به گزارش خبرنگار حوزه کلینیک گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران؛ آرتروز زانو در واقع تخریب و فرسایش مزمن غضروف مفصلی اطراف زانو و رایج ترین نوع آرتروز به شمار می رود. اگرچه این بیماری عموما افراد بالای 45 سال را هدف قرار می گیرد اما در هر سنی احتمال ابتلا به آن وجود دارد.

تغییرات تدریجی در غضروف مفصلی منافی که استخوان های مفصل زانو (پشت کشک زانو، پایین استخوان ران و بالای استخوان درشت نی) را می پوشاند باعث بروز این آرتروز می شود. در اثر آرتروز خاصیت کشسانی از بین رفته و مفصل به مرور سخت و سفت شده و ترک می‌خورد، در نهایت مفصل حین انجام فعالیت یا در اثر ضربه راحت تر از پیش آسیب می‌بیند و چون استخوان ها نمی‌توانند به سهولت روی غضروف ناهموار حرکت کنند، تحریک شده و احساس درد به سراغ بیمار می‌آید.

از طرف دیگر سر استخوان های درگیر به مرور ضخیم تر ‎‌شده و تشکیل خارهای استخوانی می‌دهند، همچنین ممکن است قطعه‌های کوچکی از غضروف شکسته شده و پیرامون ناحیه داخلی زانو شناور باشند.

در غضروف بیش از نیمی از مبتلایان به آرتروز مفصل زانو، رسوب های مواد معدنی وجود دارد، همچنین در اثر بیماری غلظت مایع مفصلی کاهش یافته، رقیق تر شده و در نتیجه چسبندگی آن کاهش می یابد. با کاهش خاصیت محافظت و روان کنندگی حرکتی مفصل، به تدریج درد زانو شروع می شود.

تورم زانو در اثر انباشته شدن بیش از حد مایع درون مفصل زانو رخ می دهد. غضروف آسیب دیده مفصل به التهاب پوشش یا غشاء مفصلی (سینوویوم) و تولید بیش از حد مایع مفصلی (مایع سینوویال) دامن می زند.

انباشته شدن مایع اضافی درون مفصل را در اصطلاح «افیوژن» مفصلی می‌گویند که از آن گاهی با عبارت «آب آوردن زانو» هم یاد می شود.

علائم آرتروز زانو

گاهی در مراحل ابتدایی آرتروز زانو هیچ علامتی وجود ندارد، اما به تدریج غضروف از بین می رود.

در حالت کلی علائم آرتروز زانو عبارت اند از سفتی (به ویژه صبح ها)، درد زانو که با بالا و پایین رفتن از پله ها تشدید می شود، محدودیت دامنه حرکتی، احساس ضعف و خردشدن زانو، در برخی موارد نیز ممکن است با تورم همراه باشد اما قرمز و داغ نخواهدبود.

در این بین علائمی مانند صدا دادن زانو و درد منتشر مفاصل زانو نیز می تواند ناشی از عارضه زانوی دونده باشد. این اختلال در برخی موارد منجر به برجستگی پشت زانو (کیس بیکر) و درد پشت زانو شده و در موارد پیشرفته در صورت شناورشدن قطعه های کوچکی از غضروف شکسته شده اطراف ناحیه داخلی مفصل زانو و در نتیجه تحریک و التهاب بافت نرم مفصل نیز رخ می دهد. موارد پیشرفته بیماری مفصل شکل طبیعی خود را از دست می دهد.

ابتلا به آرتروز خبر از آب آوردن زانو می‌دهد

غضروف از توانایی محدود برای ترمیم خود برخوردار است، بنابراین بدن با تشکیل زائده های استخوانی این ضایعه را جبران می کند در نتیجه مفصل به طور واضح بزرگ می شود.

در این بین بروز نشانه ها همواره با میزان آسیب مفصل مرتبط نیست، گاهی علایم آرتروز زانو بدون هیچ دلیل مشخصی ظاهر شده و می روند و در نتیجه ارزیابی نتیجه بخش بودن درمان دشوار می شود. ورزش زانو درد به منظور قوی نگه داشتن عضله های نگه دارنده زانو، نداشتن اضافه وزن و اجتناب از انجام ورزش های پربرخورد در کاهش علائم موثر است.

