به گزارش  حوزه دانشگاهی گروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان؛ امروز 5 دی سالگرد زلزله 6.6 ریشتری بم در سال  ۱۳۸۲ است، زلزله ای که بیش از 26 هزار گشته برجای گذاشت و باعث شد تا این روز به نام «روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی» نام گذاری شود.

زلزله جزء حوادث متداول در فلات ایران محسوب می شود و در بسیاری از مناطق این فلات احتمال زمین لرزه وجود دارد؛ از جمله این مناطق شهر تهران است که مدت زیادی از زمان بازگشت زلزله در آن گذشته و هر لحظه امکان وقوع زمین لرزه در آن وجود دارد و برهمین اساس زلزله چهارشنبه گذشته تهران را هم می توان هشدارهای در این خصوص دانست.

اکنون زمان مناسبی است تا نگاهی دقیق تر به موضوع زلزله داشته باشیم و  بررسی کنیم که اصلا زلزله چیست؟ چرا اتفاق می افتد؟ چرا در یک مقطع زمانی، چندین زلزله در یک منطقه رخ می‌دهد؟ و یا احتمال وقوع زلزله در کدام‌یک از مناطق کشور بیشتر است؟

برای درک بهتر علت وقوع زلزله، ابتدا باید گسل را بشناسیم؛ گسل‌ها (Fault) صفحات شکسته شده‌ای هستند که در پوسته زمین وجود دارند؛ انرژی نهفته‌ای در پایین این صفحات وجود دارد که با حرکت و لغزش سریع این صفحات در کنار هم، انرژی آزاد می‌شود و آزاد شدن این انرژی‌ها علت اصلی وقوع زلزله است.

گرچه لغزش و حرکت گسل‌ها مهم‌ترین علت وقوع زلزله است اما ریزش کوه‌ها، فعالیت‌های آتشفشانی، فعالیت‌های انسانی مثل انفجار در معادن و آزمایش‌های هسته‌ای هم می تواند از دیگر عوامل وقوع زمین‌لرزه باشد.

به نقطه آغازین لغزش و شکاف، کانون گفته می‌شود و در اطلاعیه‌های مراکز زلزله نگاری هم به مرکز زمین‌لرزه اشاره می‌شود، در حقیقت مرکز زمین لرزه، نقطه‌ای در راستای عمودی کانون بر روی زمین است، مرکزی که می‌تواند در دریا، بیابان یا وسط یک شهر باشد.

خطر زمین لزره در مناطق مختلف کشور چگونه است

گرچه با قاطعیت نمی‌توان از وقوع یا عدم وقوع زلزله در یک منطقه گفت اما نقشه نواحی لرزه خیز و گسل‌های موجود در کشور نشان می‌دهد احتمال وقوع زلزله در بعضی از مناطق کشور بیشتر از سایر مناطق است و در عوض در مناطقی از ایران که میزان تغییر پوسته در آن‌ها اندک بوده، احتمال وقوع زلزله کمتر است؛ یکی از این مناطق، نوار "سنندج- سیرجان" است که در طول این نوار شهرهایی، چون سنندج، گلپایگان، اصفهان و سیرجان قرار دارند؛ همچنین دشت خوزستان در منتهی الیه جنوب غربی کشور که شهرهایی، چون آبادان و خرمشهر در آن واقع هستند، از مناطق کم لرزه کشور محسوب می‌شود.

وجود گسل‌های فعال و قدرتمندی در کشور، موجب شده تا احتمال وقوع زمین لرزه در مناطقی از کشور، بیش از دیگر مناطق باشد و این درحالی است که بسیاری از شهر‌های پرجمعیت کشور در همین مناطق پرخطر ساخته شده‌اند.

شهر‌های تهران، مشهد، نیشابور، تبریز، بیرجند، جیرفت، کرمان و تربت حیدریه از این شهر‌ها هستند، در بسیاری از این شهر‌ها مدت هاست که زمین لرزه‌ای رخ نداده است؛ به طور مثال در حالی‌که به طور تقریبی باید در هر ۲۰۰ سال شاهد یک زمین لرزه با بزرگای بیش از ۷ ریشتر در یک منطقه باشیم ۲۳۴ سال از آخرین زمین لرزه بزرگ در شهر تبریز می‌گذرد، در تهران هم ۱۸۳ سال از آخرین زمین لرزه بزرگ می‌گذرد؛ گسل نیشابور هم با ۷۴ کیلومتر، ۶۲۴ سال است که غیر فعال و ساکن شده‌ است.

زلزله در تهران 

از نظر زمین شناسی شهر تهران در نزدیکی رشته کوه البرز و در یک دشت وسیع قرار گرفته است که چندین رشته گسل فعال، اصلی و فرعی در آن وجود دارد؛ مهم‌ترین گسل‌های شهر تهران عبارتند از گسل مشا با طول تقریبی ۲۰۰ کیلومتر، گسل شمال تهران با طول تقریبی ۹۰ کیلومتر و گسل جنوب ری با طول تقریبی ۲۰ کیلومتر.

قدرت و توان تخربی گسل‌ها با یکدیگر برابر نیست اما می‌توان گفت انرژی تخلیه شده از سه گسل بزرگ تهران بالای 7 ریشتر است، بر اساس برآورد‌ها توان لرزه‌ایی گسل شمال تهران ۷ ریشتر یا گسل ری نزدیک به 7 ریشتر است و همچنین قدرت تخریب هر یک از گسل‌ها در تمام مناطق شهر تهران یکسان نخواهد بود.

