به گزارش خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از همدان؛ همه ی کودکان حق دارند از شرایط خوب زندگی برخوردارباشند، حق دارند بازی کنند، آموزش ببینند تا شرایط مناسب شکوفایی توانایی ها ورشد جسمی،معنوی ،اخلاقی واجتماعی آنها فراهم شود. همه ما هر روز در معابر وخیابان ها شاهد حضور کودکانی هستیم که با ظاهری ژولیده وغبار آلود به دست فروشی، تکدی گری  و... مشغول هستند.

سماجت بعضی آنها در تحریک احساسات ما آنقدر آزار دهنده است که مظلومیتشان را تحت الشعاع قرار می دهد، این موضوع منحصر به کشور و یا شهر ما نیست بلکه در کوچه پس کوچه های افغانستان تا خیابان های پر زرق وبرق نیویورک این پدیده به نام کودک کار یا خیابانی شناخته شده است وتنها ومعمولی ترین آسیب اجتماعی است که تقریبا نتیجه یکسان و مشابهه را دارد.

کودکان کار با توجه به شرایط خاصی که دارا هستند، ازلحاظ سنی، خانوادگی و حمایتی در معرض انحرافات و آسیب های خاص هستند که این موضوع  اگر بررسی و رسیدگی نشود ضرر آن را تمام افراد جامعه متحمل خواهند شد.

با توجه به پیامدهای اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی ، برای کودکان یک شهرباید چه قدم هایی باید برداشت؟  نگاه مسئولانه به این موضوع می تواند  گامی برای سامان دهی این کودکان باشد و بی توجهی و غفلت نسبت به این مهم نیز معضلات و آسیب های اجتماعی دیگری را به دنبال خواهد داشت. آری،  پدیده کودکان کار ، معضلی اجتماعی است که سال هاست گریبانگیر کلانشهر های ایران شده است و استان همدان هم از بروز این پدیده و پیامد های آن مصون نمانده است.

در پیاده راه بوعلی و پارک های شهر که قدم بزنی ویا پشت چراغ قرمز بایستی کودکانی با آدامس،دعا،گل و...را درحال دست فروشی به فراوانی خواهید دید.

دریکی از  پارک های شهر قدم میزدم ودرمیان آن همه جمعیت  کودکان زیادی را با والدین خود دیدم که مشغول خرید خوراکی های مختلف بودند ویا کودکانی که دست پدر ویا مادر خود را گرفته بودند وبه سوی اسباب بازی ها می رفتند ومشغول بازمی شدند.

در این میان آنچه که توجه من را به خود جلب کرد شنیدن جمله ای خاله اسباب بازی میخوای؟  این جمله ای بود که از زبان یک کودک 9 الی 10 ساله شنیدم ، کودکی با لباس های  و کفشهای نه چندان کهنه وتازه ، لحظه ای  به فکر فرو رفتم وبا خود گفتم این کودک برای خرجی خود یا خانواده اش چقدر باید کار کند وسختی بکشد ویا به دیگران برای خرید یکاسباب بازی  التماس کند،  در روز چقدر باید بفروشد تا بتواند خرج یک روز خود یا خانواده خود را در بیاورد درصورتی که می توانست مانند کودکان دیگر مشغول بازی باشد ! این سوال ها در ذهنم می گذشت وناراحتم می کرد که متوجه شدم  نگاهی خیره در مقابلم ایستاده ومی گوید خانم  اسباب بازی میخوای؟ به خودم آمدم و با او شروع به صحبت کردم .

اولین سوالی که از اوپرسیدم اسم وسنش بود، محمد تنها 10 سال داشت، همان لحظه یاد بچه هایی افتادم که همزمان با او مشغول توپ بازی بودند ویا در کلاس های تابستانی برای اوقات فراغت خود می روند ویا با والدین خود به مسافرت وتفریح های مختلف می پردازند.

به او گفتم محمد امروزچقدر فروختی؟ گفت از صبح تا الان  فروشم کم بوده  ، باید بیشتر تلاش کنم.
ازش پرسیدم مدرسه می روی؟ گفت الان که تابستان است اما ازپارسال مدرسه نرفتم و ترک تحصیل کردم باید کار کنم وکمک خرج خانواده ام باشم. دوباره گفت، خاله حالا اسباب بازی میخری؟

چند قدم جلوتر  خانمی نزدیک شد  قیمت اسباب بازی را پرسید بعد گفت ممنون نمیخوام  پسر گفت  ارزان میدم میشه ازم بخری اما خانم میان سال در جوابش گفت نه نمیخوام.

