به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان؛ «مثلث ضدآمریکایی» شاید کلیدواژه پرکاربرد و پراستنادی در ادبیات سیاسی جهان نباشد، با این حال اتفاقات چند سال اخیر مانند ظهور ترامپ با رفتارهای هیجانی و روانی متناقض، اعمال تعرفه‌های سنگین تجاری برای شرکا و تشدید جنگ تجاری آمریکا علیه قدرت‌های اقتصادی ازجمله این شاخص‌ها هستند که کلیدواژه توافق‌های «ضدآمریکایی» را روزبه‌روز پرکاربردتر و دست‌یافتنی‌تر می‌کند.

در گزارش پیش‌رو ظرفیت‌های تشکیل «مثلث ضدآمریکایی» ایران، روسیه و ترکیه مورد ارزیابی قرار گرفته است که نشان می‌دهد هر سه کشور به‌لحاظ اقتصادی از تحریم‌ها و رفتارهای ظالمانه آمریکا آسیب‌هایی دیده‌اند که درصورت تفاهم سه‌جانبه، امکان شکل‌گیری یک مثلث قدرتمند ضدآمریکایی وجود دارد. با این حال کم‌توجهی به ظرفیت‌های تجارت منطقه‌ای، مشکلات حمل‌ونقلی، ضعف خدمات بندری، ضعف ساختار لجستیک، ضعف زیرساخت‌های تجاری نظیر توسعه خطوط ریلی پرسرعت سه‌جانبه، برقراری روابط کارگزاری بانکی سه‌جانبه، صدور ضمانتنامه بانکی برای پروژه‌های خدمات فنی و مهندسی سه‌جانبه، ایجاد خطوط اعتباری و تسهیل تبادل اسناد تجاری موانعی هستند که درصورت رفع آنها، می‌توان شاهد ظهور مثلث ضدآمریکایی در منطقه شد.

سهم ترکیه از بازار ایران، 6 درصد

بررسی داده‌های آماری تجارت خارجی ترکیه نشان می‌دهد این کشور در سال 2017 حدود 157 میلیارد دلار صادرات داشته است که از این میزان 3.1 میلیارد دلار آن به ایران صادر شده است. این میزان یعنی صادرات ترکیه به ایران، حدود 2.1 درصد از حجم کل صادرات ترکیه را شامل می‌شود. همچنین با توجه به واردات 54 میلیاردی ایران در سال 96، سهم ترکیه از بازار واردات ایران نزدیک به 6 درصد (دقیقا 5.9 درصد) است.

بررسی روند تجارت 10 سال اخیر ایران و ترکیه نیز نشان می‌دهد روابط تجاری دو کشور روند پرافت و خیزی را طی کرده است، اما در مجموع به‌لحاظ ارزش ارزی، کفه ترازو به‌نفع ایران متمایل شده است. بر این اساس ترکیه در سال 1387 حدود 1.5 میلیارد دلار انواع کالا به ایران صادر کرده بود که این میزان در سال 91 به 3.7 میلیارد دلار و در سال 96 به 3.1 میلیارد دلار رسیده است؛ اما همان‌طور که در ادامه گفته خواهد شد، بازار ترکیه برای صادرات غیرنفتی ایران ارزآوری بیشتری داشته است.

فرصت‌های بازار ایران برای ترکیه

نیروی محرکه، ماشین‌آلات، صنایع نساجی، آهن و فولاد، لوازم الکتریکی و الکترونیکی، پوشاک بافتنی، پلاستیک سنگ‌ها و فلزات از عمده‌ترین اقلام صادراتی ترکیه است. ترکیه در سال 1396 سه‌میلیارد و 183 میلیون دلار انواع کالا به ایران صادر کرده است. برخلاف ایران که عمده اقلام صادراتی‌اش گاز طبیعی مایع‌شده و پلی‌اتلین‌ها هستند، اما صادرات ترکیه به ایران مجموعه متنوعی از کالاهاست. بر این اساس 10 قلم کالای عمده صادراتی ترکیه به ایران شامل موز سبز تازه یا خشک‌شده، تخته‌های فیبری از چوپ، پنبه حلاجی‌نشده، قطعات منفصله خودرو، الیاف از رشته‌های سنتتیک، مکمل‌های دارویی، خمیر چوب شمیایی، قوطی و جعبه چندلایه و انواع چسب است که با توجه به اقلام عمده وارداتی، زمینه‌های تقویت همکاری‌ها وجود دارد.

