و افزودن این درس به مقطع ابتدایی کاری ارزنده است، اما همچون ریختن نفت بر آتشی بیجان است که می‌پنداریم در هیزمی خیس خواهد گرفت.

این فعال آموزشی بیان کرد: خانواده‌های ما، معلمان و مدیران ما، قهرمانان سریال‌های تلویزیونی ما، ستارگان روی جلد مجلات و روزنامه‌های ما، شخصیت‌های برجسته سازی شده در کتاب‌های درسی، کمتر به واسطه پرسشگری و پژوهش مورد ستایش قرارگرفته اند و همین کافی است تا دانش آموز ما به فرهنگی دچار شود که در آن کتاب خواندن، شک کردن به باور‌های معتاد، پرسش کردن و در پی پاسخ، به پژوهش رو آوردن، امری جدی و اعتبارآفرین نباشد که نیست.

دستان خالی پژوهشگری در مقابل صرفه اقتصادی

با وجود تلاش‌هایی که برای توسعه پژوهشگری در میان دانش آموزان شده و توفیقاتی هم وجود داشته، اما این مساله چندان فراگیر نشده چراکه در مواردی بسیاری باز هم معضل همیشگی مسائل اقتصادی بر این امر هم سایه انداخته و ترمزی برای توسعه آن شده است.

دیر بازده بودن اقدامات پژوهشی و بعد اقتصادی آن نه تنها گاه باعث روی برگرداندن افراد از همان دوره دانش آموزی نسبت به این موضوع می‌شود حتی گاهی مشاهد شده دانش آموزانی پژوهشگر برای اجرای طرح‌های خود نیاز به کمک اقتصادی داشته که چندان این مساله از سوی نهاد‌ها مورد توجه نبوده بویژه آنکه از سوی دانش آموزان این موضوع طرح شود.

سبطی در مورد تاثیر بعد اقتصادی بر پژوهش‌های دانش آموزی گفت: اقتصاد اغلب حرف نخست را در انتخاب‌های انسان امروزی می‌زند و این واقعیت در ایران کنونی به شکل عریان و زننده‌ای جلوه گر است؛ هجوم داوطلبان آزمون سراسری به رشته پزشکی و خالی ماندن صندلی‌ها در رشته‌های فنی و انسانی و علوم پایه، عمدتا دلیل اقتصادی دارد.

این فعال آموزشی عنوان کرد: کافی است تا نوجوانان و خانواده هایشان مطمئن شوند که پس از تحصیل در یکی از رشته‌های فنی یا علوم پایه یا هنر و ... یک درآمد دست کم ده میلیون در ماه، به شکل نسبتا تضمین شده ای، در انتظار آنهاست (وضعیت کنونی دانش آموختگان رشته پزشکی، دندان پزشکی و داروسازی) شک نکنیم که آن رشته با ده‌ها و شاید صد‌ها هزار داوطلب مورد استقبال قرارخواهدگرفت.

سبطی با بیان اینکه تجربه‌ی درآمدزا بودنِ پژوهش در جامعه ما وجود ندارد، تصریح کرد: طبیعی است که فعالیت‌های پژوهشی دانش آموز در نگاه خانواده اش-بویژه اگر در سطح اقتصادی پایینی قرارداشته باشد، یعنی اغلب خانواده‌های ایرانی- جدی گرفته نمی‌شود و از حمایت عاطفی، فکری و مالی خانواده‌ها برخوردار نیست و حتی با آن به شکل غیرمستقیم مخالفت نیز می‌شود، مثلا با جملاتی همچون: این کار‌ها برای تو نان و آب نمی‌شود به درست برس. یا، بهتر است به جای وقت گذاشتن روی این کار‌ها بروی بنشینی پای کتابهایت، امتحانهایت نزدیک است!

نخبه گریزی؛ مشکل اصلی نهادینه نشدن پژوهشگری در دانش آموزان

اغلب شاهد هستیم که معلم و پژوهش ماهیتی مستقل از هم می‌گیرند و کادر آموزشی کمتر به این موضوع توجه نشان می‌دهد که در حوزه اقدامات پژوهشی وارد شود، بنابراین با بی ارزش جلوه دادن اقدامات پژوهشی درمقابل دروس معمول در مدارس، انگیزه کافی را خواسته یا ناخواسته از دانش آموز سلب می‌کنند که در چنین حالتی صرفا شاهد نمایشی سطحی از پژوهشگری در مدارس هستیم.