آسیب دیدگی زانو یکی از رایج ترین دلایل از بین رفتن و ناراحتی مفصل است اما موارد دیگری مانند بیماری آرتروز زانو هم باعث بروز این اختلال می‌شود.در سنین پایین تر هم استفاده بیش از حد از زانو ، آسیب دیدگی،  عفونت (به عنوان مثال استئومیلیت، بورسیت سپتیک) و بیماری هایی خاص  بر بروز آن تاثیر گذار است؛ از دیگر عوامل تاثیر گذار بر بروز این اختلال می‌توان به افزایش سن، چاقی، استعداد ژنتیکی، آسیب دیدن مفصل زانو، ورزش نکردن، سبک زندگی بی تحرک، ضعف عضلانی به خصوص در عضلات  چهارسر، استفاده طولانی مدت و تحمیل وزن بیش از انازه بر زانو، انجام حرکت هایی چون بلند کردن اشیاء سنگین همراه به صورت مکرر یا انجام فعالیت‌های پر برخوردی مانند دویدن ، انحراف پا و استفاده ازکفش نامناسب منجر به تشدید این اختلال می‌شود.

تشخیص زودهنگام آرتروز زانو که معمولا با بررسی سابقه پزشکی و معاینه زانو تشخیص داده می‌شود باعث جلوگیری از بروز آسیب دیدگی دائمی خواهد شد. پرتونگاری (اشعه ایکس) هم می‌تواند در تشخیص آرتروز زانو مفید باشد با توجه به این که غضروف در پرتونگاری معمولی آشکار نمی شود، میزان تحلیل غضروف را با توجه به فاصله بین استخوان های آن غضروف تعیین می‌کنند؛ پس به جرات می توان گفت که در پرتونگاری متداول احتمال مشخص نشدن آرتروز در مراحل اولیه بیماری بسیار بالا است و امکان دارد دو رادیولوژیست نظرات متفاوتی درباره یک عکس یکسان داشته باشند؛  در این صورت از ام. آر. آی استفاده می‌کنند که بافت نرم و همچنین مفصل در حال حرکت را نشان می دهد؛ تصویربرداری اشعه ایکس پیشرفته با انکسار نور (DEI) گونه نوینی از پرتونگاری است که علاوه بر استخوان ها، بافت های نرم را نیز نشان می دهد. DEI از مقادیر بسیار پایین تشعشع استفاده می کند

راه‌های درمان برای خلاصی از آرتروز زانو

روشهای زیادی برای درمان این اختلال وجود دارد که که مغمولا با درمان دارویی  آغاز می شود،در ابتدا از استامینوفن استفاده می‌کنند که به مدیریت و تسکین درد کمک می‌کند؛ برخی از بیماران با مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) یا سلبرکس، بازدارنده انتخابی آنزیم سیکلواکسیژناز (2-COX)، دردشان بیشتر تسکین می یابد؛ داروهای ضد درد مخدر برای بیمارانی تجویز می شود که نیاز به مسکن های قوی تری دارند.

مایع مفصلی دارای اسید هیالورونیک (هیالورونیت) است که باعث غلظت و چسبندگی اش می شود؛ تولید اسید هیالورونیک در اثر ابتلا به آرتروز کاهش می یابد و غلظت آن در مایع مفصلی کم می شود پس با رقیق تر شدن مایع، قابلیت روان کنندگی حرکتی مفصل و ضربه گیری آن نیز رو به کاستی می‌رود.

در درمان ویسکو ساپلمنتیشن سه تزریق طی سه هفته انجام می شود. مایعی (اسید هیالورونیک) مشابه مایع مفصلی طبیعی درون مفصل زانو برای حفاظت و روان کردن حرکت آن تزریق می شود. تسکین درد زانو بعد از تزریق معمولا 6 تا 9 ماه زمان می برد و در صورت بروز مجدد علائم، می‌توان تزریق ها را تکرار کرد. میزان اثربخشی این روش در موارد خفیف تر بسیار بالا است و در موارد بسیار شدید هم بیش از 50 درصد تزریق ها با موفقیت همراه است.