وابستگی متقابل اقتصاد ترکیه و ایران

همان‌طور که گفته شد، ایران در سال 96 نزدیک به چهارمیلیارد دلار از صادرات غیرنفتی 47 میلیارد دلاری خود را به ترکیه صادر کرده است و در مقابل نیز ترکیه 3.2 میلیارد دلار انواع کالا به ایران صادر کرده است. گرچه تراز تجاری در روابط دو طرف ایران-ترکیه به‌نفع صادرکنندگان ایرانی است، با این حال بر اساس داده‌های آماری منتشر شده در سال 2017 میلادی تعداد 2.5 میلیون گردشگر ایرانی از ترکیه بازدید کرده‌اند که اگر هر کدام هزار دلار هزینه کنند، 2.5 میلیارد دلار از این طریق عاید بخش گردشگری ترکیه شده است. برقراری تجارت ترجیحی برای تجارت 385 قلم کالا در سال‌های اخیر بین ایران و ترکیه نیز از اقدامات دو کشور برای برداشتن موانع تجاری دوطرفه است. علاوه‌بر این براساس آمارها، در سال گذشته میلادی ترکیه 6.7 میلیارد دلار نفت از ایران خریداری کرده است که همه این موارد از اهمیت روابط دوجانبه حکایت می‌کند. همکاری‌های گازی نیز بخش دیگری از روابط دوجانبه بین دو کشور است.

یکی دیگر از نقاط اشتراک دو کشور ایران-ترکیه، تحولات یک‌سال اخیر اقتصادی است. بر این اساس طی یک‌سال اخیر با افزایش بدهی‌های خارجی، کاهش ذخایر ارزی، افزایش تورم عمومی و... پیش‌بینی کارشناسان اقتصادی این بود که در سال 2018 ارزش پول ملی ترکیه به‌طور چشمگیری کاهش خواهد یافت، در کنار مولفه‌های داخلی، شوک ناشی از افزایش تنش سیاسی بین این کشور با آمریکا و افزایش تعرفه واردات کالاهای ترکیه‌ای از سوی آمریکا، موجب سقوط 40 درصدی ارزش لیر طی یک‌سال اخیر شد. لذا گرچه ترکیه برخلاف ایران که طی 40 سال اخیر مورد شدیدترین و ظالمانه‌ترین تحریم‌ها از سوی آمریکا و متحدان غربی‌اش قرار گرفته، در تیررس تحریم‌های آمریکایی نبوده است، با این حال افزایش تعرفه کالاهای وارداتی آمریکا از ترکیه در کنار دخالت‌های سیاسی با عناوین حقوق بشری، بخش دیگری از تقابل آمریکا و ترکیه است که از این لحاظ این نقاط اشتراک را در روابط دوجانبه تهران- آنکارا تقویت می‌کند.

سهم ایران از بازار ترکیه؛ حدود 2 درصد

در سال 1396 ایران 54 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشته است که از این میزان سه‌میلیارد و 990 میلیون دلار آن به ترکیه صادر شده است. صادرات ایران به ترکیه حدود 8.5 درصد از کل صادرات ایران را شامل می‌شود. همچنین با توجه به واردات 234 میلیارد دلاری ترکیه در سال 2017، می‌توان گفت سهم ایران از بازار کالایی ترکیه کمتر از دو درصد (دقیقا حدود 1.7 درصد) است. نکته قابل توجه در روابط تجاری ایران و ترکیه، افزایش چشمگیر صادرات غیرنفتی ایران به ترکیه در چند سال اخیر است، به‌طوری که میزان صادرات ایران به ترکیه از 530 میلیون دلار در سال 87 به 1.6 میلیارد دلار در سال 92 و به 3.9 میلیارد دلار در سال 96 رسیده است. بر این اساس طی 10 سال اخیر صادرات ایران به ترکیه 7.5 برابر رشد مثبت داشته که حاکی از اهمیت استراتژیک روابط دوجانبه بین دو کشور است.