بهرام عکاشه، پدر علم زلزله شناسی ایران معتقد است که در صورت وقوع زلزله در شهر تهران، مناطق ۱، ۲ و ۳ به دلیل حضور گسل‌های شمال تهران و مشا بیشترین آسیب را خواهند دید اما مناطق ۷، ۹،۱۲،۱۱ و ۱۷ به دلیل وجود بافت متراکم و فرسوده، بیشترین آسیب پذیری را در برابر زلزله دارند.

گسل شمال تهران از سوهانک و لشکرک آغاز شده و با عبور از مناطق فرحزاد و حصارک به سوی غرب کشیده شده است، مناطق نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه بر روی این گسل قرار دارند.

گسل مشا، گسلی است طویل، اساسی و لرزه زا است که در طول رشته کوه البرز و از شمال آن بر روی دامنه‌های جنوبی رانده شده است، گسل مشا در بالا دست سد لتیان با گسل شمال تهران تلاقی دارد و به همین دلیل لغزش و فعالیت هر یک از دو گسل مشا یا شمال تهران، به حرکت گسل دیگر ختم می‌شود.

گسل ری از جاده خاوران شروع شده و در امتداد جاده کمربندی تهران پیش از رسیدن به قدس و شهریار در چهاردانگه به اتمام می‌رسد، این گسل به دو بخش گسل شمال ری و گسل جنوب ری تقسیم می‌شود؛ گسل شمال ری در امتداد مسیر بهشت زهرا و بزرگراه ری واقع است.

به جز این سه گسل بزرگ تهران، گسل‌های مفرد و کوچکتری هستند که گرچه از طول و قدرت کمتری برخوردارند، ولی به دلیل تراکم جمعیت بر روی آن‌ها می‌توانند خطر ساز باشند. گسل ملاصدرا یکی از همین گسل‌هاست که در امتداد خیابان شریعتی تا شهرک غرب از محلات ونک، میرداماد، برج میلاد، سعادت آباد و شهرک غرب عبور می‌کند؛ همچنین گسل شرق با عبور از اراضی سرخه حصار در امتداد بزرگراه شهید بابایی، تا پل سید خندان کشیده شده است.

در صورتی که گسل ری فعال شود به مناطق ۹ تا ۲۰ لطمه خواهد زد؛ همچنین با فعالیت گسل مشا، سراسر منطقه ۱ و قسمت زیادی از مناطق ۳ و ۴ به طور جدی آسیب خواهند دید. اما آیا گسل‌های تهران به محدوده خاصی آسیب خواهند زد؟ برای مثال، آیا گسل مشا برای ساکنین مناطق جنوبی تهران خطرناک نخواهد بود؟

طبق محاسبات انجام شده و براساس آن چیزی که کارشناسان می گویند، در صورت فعال شدن گسل ری، بیش از ۸۰ درصد خسارت‌های وارده در مناطق ۱۱، ۱۲، ۱۶ تا ۲۰ خواهد بود دلیل این خسارت بالا، وجود ساختمان‌های فرسوده و آسیب پذیر خواهد بود. به نظر می‌رسد منطقه ۱۵ به دلیل تعداد زیاد واحد‌های مسکونی و همچنین بافت قدیمی تر، بیشترین آسیب پذیری را دارد.

خسارت‌های وارده به دلیل فعال شدن گسل ری در مناطق ۱ تا ۵ که در مناطق شمالی شهر تهران قرار دارند تقریبا کم و حدود ۳۰% است.

در صورت فعال شدن گسل مشا، میزان خسارت برای بیشتر مناطق شهری حدود ۱۰% است به استثنای منطقه ۱۲ که به دلیل قرار گرفتن بازار بزرگ تهران و بافت بسیار متراکم و فرسوده، نسبت خسارت در آن ۳۰% است.

در مورد گسل شمال تهران، شدت زلزله در مناطق شمالی شهر زیاد است، نسبت خسارت در مناطق ۱ تا ۵ که در این مناطق قرار دارند، قرار دارند تقریبا ۵۰% است، با این وجود تعداد ساختمان‌های فرسوده و آسیب‌پذیر در این مناطق زیاد نیست.

برخی از گارشناسان معتقد هستند در صورت وقوع زلزله بزرگ در شهر تهران، تعداد کشته‌ها بسته به ساعت وقوع آن، حداقل از نیم میلیون تا یک و نیم میلیون نفر و تعداد مجروحین، بیش از ۲ برابر آن است و با پایان یافتن زمین لرزه فجایعی نظیر ترکیدگی لوله های آب و گاز، شیوع بیماری‌های مختلف و آتش سوزی امکان وقوع دارند و مطرح می شود ۸۰ درصد تلفات تازه زمانی اتفاق می‌افتد که ۲ ساعت از وقوع زلزله گذشته است؛ این کارشناسان حدود پانصد هزار ساختمان  ویران شده و بیش از ۲۲۰ میلیارد دلار خسارت را از جمله هزینه های زلزله در تهران می دانند.

به نظر می‌رسد اجرای ۳ راهکار مهم برای کاهش تلفات و خسارات، لازم و ضروری به نظر می‌رسد؛ ابتدا، اجرای جدی ایمنی در ساختمان و رعایت استاندارد‌های ساخت و ساز؛ دوم، آموزش همگانی در مورد اقدامات صحیح پیش از وقوع زلزله، حین زلزله و پس از آن از طریق مدارس، دانشگاه ها، رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی؛ سوم، تمرین و ارزیابی فرآیند‌های مدیریت بحران و نحوه عمل دستگاه‌های اجرایی نظیر هلال احمر و وزارت بهداشت پس از وقوع زلزله.

انتهای پیام/ 

 همه چیز درباره زلزله تهران