از دیگر روش‌های درمان کمپرس سردو گرم است که با فرایند گرم کردن روع و به کمپرس سرد ختم می‌شود؛ گرما با افزایش جریان خون، درد و سفتی را کاهش می دهد؛ توجه داشته باشید که مستقیما نباید مفصل ملتهب را گرم کرد البته در مراحل اولیه آرتروز زانو اثری از التهاب نیست. هر بار به مدت 20 تا 30 دقیقه از کمپرس گرم استفاده کنید، و بین هر دو بار گرم کردن دست کم یک ساعت وقفه ایجاد کنید تا از رسیدن حرارت بیش از اندازه به بافت ها جلوگیری شود؛ هم گرم کردن خشک و هم گرم کردن مرطوب، هر دو، مفیداند، اما گرم کردن مرطوب سریع تر و عمیق تر به بافت ها نفوذ می کند؛

برای این کار می‌توانید از یک حوله خیس خورده در آب گرم استفاده کنید هر چند این حوله به سرعت خنک می شود. روش دیگر گرم کردن مرطوب قرار دادن حوله ای مرطوب بین زانو و بطری آب گرم است همچنین می‌توانید پوشش های گرم کننده مرطوب را خریداری نمایید؛ توجه داشته باشید که گرم کردن و مالش زانو را به هیچ عنوان همزمان انجام ندهید، چون ممکن است منجر به سوختگی شود.

سرما با تنگ کردن رگ های خونی درد و التهاب زانو را کاهش می دهد؛برای این کار یخ پیچیده شده در پارچه را هر 3 یا 4 ساعت یک بار به مدت 15 تا 20 دقیقه بر روی مفصل ملتهب قرار دهید؛ سرد کردن مرطوب (قراردادن حوله ای مرطوب بین پوست و کمپرس یخ) در مقایسه با سرد کردن خشک از نفوذ و سرعت بیشتری برخوردار است در ضمن توجه داشته باشید که در صورت ابتلا به مشکلات گردش خون یا آسیب های عصبی، از روش درمان سرد یا گرم کردن استفاده نکنید، مگر آن که پزشک بی خطر بودن آن را تایید کند.

تمام بار اضافه وزن بر دوش زانوها

اضافه وزن باعث می‌شود تا فشار مضاعفی را بر زانو، این مفصل تحمل کننده وزن، وارد شود. حتی از دست دادن 5 کیلوگرم وزن هم تاثیر شگرفی بر برطرف شدن علائم آرتروز زانو دارد.

ورزش زانو برای درمان آرتروز زانو بسیار مفید است چرا که عضله‌های قوی پا از زانو حمایت می‌کنند و ضربه را پیش از رسیدن به زانو جذب می کنند. ورزش دادن عضلات چهارسر گردش خون را در مفصل زانو افزایش داده و براساس یافته های پژوهش های انجام شده، تغییرات زیست شیمیایی سودمند در مایع مفصلی زانو را بر می انگیزد  تا خاصیت لغزندگی و روان کنندگی حرکت آن را بهبود می بخشد.

ورزش‌های پیشنهادی برای درمان آرتروز زانو

 بعد از گرم کردن یک باند  پارچه ای را دور کف پای راست انداخته و دو سر آن را با دست گرفته و  بلند کنید سپس بکشید تا عضله ی پشت پا کشیده شود؛ این کشش را ۲۰ ثانیه ادامه داده و تمرین را برای هر پا حداقل ۲ بار  تکرار کنید؛ این کشش موجب افزایش دامنه ی حرکتی مفصل می شود.

پای راست را از زانو خم کرده جلو ببرید و پای چپ عقب و کشیده باشد؛ حال با فشار روی پاشنه ی پای راست و خم شدن به جلو عضله ی ساق پای چپ را بکشید.سپس همین کار را با پای دیگر تکرار کنید.

به پشت روی زمین دراز کشیده و زانو ها را خم کنید؛ به بطوری که کف پاها روی زمین قرار گیرد سپس یک پا را صاف کرده و به اندازه ی ۳۰ درجه بالا آورید، ۵ ثانیه بالا نگه دارید و پایین آورید؛ این تمرین را برای هر دو پا  مجموعاْ ۱۰ بار انجام دهید.

به پشت دراز بکشید و هر دو پا را کنار هم صاف روی زمین قرار دهید همچنین می‌توانید برای انجام بهتر این تمرین یک پد یا قطعه ای حوله زیر زانو قرار دهید سپس با انقباض عضله ی چهار سر ران پشت زانوی خود را به پد یا حوله فشار دهید و ۵ ثانیه در حال انقباض نگه دارید؛ این تمرین را برای هر دو پا انجام داده و مجموعاْ ۱۰ بار تکرار کنید.

برای حفظ تعادل دست راست‌تان را روی دیوار یا یک صندلی بگذارید، زانوی راست‌تان را خم کنید و کف آن را به پشت سرتان ببرید، مچ پایتان را بادست راست‌تان محکم بگیرید و به کمرتان برسانید و در همین حال مچ پایتان را به سمت بالا و عقب فشار دهید، یعنی به جای کشیدن آن به طرف باسن آن را از باسن دور کنید، این کار باعث ایجاد فشار بر زانو می‌شود و کشش آن را می‌توانید در جلوی ران راست‌تان احساس کنید.