فرصت‌های بازار ترکیه برای ایران

در سال 96 مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به ترکیه عبارت است از: گاز طبیعی مایع‌شده، روی، آلومینیوم به‌صورت کارنشده، گرید نساجی پلی‌اتلین، اوره محلول و غیرمحلول، پلی‌استیرن، شمش آهن و فولاد، پلی‌اتلین گریدفیلم و سایر پی‌اتیلن‌ها. همچنین مهم‌ترین اقلام وارداتی ترکیه از جهان شامل انواع سوخت، ماشین‌آلات، آهن و فولاد، لوازم الکتریکی، نیروی محرکه، مواد شیمیایی و ارگانیک و محصولات کشاورزی است. بر این اساس در حال حاضر محصولات پتروشیمی و گاز طبیعی عمده‌ترین اقلام صادراتی ایران به ترکیه است که موارد دیگر نیز قابل توسعه است.

فرصت‌های بازار روسیه برای ایران

براساس آنچه گفته شد روسیه در سال 2017 میلیادی 228 میلیارد دلار انواع کالا وارد کرده است که در این بین چین، آلمان، آمریکا، بلاروس، ایتالیا، فرانسه، ژاپن، کره‌جنوبی، اوکراین و قزاقستان 10 کشور اول بازار روسیه هستند و ایران نیز با صادرات تنها 286 میلیون دلار، سهمی برابر با 0.12 درصد از بازار این کشور دارد. بررسی روند تجارت 10 سال اخیر ایران- روسیه نیز نشان می‌دهد صادرات ایران به روسیه در هیچ سالی به 500 میلیون دلار نرسیده و اغلب بین 250 تا 300 میلیون دلار بوده است. لذا بررسی‌ها نشان می‌دهد به‌رغم روابط امنیتی بسیار گسترده بین ایران و روسیه و وجود موارد سیاسی- اقتصادی و امنیتی مشترک بین دو کشور، تجارت خارجی ایران-روسیه چندان موفق نبوده است. بر این اساس در سال 2017 اقلام عمده وارداتی روسیه از جهان عبارت است از: ماشین‌آلات و وسایل نقلیه، محصولات دارویی، محصولات پلاستیکی، محصولات کشاورزی و تجهیزات پزشکی. همچنین اقلام عمده صادراتی ایران به روسیه در سال 1396 عمدتا در گازهای مایع، برخی از محصولات کشاورزی، سنگ‌آهن و برخی اقلام دامی محدود خلاصه می‌شود. با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد ۸۵ قلم کالای صادراتی در ایران وجود دارد که می‌تواند بازار خوبی را در روسیه ازآن خود کند، اما در حال حاضر سهم این اقلام از صادرات به روسیه صفر است. عمده این کالاها شامل وسایل نقلیه با موتور پیستونی تناوبی جرقه‌ای، قطعات و متفرعات بدنه، سایر وسایل از قبیل شیر و وسایلی همانند سرم‌های مخصوص که از حیوان یا انسان مصون تهیه شده، انواع تابلوها، چرخ‌ها و اجزا و قطعات آنها برای وسایل نقلیه موتوری، نفت و روغن‌های حاصل از مواد معدنی قیری غیرخام و فرآورده‌های آن، گوجه‌فرنگی، مصنوعات مواد پلاستیکی، فرآورده‌های غذایی، میله‌های آهنی یا فولادی، پلی‌کلروروینیل، سنگ‌آهن و کنسانتره، نفت‌خام و روغن حاصل از مواد معدنی قیری خام، شیرینی و... است.

فرصت‌های بازار ایران برای روسیه

بررسی آماری نشان می‌دهد روسیه در سال 1396 حدود 704 میلیون دلار انواع کالا به بازار ایران صادر کرده است که این میزان فقط 1.3 درصد از نیاز بازار کالاهای وارداتی ایران است. همچنین بررسی روند تجارت 10 سال اخیر دو کشور نشان می‌دهد به‌جز سال 91 با 1.6 میلیارد دلار و سال 95 با 1.5 میلیارد دلار، صادرات روسیه به ایران در هیچ سال دیگری به بیش از 800 میلیون دلار نرسیده است.

