در واقع سعودی ها و دیگر متحدان آنها در کشورهای حوزه خلیج فارس همواره به چشم یک دنباله رو به اردن نگاه کرده اند و همواره اهرم فشار اقتصادی را علیه آنها به کار گرفته اند اما روند تحولات در اردن به گونه ای پیش رفت که وحشت از اینکه سرایت اعتراضات مدنی رو به رشد به الگویی برای کشورهای عربی تبدیل شود، سعودی ها و متحدانش را فرا گرفت.

در واقع فروپاشی اقتصادی اردن درهای مشکلات را به روی منطقه می گشاید زیرا اردن به مثابه مانعی است که سعودی ها را از خطرات حفظ می کند و میان عربستان و سوریه و عربستان و رژیم صهیونیستی فاصله و مانع ایجاد کرده است و اگر این مانع فرو بریزد چالشهای سختی گریبان ریاض را خواهد گرفت و هزینه مقابله با این چالشها بسیار سنگین تر از حمایتی که هم اکنون از اردن کرده اند، خواهد بود؛ از این رو بود که سلمان بن عبدالعزیز سریعا دعوت به نشست مکه برای کمک اقتصادی به اردن گرفت و در این نشست سه کشور عربستان، کویت و امارات تصمیم به کمک ۲.۵ میلیارد دلاری به اردن گرفتند.

دیدگاه کارشناسان

«عبدالباری عطوان» تحلیلگر مشهور جهان عرب درباره نشست مکه می نویسد: «ناگهان پس از سالها به حاشیه راندن از نظر سیاسی و هدف قرار دادن مالی و فشارهای منطقه ای و بین المللی؛ اردن به رقم مهمی در منطقه تبدیل شده است و طرفهایی که آنرا به حاشیه رانده اند به طرفش آمده اند و از آمادگی برای نجات آن از بحران مالی که با آن دست و پنجه نرم می کند دم می زنند. چگونه این امر رخ داد؟ چگونه مواضع تغییر کرده و اردن عزیز شده است؟ پاسخ در ۶ علت است؛

۱-ترس از انتقال الگوی اعتراضی مردمی و مسالمت آمیز اردنی که نسخه ای تصحیح شده از انقلابهای بهار عربی است به عربستان و کشورهای پادشاهی در جزیره العرب. این انتقال و سرایت با توجه به فروپاشی دولت رفاهی و کاهش قیمت نفت و نیز افزایش تنش طایفه ای و تشدید رنج های مردمی از مالیاتهای آشکار و پنهان وارد است.

۲- نگرانی از اینکه اردن سیاست های خودکفایی اقتصادی در پیش بگیرد و به طرح هایی روی آورد که آنرا از کمکهای مالی کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان و امارات بی نیاز کند؛ موضوعی که به تقویت استقلال تصمیمات سیاسی اش و پایان سیاست دنباله روی قدیمی می انجامد.

۳-فروپاشی نظام اردن به مثابه پایان دوره صد ساله ای است که عنوان آن ثبات منطقه ای است و اینکه هرج و مرج در طول ۶۰۰ کیلومتر مرز با فلسطین اشغالی و طولانی تر از آن با جزیره العرب ایجاد شود. اردن به مثابه کانون و نقطه مرکزی خاورمیانه است که اگر ریسمان  ثبات آن قطع شود خرابی به کل منطقه گسترش پیدا می کند.

۴-سیاست های کشورهای حوزه خلیج فارس در توقف کمک های مالی به اردن به مدت حدودا دوسال و پرداختن عربستان و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس به روند عادی سازی پنهانی با اسرائیل و نشت گزارش هایی مبنی بر حمایت و تایید محمد بن سلمان ولیعهد عربستان از معامله قرن، به خشم مردم اردن از این کشورها را به شکل بی سابقه ای از زمان جنگ کویت در سال ۱۹۹۱ دامن زده است.

۵-افزایش فشار بر مسئولان اردن برای تغییر موضع گیری منطقه ای راهبردی شان.

۶- ترس از اینکه اعتراضات اردنی از بُعد اقتصادی آن خارج شود و به جنبش سیاسی با ماهیت اجتماعی مدنی تبدیل شود. پادشاه اردن خطر این انتقال را دریافت و با برکناری دولت هانی الملقی و عوض کردن آن با دولتی با مقبولیت بیشتر نزد جامعه مدنی اردنی به ریاست عمر الرزاز، خطر را رفع کرد.

عطوان بیان کرد: کشورهای حوزه خلیج فارس ۵۰ میلیارد دلار برای حمایت از عبدالفتاح السیسی در مصر اختصاص دادند تا آثار انقلاب مصر را مهار کنند و مانع از انتقال و سرایت آن به این کشورها شوند اما کوچکترین کمکی به اردن نکردند زیرا مطمئن بودند که حرکت مردمی آنزمان راه به جایی نمی برد اما اعتراضات کنونی که به سرنگونی دولت اردن منجر شد؛ شرایط را متفاوت کرد».

