رییس پژوهشکده علوم‌زمین با بیان اینکه کلان شهرهای کشور در معرض خطر زلزله قرار دارند، گفت: باید با طرح نقشه‌های جامع شهری از ساخت‌ سازه ها در حریم گسل‌ها جلوگیری کنیم.

مرتضی طالبیان رییس پژوهشکده علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در گفتگو با خبرنگار صنعت،تجارت و کشاورزی گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، با اشاره به سابقه لرزه‌خیزی ایران و وقوع حداقل یک زمین لرزه‌ بزرگ در هر دهه با خسارات مالی و جانی گسترده اظهار کرد: تاریخ لرزه‌خیزی ایران نشان از وقایع تلخ و زمین لرزه‌های بزرگ تاریخی فراوان دارد و در مقایسه آنچه که امروز اتفاق افتاده نسبت به گذشته ، مشاهده می‌کنیم اغلب مناطقی که در گذشته شاهد وقوع زمین لرزه‌های تاریخی بوده‌اند؛  امروز نیز کم و بیش در همان مناطق زمین لرزه‌های مخرب روی می دهند.

طالبیان مکان وقوع زمین لرزه ها و همچنین میزان شدت و بزرگی را با مراجعه به تاریخ لرزه‌خیزی کشور قابل درک عنوان کرد و گفت: هر چه زمان می‌گذرد، میزان خسارت زمین لرزه‌ها بیشتر می‌شود، ولی باید توجه داشت که این موضوع به معنای بزرگتر شدن زمین لرزه‌ها و یا افزایش فراوانی‌ آنها نیست.

این استاد دانشگاه ادامه داد: وقوع زمین لرزه‌ها از گذشته تا به امروز روند طبیعی داشته و این تمرکز جمعیت و افزایش ساخت‌وسازهای نامناسب در مناطق پر خطر است که خسارات جانی و مالی را نسبت به سال‌های گذشته افزایش می‌دهد و متاسفانه ما با تمرکز بیش از حد مراکز سکونت انسانی وپروژه های عمرانی در این مناطق بیشتر از گذشته خود را آسیب‌پذیر کرده و در معرض خطر قرار داده‌ایم . بنابراین در منطقه‌ای که زمین لرزه‌‌ای اتفاق می‌افتد؛ خسارات بیشتری نسبت به زمین لرزه های همان منطقه در گذشته مشاهده می‌شود.

به گفته وی؛ زمین لرزه‌های ایران به‌ طور عمده در مناطق لرزه خیز البرز و کپه‌داغ در شمال و در شرق کشور و همچنین در زاگرس اتفاق می‌افتند. قسمت مرکزی ایران فراوانی زمین لرزه‌ها کمتر است و این به دلیل دوره بازگشت طولانی تر زمین لرزه ها در ایران مرکزی است که موجب شده ثبت تاریخی و یا دستگاهی کمتری از آنها موجود باشد.

رییس پژوهشکده علوم‌زمین با بیان این‌که در منطقه زاگرس فراوانی زمین لرزه‌های کوچک و متوسط بیشتر است، تصریح کرد: در قسمت‌های جنوب و جنوب باختری زاگرس اگرچه همانند سایر نقاط ایران امکان رویداد زمین لرزه های بزرگ وجود دارد، اما زمین لرزه‌های متوسط با بزرگی 4 تا 5 ریشتر فراوانی بیشتری نسبت به سایر مناطق ایران دارد و وجود گسلهای فعال در این منطقه را به ما یاد آوری می‌کند.

وی اضافه کرد: در رشته کوه های زاگرس شمالی، البرز و کپه داغ از شمال باختری تا شمال خاوری کشور و همچنین شرق ایران و مکران دوره بازگشت زمین لرزه ها طولانی‌تر است و همین دوره بازگشت طولانی موجب شده که ساکنان این مناطق که بسیاری از آنها در سازه های نامقاوم کلان شهرهای حاشیه البرز سکونت دارند، خطر زمین لرزه را جدی نگرفته و آن را متعلق به نسلهای گذشته بدانند.