به راهم ادامه دادم و سوال بعدی خود را از یک پسر بچه ای دیگر پرسیدم اویک دسته دعا را در دست داشت.

سعید تنها 9 سال داشت و فقط سه سال به مدرسه رفته بود او گفت من و برادرم با هم کار می کنیم وباید خرج خانواده را بدهیم پدرم فوت کرده و مادرم به تنهایی نمی تواند خرج من وبرادرم وخواهرم را بدهد، مکثی کرد ودوباره گفت خانم شما چکاره ای مهندسی؟ میشه یک کاربرام پیدا کنی؟ سعید هنوز جواب سوال خود را نگرفته بود با دیدن دوستش گفت: من باید بروم.

هنوز سوال های زیادی ذهنم را مشغول کرده بودکه  پاسخ بعضی از آن ها را شاید خود می دانستم اما دوست داشتم از زبان خود آنها بشنوم.

با توجه به اهمیت این موضوع دکتر متخصص اعصاب و روان وعلوم رفتاری در این بارهم صحبت شدم.

کودکان کار کودکان محروم ازنشاط زندگی

 دکتر صمدی با اشاره به اینکه کودکان کار به کودکان کارگری گفته می شود که بشکل مداوم  به خدمت گرفته می شوند گفت: این امر آن ها را در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربه دوران کودکی بی بهره می سازد وسلامت روحی وجسمی آن ها را تهدید می کند.

وی فزود: طبق  کنوانسیون بین المللی به افراد زیر 18 سال ودر برخی کشورها زیر 15 سال کودک گفته می شود وهر نوع استفاده از این گروه سنی در فعالیت های کاری به هر شکل وعنوانی نقض حقوق کودک به شمار می آید که با مرتکبان در محاکم قضایی برخورد می شود.

این متخصص علوم رفتاری در ادامه اظهار داشت: بدین ترتیب کودکانی که در این محدوده سنی به جای حضور در کلاس های درس وسپری کردن ایام طفولیت زیر سایه پرتو مهر والدین وفارغ از دغدغه های کودکی ، به کار و فعالیت های مختلف اشتغال دارند که این افراد  کودکان کار محسوب می شوند.

صمدی با اشاره به اینکه در حال حاضر در دنیا بیش از 300 الی 400 میلیون کودک کار وجود دارد که میانگین سن آنها 5 تا 14 سال است  بیان کرد: باید گفت دستمزد آنها هم متاسفانه قانونی نیست و بعضی از کودکان چون فقط برای اینکه سرپناهی داشته باشند و یا گرسنه نمانند وارد کار می شوند وحتی دردناکتر آن است که عده ای از آنها دچار اعتیاد  می شوند که این موضوع خود آسیب های جدی به آنها وحتی اجتماع وارد خواهد کرد.
صمدی با اشاره به حل این معضل جدی در جامعه ،خاطر نشان کرد: مشکل این کودکان نه با دلسوزی وترحم که با تحلیل های علمی ،حل شدنی است بشکلی که مسئله کودکان کار کار ازیک ویژگی دولایه ای برخوردار است زیرا کودکان کار به شدت آسیب زا وآسیب پذیر هستند.

این دکتر روانشناس با بیان اینکه این کودکان باید تحت حمایت بهزیستی و توان بخشی قرار داده شوند تا از آسیب های جدی که در کمین آنها است جلوگیری شود، یادآورشد:  اگر چه  برخی مراکز مانند شهرداری، هلال احمر، آموزش وپرورش، اداره کار و امور اجتماعی، بهزیستی و کمیته امداد (ره)  که بشکل مستقیم یا غیر مستقیم نقشی در این مسئله وساماندهی آن دارند اما سازمان های مردم نهاد می توانند با همکاری بهزیستی برای جلوگیری از این آسیب نقش بسزایی داشته باشند.