«لوری پاتکین بوگهارت» عضو انستیتو واشنگتن و کارشناس روابط ایالات متحده آمریکا و کشورهای حاشیه خلیج فارس با اشاره به نشست مکه درباره اردن و کمک دو میلیارد و پانصد میلیون دلاری عربستان، امارات و کویت به اردن که از بحران اقتصادی و سیاسی حادی رنج می برد، گفت: سرعت و میزان قبول اعطای کمک از سوی کشورهای حوزه خلیج فارس دلایل مشخص دارد. این سرعت نشانه نگرانی آشکار آنها از اوضاع اردن و عزم شان برای غلبه بر ناآرامی های اردن به شکل ریشه ای است. آنها تمام توان خود را برای شکست بهار عربی دیگر در نزدیکی شان به کار خواهند بست».

به هر حال با توجه به آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت که علت برگزاری نشست مکه و کمک ۲.۵ دلاری عربستان، کویت و امارات به اردن را می توان به نگرانی سعودی ها و متحدانش از سرایت اعتراضات به کشورهای حوزه خلیج فارس و در راس آنها عربستان، نگرانی از امنیت رژیم صهیونیستی، ترس از تقویت روز افزون روابط اردن با قطر و ایران دانست.

به دنبال این نشست بود که زمزمه هایی از عدم انتخاب سفیر جدید اردن در ایران شنیده شد و اینکه ایمن الصفدی وزیر خارجه اردن اعلام کرد که هر تهدیدی علیه عربستان به مثابه تهدید علیه اردن است و امنیت سعودی با امنیت اردن گره خورده است و هر آنچه تهدید کننده امنیت عربستان باشد تهدید کننده امنیت اردن است.

اما آنچه درباره نشست مکه می توان گفت این است که این نشست به مثابه مُسکن با تاثیرات محدود است و اردن در کانون زلزله و تحولات می ماند. اینکه اردن در راستای خوشایند سعودی ها هم موضع گیری می کند علتش به کمک ها بر می گردد. مواضع اردنی ها در قبال ایران و نظام سوریه و محور مقاومت نشأت گرفته از مواضع سعودی ها و متحدان آنها در منطقه است؛ از همین رو شدت و ضعف مواضع خصمانه اردنی به گونه ای با مواضع سعودی ها به پیش خواهد رفت و نباید انتظار توقف این مواضع را به ویژه در برهه کنونی داشت.

از آنجا که اردن با توجه به شرایط اقلیمی و اقتصادی خود به حمایت خارجی وابسته است برای تضمین حمایت های خارجی رویکرد خود را بر اساس موضع گیری خوشایند برای کمک کنندگان به ویژه سعودی ها تعیین می کند. روابط ایران و اردن متاثر از اوضاع اقلیمی است واز آنجا که روابط خارجی اردن برای اساس اوضاع اقتصادی ترسیم می شود از همین رو  کسب کمک های خارجی مهم است و حامیان مالی این کشور نیز سیاست های خود را دیکته می کنند.

اقتصاد اردن، اقتصادی کوچک با منابع طبیعی محدود است همراه با معضلاتی چون کمبود منابع آب، نفت و دیگر منابع معدنی و اتکای شدید به کمک‌های خارجی دارد. اقتصاد اردن به دلیل نیاز به کمک‌های خارجی در قالب وام و یا کمک‌های بلاعوض به طور ملموسی از اقتصاد کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای تاثیر می‌پذیرد، مهمترین مشکل اردن کسری بودجه سالیانه بوده با توجه به اینکه اردن از واردکنندگان نفت خام به شمار می‌رود. اردن با مشکلات زیادی از قبیل بدهی، فقر، بیکاری و افزایش قیمت ها روبرو است به ویژه که این کشور وارده کننده عمده محسوب می شود.

مقامات اردنی در مواضع سیاسی و خط مشی سیاسی خود معمولا به دنبال کسب حمایت حامیان منطقه ای و بین المللی خود هستند و مواضعی که از سوی مقامات این کشور اتخاذ می شود به شدت تحت تاثیر عوامل اقتصادی و موقعیت خاص جغرافیایی و ارتباطات اردن با این کشورهاست.

اما باید منتظر ماند تا مشخص شود که آیا نشست مکه نشستی در راستای باج خواهی از اردن در زمینه پرونده های منطقه ای به ویژه معامله قرن بوده و اینکه آیا اردن به خواسته های کمک کنندگان تن داده است؟