سبطی در مورد اهمیت نیروی انسانی در ایجاد انگیزه پژوهشگری در دانش آموزان اظهار کرد: ما نمی‌توانیم موجب بروز رفتاری انگیزشی در فردی دیگر شویم درحالی که خود به آن رفتار باور نداریم یا آن را تجربه نکرده ایم. چند درصد از معلمان و مدیران و درکل نیروی انسانی وزارت آموزش و پرورش از میان پژوهشگران برگزیده شده اند؟

این فعال آموزشی بیان کرد: بار‌ها گفته ام و بر آن تاکید دارم که مشکل اصلی آموزش و پرورش ایران، ضعف نیروی انسانی است، البته در کنار کتاب‌های درسی یا کنکور یا فضای آموزشی که همه در جای خود مهم و نیازمند اقدام‌های موثر هستند.

وی اصلی‌ترین مشکل را که یکی از پیامد‌های آن نهادینه نشدن پژوهش و پرسشگری در فرهنگ عمومی کشور است، نخبه گریزی وزارت آموزش و پرورش دانست و بیان کرد: این مساله به شکل گریز نخبگان نمود پیدا کرده است و اصلی‌ترین عامل آن، هزینه نکردن برای این دو امر پایه‌ای در توسعه‌ پایدار، یعنی آموزش و پرورش است.

معلمان پژوهشگر جذب آموزش و پرورش شوند

با وجود اهمیت پژوهش الگوی مرتبطی برای پژوهشگری دوره دانش آموزی و دانشجویی وجود ندارد و از نظر محتوایی نمی‌توان حلقه وصلی برای این دو مقطع در نظر گرفت، هرچند دانش آموزان با داشتن روحیه پژوهشگری از نظر فضای فکری نسبت به سایرین آمادگی بیشتری دارند.

شاهد دست انداز‌های بسیاری در مسیر دستیابی به دانش آموزان پژوهشگر و به دنبال آن تداوم این مسیر در دوره دانشجویی هستیم که از جمله آن‌ها بهانه کردن کنکور را می‌توان نام برد، درحالی که مثال‌های بسیاری برای نقض این ادعا وجود دارد و دانش آموزان بسیاری وجود داشتند که درکنار پژوهشگری رتبه علمی قابل قبولی در کنکور داشته اند، بنابراین وجود چنین اظهاراتی از سوی مدارس صرفا برای گریز از مسئولیت‌ها در حوزه پژوهش و تامین امکانات آن است که با ایجاد باور‌های غلط سعی در منحرف کردن اهداف وجود دارد.

این فعال آموزشی بیان کرد: راهکار عملی برای برون رفت از این ناکارایی و رخوت، تضمین درآمد بین پنج تا ده میلیونی معلمان، و از این راه، جذب جوانان نخبه کشور در کسوت شریف آموزگاری و معلمی است، جوانانی که خودشان عشق به آموختن و یافتن و دریافتن دارند، با کمترین امکانات آزمایشگاهی هم می‌توانند ذوق پژوهش را در فرزندان ما شعله ور سازند.

سبطی با بیان اینکه در مورد این موضوع با جمعی متشکل از حدود هزار دانش آموز - با پراکندگی جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی قابل قبول- نظرسنجی داشته است، بیان کرد: نکته‌ای که بیش از همه دانش آموزان بر آن تاکید داشتند، جدی نبودن پژوهش در نگاه معلمان و اولیای مدارسشان بود.

وی به سایر مشکلات هم اشاره داشته و یادآور شد: نبود سازوکار مناسب برای هدایت و حمایت - بویژه مالی- از کار‌های پژوهشی، بی توجهی به پژوهش در علوم انسانی، بی اعتمادی به داوری صحیح در جشنواره ها، تبدیل شدن پژوهش سرا‌ها به بنگاه‌های درآمدزایی، تبدیل شدن پژوهش به یک دکور برای مدارس و خانواده‌ها و خالی شدن متن از محتوا، که این مورد اخیر البته نه فقط در امر پژوهش که در اغلب شئون زندگانی ما حضوری زشت و عریان دارد.

انتهای پیام/