همچنین اقلام عمده صادراتی روسیه به جهان عبارت است از: نفت و فرآورده‌های آن، گاز طبیعی، چوب و محصولات چوبی، مواد شیمیایی و کودهای معدنی و در سال 1396 نیز اقلام صادراتی روسیه به ایران عبارت است از: روغن دانه آفتابگردان؛ ذرت دامی، کاتودو، جو، چوب، لوبیای سویا، وسایل نقلیه موتوری و... .

بر این اساس در زمینه تجارت خارجی بین ایران و روسیه، این نکته دارای اهمیت است که اقلام وارداتی ایران از روسیه همانند ذرت دامی و روغن‌ها بخش عمده‌ای از واردات کالایی ایران را شامل می‌شود. علاوه‌بر این روسیه یکی از کشورهای پیشرو در زمینه استخراج و فرآوری معادن است که در زمینه تجهیزات فنی قابلیت همکاری‌های گسترده بین دو کشور وجود دارد. گردشگری بخش دیگری است که می‌تواند زمینه‌های مشترک بین دو کشور را افزایش دهد.

آمریکا؛ علیه ایران و روسیه

یکی از موارد قابل توجه در روابط بین دو کشور ایران و روسیه، شباهت‌ها در برخی مولفه‌های اقتصادی است. برای مثال هر دو کشور ایران و روسیه در چندین دوره مورد تحریم آمریکا و کشورهای غربی قرار گرفته‌اند که در آخرین مورد ایران در سال‌های 90 و 91 شدیدترین تحریم‌های 40 سال اخیر را تجریه کرد و روسیه نیز پس از بحران شبه‌جزیره کریمه، مورد تحریم آمریکا و کشورهای غربی قرار گرفت. شاید یکی از نقاط اشتراک هر دو کشور در موضوع تحریم، کاهش رشد اقتصادی در دوره تحریم‌ها باشد، به‌طوری که نرخ رشد اقتصادی روسیه در سال 2011 حدود 4.3 درصد، در سال 2012 حدود 3.7 درصد و در سال 2013 حدود 1.8 درصد بود که پس بحران شبه‌جزیره کریمه و تحریم‌های آمریکا، نرخ رشد اقتصادی این کشور در سال 2014 به حدود 0.07 درصد، در سال 2015 حدود منفی 2.8 درصد و در سال 2016 به حدود منفی 0.2 درصد رسید؛ در ایران نیز رشد اقتصادی تا سال 1393 منفی بود.

سهم 11 درصدی روسیه از بازار ترکیه

براساس آمارهای مستخرج از وبسایت (trademap)، روسیه در سال 2017 میلادی حدود 18.2 میلیارد دلار انواع کالا به ترکیه صادر کرده است که این میزان حدود 11.6 درصد از بازار وارداتی ترکیه را شامل می‌شود. بر این اساس بازار ترکیه یک بازار جذاب و پرسود برای روس‌هاست. ترک‌ها نیز در سال 2017 میلادی از 157 میلیارد دلار صادرات خود، حدود 3.5 میلیارد دلار آن را به روسیه صادر کرده‌اند که این میزان حدود 1.5 درصد از بازار وارداتی روسیه و حدود 2/2 درصد از کل حجم صادراتی ترکیه را دربر می‌گیرد. همچنین علاوه‌بر تجارت کالایی، 50 درصد از نیاز گاز مصرفی ترکیه از روسیه تامین می‌شود که این مساله نیز در تقویت روابط دوطرفه نقش محوری دارد. نکته قابل ذکر اینکه هرچند در تجارت کالایی روسیه - ترکیه تراز مثبت تجاری به نفع روس‌هاست، با این حال بخش قابل توجهی از گردشگران ترکیه از روسیه می‌آیند. برای تصور اهمیت روابط دوجانبه ترکیه و روسیه کافی است به سه‌سال قبل برگردیم، زمانی که در سال 2015 (سوم آذر 94) با سرنگونی سوخوی ۲۴ روسیه به‌وسیله ترکیه در مرز این کشور با سوریه تنشی رخ داد که موجب شد روسیه تحریم‌های یک‌جانبه‌ای علیه این کشور وضع کند که درنهایت با آسیب‌های جدی به اقتصاد هر دو کشور، بازهم روابط دوجانبه با پیشرفت قابل توجهی در دو سال اخیر پیگیریشده است.