راهکارهای موجود جهت کاهش خسارات مالی و جانی ناشی از زمین لرزه

طالبیان در ادامه درباره راهکارهای موجود جهت کاهش خسارات مالی و جانی ناشی از زمین لرزه گفت: اینکه منتظر بمانیم که شاید زمانی بتوانیم زمان زمین لرزه را پیش‌بینی کنیم، راه‌حل منطقی نیست و اصولا پیش‌بینی زمانی زمین لرزه نه تنها در ایران بلکه هیچ کجای دنیا امکان‌پذیر نیست. برخی اخبار مبنی بر آگاهی از زمان وقوع این پدیده توسط برخی افراد که اغلب بعد از رویداد آن مطرح می شود ،کاملا نادرست است و هرگز پایه علمی ندارد، اما مطالعات زمین شناسی و زلزله شناسی تا حد زیادی مکان رویدادهای آینده را برای ما آشکار می سازند.

این استاد زلزله‌شناسی اذعان کرد: زمین لرزه های اخیر سرپل ذهاب و هجدک کرمان نمونه ای از زمین لرزه های زاگرس و خاور ایران است.

وی مشاهده نشدن گسل سطحی همراه با زمین لرزه در سرپل ذهاب را به عنوان ویژگی زمین لرزه های این منطقه عنوان کرد و گفت: در منطقه زاگرس جنوب باختری اغلب گسل‌ها به سطح زمین نمی‌رسند که از آنها به عنوان گسل‌های پنهان یاد می‌شود و گسیختگی آنها در سطح زمین قابل مشاهده نیست و تنها عوارضی مانند بالاآمدگی و چین‌خوردگی زمین دیده می شود.

طالبیان ادامه داد: این موضوع، مطالعه زمین شناسی مستقیم این گسل‌ها و تاریخچه فعالیت آنها را دشوارتر می سازد و در این شرایط روش های نوین مطالعه گسل‌ها که بر مبنای داده های ماهواره ای، زمین ریخت شناسی، لرزه شناسی و زمین لرزه های تاریخی است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

به گفته عضو هیات علمی پژوهشکده علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، زمین لرزه‌‌ 21 آبان 1396 غرب کشور درمکانی اتفاق افتاد که در گذشته نیز زمین لرزه های ویرانگری را تجربه کرده است.

نگاهی به زمین لرزه‌های تاریخی این منطقه رویداد حداقل دو زمین لرزه ویرانگر در 1059 و 867 سال پیش در منطقه سرپل ذهاب با نام تاریخی حلوان و دو زمین لرزه بزرگ در آن سوی مرز در منطقه شهر زور در 791 و 707 سال پیش را نشان می دهد. بر این اساس همواره در این مناطق انتظار وقوع زمین لرزه وجود داشته و دارد.

وی ضمن اشاره به ثبت دستگاهی حداقل 10 رویداد زمین لرزه ویرانگر در دهه های اخیر با بزرگی حداقل 6 ریشتر در مناطق گلباف (با نام قدیمی گُوگ) ، کوه بنان و زرند در شمال و خاور کرمان و همچنین زمین لرزه 5 دی ماه 1382 بم در جنوب خاوری کرمان؛ تصریح کرد: این منطقه مرز باختری کویر لوت را تشکیل می دهند و جزء فعالترین مناطق کشور از نظر لرزه خیزی شناخته شده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به زمین لرزه اخیر منطقه هُجدک کرمان افزود: در این منطقه نیز 3 زمین لرزه  به بزرگی 6 ریشتر به وقوع پیوسته است و اکنون نمی‌توان گفت زمین لرزه‌های این منطقه کاهش یافته است و احتمال وقوع زمین لرزه‌های با بزرگای مشابه در روزهای آینده نیز وجود دارد.

با وضعیت فعال پوسته ایران، همواره احتمال وقوع زمین لرزه وجود دارد

طالبیان با بیان این‌که زمین لرزه‌‌‌ای ممکن است پیش‌لرزه نداشته باشد اما همیشه با پس لرزه‌های متعدد همراه است، یادآور شد: با توجه به نوع و بزرگی زمین لرزه ممکن است، پس لرزه‌ها تا ماه‌ها ادامه داشته باشد و به طور معمول پس از وقوع زمین لرزه‌های بزرگ، بزرگی و تعداد پس لرزه‌ها به تدریج کاهش می‌یابد، اما در مواقعی نیز این حالت کاهش تدریجی دیده نمی شود و بصورت دسته ای روی می دهند که زمین لرزه اخیر هجدک از این نوع است.