کودکان کار آسیب پذیرتر از قشرهای دیگر

صمدی در ادامه خاطر نشان کرد: کار کودکان جنبه های منفی اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی در بردارد چرا که این کار مانع افزایش جدی مهارت ها، آموزش ها و دانش می شود، بهره وری افت می کند، صدمه های جانی ومالی بالا می رود و انواع آسیب های اجتماعی شامل سوء استفاده جنسی، اعتیاد،خرده فروشی مواد مخدر،بزهکاری کودکان ونوجوانان نیز  افزایش پیدا می کند.

وی با اشاره به اینکه اکثر کودکان کار از درصد هوش بالای برخوردار هستند واگر شرایط تحصیل و آموزش  برایشان فراهم باشد به مدارج بالا دست خواهند یافت، گفت: کودکان کار در شرایط بسیار نامطلوب از نظر تغذیه، بهداشت و انجام کارهای خطرناک وحاد بسر می برند چرا که به راحتی می توانند بازیچه افراد بزهکار حرفه ی از جمله سارقان یا باندهای مواد مخدر وعوامل خانه های فساد  قرار گیرند.

متخصص اعصاب و روان وعلوم رفتاری در پایان افزود: پردازش مسئولان به حل وفصل کردن مشکلات معیشتی، خانواده هایی که فرزند خود را برای کسب در آمد راهی خیابان های شهر می کنند و شروع یک برنامه ریزی منسجم برای فرهنگسازی وپایبندی خانواده ها در رعایت حق کودکان، می تواند بخش گسترده ای از معضل کودکان کار وخیابانی را مرتفع سازد.

با استاد علوم تربیتی دانشگاه علمی کاربردی همدان در این خصوص به گفتگو نشستم.

جامعه پذیری حلقه مفقوده کودکان کار

محمد رضا احمدی با اشاره به اینکه در کودکان کار فرصت اجتماعی شدن از آنها گرفته می شود گفت: کودکان کار در سه زمینه سلامت جسمانی،سلامت اجتماعی و سلامت روانی در معرض تهدید هستند.

وی افزود: موضوع کودکان کار در قوانین بین المللی و قوانین ملی  کشور ما بعنوان یک آسیب شناخته شده است چرا که این کودکان از چند جنبه در معرض آسیب قرار دارند که مهمترین آسیبی که آنها را تهدید می کند این است که به جای اینکه دوران کودکی خود را بگذرانند  متاسفانه وارد بازار کار می شوند.

استاد علوم تربیتی با اشاره به اینکه بسیاری از این کودکان برای تامین معاش خود کار نمی کنند، گفت: این افراد یا برای تامین هزینه های خانواده و یا درآمد آنها مورد سوء استفاده افراد سود جو قرار می گیرد.

وی خاطر نشان کرد: این کودکان کار چند سال بعد بزرگتر می شوند و بعنوان یک شهروند  می خواهند در یک گوشه از این شهر یا کشور فعالیت کنند اما باید گفت این افراد چون مراحل رشد اجتماعی، شخصیتی ودوران کودکی خود را طی نکرده اند ممکن است دغدغه هایی را در حین کاربه وجود آورد.

احمدی  با بیان اینکه بسیاری از این کودکان از نظر بهداشتی در شرایط  مناسبی ندارند ادامه داد: بیشتر کودکان کار از سوء تغذیه رنج می برند که این موضوع در رشد فیزیکی آنها نیز تاثیر گذار است.   

استاد دانشگاه علمی کاربردی همدان با اشاره به اینکه  هنگامی که کودکان، وارد بازار کار می شوند از هیجانات دوران کودکی باز می مانند ادامه داد: شاید این کودکان در آینده یک سرمایه دار قوی بشوند اما بدلیل نداشتن تربیت اجتماعی هم به خود و هم به جامعه لطمه وارد می کنند.

وی  اضافه کرد:کودکانی که بشکل ناخواسته وارد محیطی می شوند که با دنیای کودکی شان متفاوت است و با بزرگسالان سر وکار دارند، سبب می شود هنجارها و تعارضی برای آنها به وجود آید که از جمله می توان به بلوغ زودرس ، یاد گرفتن الفاظ نامتناسب با سن  و روحیه خشونت آمیز  در آنها اشاره کرد.

احمدی بیان کرد:کودکان کار موجب می شوند حجم زیادی از نیروی های  انسانی تحصیلکرده و آموزش یافته که می تواند سرمایه اجتماعی باشند  از دست بروند .