تحریم؛ بهترین فرصت برای پیمان‌های دوجانبه پولی

روسیه و ترکیه نیز همسو با ایران مورد تحریم‌های آمریکا قرار گرفته‌اند. تحریم‌های غرب علیه این سه کشور به‌ویژه ایران ضرورت قطع وابستگی به دلار را دوچندان می‌کند. کارشناسان اقتصادی تاکید دارند که شرایط پیش رو و ضرورت مقابله با تحریم‌های آمریکا اقتضا می‌کند ایران پیمان‌های دوجانبه پولی و روابط بانکی دوجانبه خود با همسایگان را تقویت کند. پیمان پولی دوجانبه تفاهمی بین دو کشور برای استفاده از ارز ملی در روابط تجاری و واردات و صادرات بین دو کشور است. این اتفاق با هدف قطع نیاز از ارز ثالث مثل دلار و یورو انجام می‌شود به‌طوری‌که بانک‌هایی در دو کشور به‌عنوان عامل تجاری برای برقراری این رابطه معرفی می‌شوند و هر کشور دارای یک حساب ارزی در بانک عامل کشور مقابل است. این بانک‌های عامل تامین پول تجار دو کشور را از ارز ملی آن دو کشور انجام می‌دهند و در پایان دوره قرارداد نیز حساب باقی‌مانده با صادرات و واردات کالا یا با پشتوانه باارزش و قابل‌ انتقال مثل طلا تسویه می‌شود.

روسیه به‌دلیل تحریم‌های غرب از مدت‌ها قبل روند استقلال اقتصادی با استفاده از روش‌های مذکور را در پی گرفته است و روابط دوجانبه با کشورهایی مثل پاکستان و چین را به مرحله اجرا رسانده است. در سال ۲۰۱۷ بیش از ۳۵ درصد از مراودات روسیه با ارزهای ملی صورت گرفته است. به‌علاوه این کشور به‌عنوان ‌مثال با چین اقدام به ایجاد پیام‌رسان مالی مجزا نیز کرده است.

ترکیه یکی از شرکای اصلی تجاری ایران است که در طول سال‌های تحریم نیز سعی در حفظ روابط سیاسی و اقتصادی خود با ایران داشته است. از این رو هرگونه اقدامی که موجب تسهیل در روابط تجاری دو کشور شود، می‌تواند برای تجار مفید باشد. همان‌طور که اشاره شد، نخستین پیمان پولی دوجانبه ایران با ترکیه به ارزش پنج میلیارد لیر معادل 5/5 هزار میلیارد تومان با سررسید یک‌ساله نهایی شد. این کشور نیز مانند ایران و روسیه از تحریم‌های آمریکا بی‌نصیب نبوده از این رو فعالان اقتصادی انعقاد پیمان‌ پولی برای این کشور را مسیر همواری برای توسعه تجارت ترکیه می‌دانند. از سوی دیگر در شرایطی که ایران با پدیده تحریم مواجه است، این پیمان می‌تواند مشکل انتقال پول را برای کشور برطرف کند، از سوی دیگر هزینه‌های انتقال پول را کاهش دهد و علاوه‌بر این از نوسانات ارزها در مقابل هم نیز جلوگیری می‌کند. بدیهی است که پیمان پولی ایران و ترکیه، موجب کاهش هزینه‌های مالی تجارت میان دو کشور می‌شود و می‌تواند راهگشای توسعه تجارت با این کشور شود. تراز تجاری بین ایران و ترکیه نشان می‌دهد اگرچه ترکیه یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری کشورمان است اما آمار ۱۰ ساله روند تجاری ایران با ترکیه حاکی از این است که همواره تراز تجاری ایران با این کشور منفی بوده است. بنابراین فرصت پیش‌رو برای تحقق تجارت دوجانبه پولی فرصت بسیار مغتنمی است.

منبع:فرهیختگان

انتهای پیام/