به گفته وی؛ به خاطر وضعیت فعال پوسته ایران همواره احتمال وقوع زمین لرزه وجود داشته و خواهد داشت، بنابراین نمی‌توان گفت؛ مناطقی که زمین لرزه‌های اخیر را پشت سر گذاشته‌اند، ایمن شده اند.

محقق زمین لرزه کشورمان، گریز از زمین لرزه یا پیش‌بینی آن را امری غیرممکن توصیف کرد و گفت: ایران کشوری خشک و کم آب بوده و ایجاد شهرها و مراکز جمعیتی در جایی امکان پذیر است که منابع آبی کافی وجود داشته باشد.

وی ادامه داد: گسل‌ها عامل بروز چشمه‎ها در سطح زمین هستند و آب‌های زیرزمینی را کنترل می‌کنند . بر این اساس منابع کافی آب در جایی وجود دارند که گسل‌ها هستند. از این رو احداث شهرها در مرز کوه و دشت و در نزدیکی گسل‌ها امری اجتناب ناپذیر است اما می توان با احداث سازه های مناسب خسارات را به حداقل رساند.

طالبیان در ادامه به راهکارهای پیش‌رو جهت کاهش خسارات ناشی از بروز زمین لرزه پرداخت و گفت: در اغلب کشورهای لرزه‌خیز پیشرفته، ایجاد سازه‌های مقاوم و اصولی به عنوان مهمترین راهکار کاهش خسارات زمین لرزه از سالها پیش در دستور کار قانون گزاران و برنامه ریزان ساخت‌وساز قرار گرفته و ساختمان‌ها متناسب با خطر زمین لرزه در آن منطقه طراحی شده و از مقاومت کافی برخوردار هستند.

به گفته وی؛ راه‌حل واقع‌بینانه و درازمدت در ایران نیز این است که بتوانیم سازه‌ها را در مکان مناسب با طراحی خوب و نظارت کافی بر اجرای آن احداث و سازه‌های قبلی را مقاوم‌سازی کنیم.

عضو هیات علمی پژوهشکده علوم‌زمین، همچنین تاکید کرد : ایجاد ساخت‌وسازهای مقاوم در برابر شتاب تند حرکت زمین که ناشی از عبور امواج زمین لرزه است باید با انتخاب مکان مناسب برای احداث سازه ها همراه باشد و از ساخت وساز و به‌ویژه ایجاد سازه‌های بزرگ و مهم بر روی پهنه های گسلی که احتمال گسیختگی مستقیم پی ساختمان را به همراه دارد و همچنین زمین های سست که شدت تخریب را افزایش می دهند، بطور جدی پرهیز شود.

طالبیان با بیان اینکه شهر تهران و دیگر کلان شهرهای کشور که در معرض خطر زمین لرزه قرار دارند، گفت: اکنون برای این کلان شهرها تهیه  دقیق سازی نقشه‌های جامع شهری مطرح است که امیدواریم به یک راهکار علمی و عملی برای جلوگیری از ساخت‌ سازه ها در حریم گسل‌ها برسیم.

رئیس پژوهشکده علوم‌زمین با بیان این ‌که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور وظیفه شناسایی گسلهای فعال، مطالعه تاریخچه و نرخ فعالیت آنها و همچنین تهیه و به‌روز کردن نقشه های گسل‌ها و نقشه های خطر زمین لرزه را به عهده دارد، گفت: این سازمان در بخش ساخت‌وساز و نظارت برکیفیت آن وظیفه‌ اجرایی ندارد، اما بر اساس مطالعات انجام شده مناطق پر خطر کشور و میزان خطر آن را شناسایی و به متولیان امر ساخت‌و‌ساز و توسعه شهری معرفی می کند.

وی در خاتمه یادآور شد: نظارت بر چگونگی ساخت‌وسازها و برنامه‌ریزی‌های توسعه شهری و مقاوم‌سازی بناها در دستور کار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور نیست و این سازمان به عنوان یک نهاد تحقیقاتی و علمی فقط به تهیه اطلاعات پایه می‌پردازد که بر همین اساس تاکنون بسیاری از گسل‌های کشور را مطالعه کرده و دستاوردهای نسبتا مناسبی در این زمینه کسب کرده ایم اما به دلیل وجود گسل‌های فراوان در کشورمان و زمان‌بر و پرهزینه بودن این مطالعات هنوز راه درازی در پیش داریم و گسل‌های زیادی وجود دارند که نیاز به مطالعه بیشتر دارند.

انتهای پیام/