وی  خاطرنشان کرد:کودکان کار کسانی هستند که در معرض هجوم مستقیم  انواع ناگواری ها، فشارها،و مشکلات ناشی از زندگی بزرگ تر ها قرار می گیرند و آن را تحمل می کنند.

احمدی یاد آور شد: امروزه میلیون ها کودک در سراسر جهان به خاطر بی سرپرستی، آوارگی ناشی از عوامل مختلف به انوع بیماری های خطرناک یا اعتیاد به سر می برند که در چنگال افراد سود جو قرار می گیرند و به کار اجباری تن می دهند و به تعبیری حقوق آنها نقص می شود.

وی افزود:   بهتر است دیدگاه اسلام درباره حقوق کودک را بررسی کنیم  و دستورهای پیشرفته آن را در این زمینه  در نظر بگیریم وباید گفت هیچ دین و آیینی به اندازه دین مقدس اسلام به حقوق کودکان توجه نکرده وسفارش های لازم را نداده است.

به سراغ معاون اموراجتماعی  بهزیستی استان همدان رفتم وبا یکدیگر در این زمینه به گفتگو نشستیم.

شناسایی 40 کودک کار در همدان

جمشید شیران گفت: پارسال 135 کودک کار شناسایی شد وامسال تاکنون 40 کودک کاردر همدان  شناسایی شده است.

وی هدف از اجرای برنامه شناسایی و منع  ارکودکان را  کنترل وکاهش آسیب های اجتماعی با رویکرد توانمند سازی آنها بیان کرد وادامه داد: ارتقای کیفیت زندگی و اجتماعی این کودکان در ابعاد مختلف سلامت جسمی و روانی هدف اصلی بهزیستی است.

معاون اموراجتماعی بهزیستی استان همدان با اشاره به اینکه سال گذشته 135 کودک کار در همدان شناسایی شد، ادامه داد: این طرح در مراکز استان در حال اجرا است ک البته 100 کودک کار نیز در نهاوند با همکاری استاندری برای توسعه این طرح شناسایی شد.

شیران با اشاره به اینکه در راستای شناسایی کودکان کار مدد کار سازمان به درون خانواده رفته و در صورت مشاهده بی بضاعتی مالی خانواده ونداشتن شرایط اشتغال سازمان تسهیلات وام اشتغال را در اختیار آن ها قرار می دهد افزود:  هدف از این اقدام کاهش گوشه ای از مشکلات خانواده ها وکودکان کار است.

معاون امور اجتماعی بهزیستی استان همدان اظهار داشت: در دنیا پژوهش های زیادی در رابطه با کودکان کار انجام شده است وبررسی های انجام شده در این زمینه نشان دهنده آن است که کودکان کار به دلیل نداشتن کار و زندگی  در معرض پیامد های نامطلوب از جمله  سلامت جسمی، روانی وجنسی قرار دارند.

فعالیت  یک مرکزتخصصی  آموزشی حمایتی کودک وخانواده

جمشید شیران با بیان اینکه در حال حاضر یک مرکز تخصصی  آموزشی حمایتی کودک وخانواده سازمان بهزیست فعال است ادامه داد: در این مرکز یک فارغ التحصیل مددکاری ویک روانشناس بالینی بچه ها را شناسایی وبا آن ها ارتباط برقرارمی کنند.

این مسئول اضافه کرد: دراین راستا مددکاران و روانشناسان بچه ها را به مرکز آورده دوره های آموزشی و برنامه ها فرهنگی، هنری، تفریحی برای اوقات فراغت آن ها انجام می شود به شکلی که خانواده را نیز توجیه می کنیم که خطراتی در کمین فرزندانشان است.

وی به فعالیت یک پایگاه  خدمات اجتماعی در همدان اشاره کرد ویادآورشد: برخی از کودکان کار نیز تامین معاش خانواده کمک حال پدر هستند.

شیران اظهار داشت: برای پدر بیکار کودکان کار از طریق مشارکت های مردمی تسهیلاتی در قالب وام های کم بهره ویا بدون بهره در اختیار این خانواده قرار می گیرد وگاهی در صورت ضرورت دریافت آموزش های فنی وحرفه ای این بستر نیز برای آنها فراهم می شود.

شیران با بیان اینکه حاشیه شهر بیشتر تمایل دارند که کودکشان از همان دوران سرکار حاضر شوند ادامه داد: باید برای حل این مشکل فرهنگی در همدان تلاش کرد.

وی  با تاکید بر اینکه حمایت از کودکان کار به عنوان قشری آسیب پذیر امری ضروری است اظهار داشت: هر چند که فعالیت ها وتلاش های بسیاری برای ساماندهی کودکان کار در شهر صورت گرفته اما واقعیت این است که کار کودک باید ریشه کن شود چرا که کودک نه تنها بنیان طبیعی و حقوقی انسانی را پایمال می کند بلکه تهدیدی جدی برای آینده اجتماعی ورشد وپیشرفت اقتصادی محسوب می شود. 

شکل گیری هویت فرد در دوران کودکی

معاون اموراجتماعی بهزیستی استان همدان گفت: کودکی مهمترین بخش از زندگی انسان  را تشکیل می دهد که پایگذار هویت وشخصیت افراد می شود.

جمشید شیران با اشاره به اینکه اجرای طرح مهرانه در استان همدان  گامی است به سوی بهبود شرایط تحصیل کودکان افزود: امسال در طرح مهرانه برای کودکان کار شناسایی شده بسته های آموزشی، لوازم التحریر،وپوشاک و 160  الی 250هزار تومان کمک هزینه تحصیلی در نظر گرفته شد.

وی با ابراز رضایتمندی از این طرح بیان کرد: در جهت اجرای طرح مهرانه در استان همدان ،زمینه یابی ها، بررسی ها  در مرکز آموزشی کودک و خانواده همدان انجام گرفت و از ابتدای امسال شناسایی وارائه خدمات شروع شده است.
  
وی در پاسخ به اینکه اگر سازمان بهزیستی مشاهده کند کودک  کاری مورد آزار واذیت واقع شدند ویا امنیت بهداشتی  روانی آنها به خطر افتاده است چه اقدامی خواهد کرد؟ گفت: در این هنگام از طریق اورژانس سیار 123 به عنوان ضابط اجتماعی ورود پیدا کرده ودر راستای تامین منافع کودک برای کودک براساس شرح وظایف سازمان، اقوام وبستگان سببی و نسبی را یافته وپس از بررسی شرایط برای تامین امنیت روانی وبهداشتی کودک وی را در خانواده قرارداده وازکودک وخانواده حمایت می کند.

وی اضافه کرد: اگر در مدت حضور کودکان در مراکز کودک وخانواده به این نتیجه برسیم که امکان باز پیوند کودک با خانواده وجود ندارد به مراکز شبانه روزی یا مراکز شبه خانواده انتقال داده خواهند شد.

شیران ادامه داد: در همین هنگام به دنبال یافتن خانواده ای با صلاحیت برای آنان نیز هستیم که با حکم دادگاه سرپرستی آنان به خانواده واجد شرایط سپرده می شود.

وی خاطر نشان کرد: مردم هم در این موضوع باید ورود پیدا کنند ومسئولیت اجتماعی ودینی خود را ایفا کنند ونسبت به همنوعان خود بی تفاوت نباشند.

این مسئول با بیان اینکه کودکان کار کمک خرج خانواده هستند ،بیان کرد:وزارت کار نیز باید از بکارگیری کودکان زیر 15 سال در محیط های صنعتی جلوگیری کنند.

و اما سخن پایانی؛ باید گفت این فقط گوشه ای از مشکلات و درد دل های کودکان کار است که امروز در جامعه با آن مواجه هستیم ،کودکان بی گناه و مظلومی که به جای بازی کردن با هم سن وسال های خود وطی کردن  نشاط و شادی دوران کودکی وبه جای آموزش و تحصیل  در مدارس باید با  سختی های فصل سرما وگرما درخیابان های شهربرای تامین معاش خود وخانواده خود دست وپنجه نرم کنند، بنظر می رسد افراد خیر و مسئولین  و دست اندر کاران  این موضوع در جامعه  باید برای حل این معضل راه چاره ای بیاندیشند تا شاید روزی برسد که همه کودکان کار بجای کار زحمت وتلاش از لحظات کودکی  خود لذت ببرند وتجربه نکردن دوران کودکی برایشان آرزوی برباد رفته نشود.به امید آرامش و آینده ای زیبا برای کودکان کار، آینده سازان جامعه.

گزارشگر: زهرا جعفرپور ایروانی