روبروی دیواری بایستید طوری که دو قدم از آن فاصله داشته باشید. هردو دست‌تان را دراز کنید و هر کف هر دو را هم‌ارتفاع یا پایین‌تر از ارتفاع شانه، بر روی دیوار قرار دهید. قدم کوچکی با پای راست‌تان به جلو بردارید و در حالی که زانوی راست‌تان را خم می‌کنید، پای چپ‌تان را صاف و به سمت عقب نگه دارید.  با حمایت دیوار، بدن‌تان را به جلو خم کنید، و به طور هم‌زمان پاشنه‌ی پای چپ‌تان را به کف زمین فشار دهید. این کار باید کششی را در پشت پای چپ شما ایجاد کند. برای افزایش کشش، کمی بیشتر از دیوار فاصله بگیرید.

در صورتی که هیچکدام از روش های غیرجراحی برای کنترل درد بیمار موثر نباشد، پزشک درمان با یکی از روش‌های جراحی را پیشنهاد کند.

جراحی آرتروسکوپی یک روش جراحی غیرتهاجمی است که در آن یک دوربین متصل به نمایشگر تصویری از راه برش کوچکی وارد بدن بیمار می شود. آرتروسکوپی یک عمل کوچک و جزیی است که معمولا به صورت سرپایی انجام می شود.غضروف ناهموار آسیب دیده تراشیده، خارها (زائده های) استخوانی برداشته و قطعات جداشده از غضروف بیرون آورده می شوند.

جراحی تعویض زانو یا آرتروپلاستی یک عمل جراحی مهم و دشوار و آخرین راهکار درمانی برای موردهای بسیار شدید و وخیم آرتروز زانو در زمانی است که تمامی دیگر روش ها در تسکین درد موثر نبوده باشند. تعویض مفصل زانو بی عیب و نقص نیست و طول عمر محدود 10 تا 20 ساله دارد. بیمار پس از انجام این عمل می تواند فعالیت های روزمره و ورزش های هوازی کم برخورد را بدون بروز درد انجام دهد، با این حال، استفاده مفرط فرسایش بخش های زانو را تسریع می کند.

متاسفانه پیوند غضروف برای بیماران مبتلا به آرتروز زانو عملی نیست و تنها برای ناهنجاری های کوچک غضروف مفصلی و نه برای آسیب منتشر رایج در آرتروز زانو قابل انجام است. پیوند غضروف با برداشتن قطعه های کوچکی از غضروف ناحیه ای از زانو انجام می شود که کمترین میزان وزن را تحمل می کند. سپس این غضروف خارج از بدن رشد داده می شود و دوباره برای ترمیم آسیب های جزیی درون بدن قرار می گیرد. 

اگرچه استوآرتریت گونه غیرالتهابی آرتروز به شمار می رود، با این وجود با اندکی التهاب همراه است. البته شدت آن قابل مقایسه با التهاب ناشی از گونه های التهابی آرتروزهایی مانند آرتریت روماتویید نیست. چون آرتروز زانو عموما بین افراد مسن و میانسال شایع است و به مرور زمان تشدید می شود، به عنوان یک بیماری «فرسایشی» در نظر گرفته می شد. با این وجود، فعالیت طبیعی منجر به بروز آرتروز زانو نمی شود، و علت آرتروز زانو و تحلیل و از بین رفتن غضروف مشخص نیست. 

در پژوهش انجام شده از سوی مرکز بیماری های عضلانی و آرتروز دانشکده پزشکی دانشگاه هند، پس از شناسایی آنزیم های آسیب زننده به غضروف مفصلی، آنتی بیوتیکی به نام دکسی سایکلین که خاصیت بازدارندگی این آنزیم ها را دارد مورد امتحان قرار گرفت و ملاحظه شد که سرعت تحلیل غضروف با استفاده از این دارو آهسته تر می شود. ضمنا روغن کبد ماهی کاد نیز از خاصیت بازدارندگی آنزیمی مشابهی برخوردار است. بسیاری از بیماران مبتلا به آرتروز زانو به دلیل درد زانو یا به تصور تشدید علائم در نتیجه انجام فعالیت، میزان فعالیت خود را کاهش می دهند. به این ترتیب عضله های نگهدارنده زانو ضعیف تر می شوند و فشار بیشتری بر مفصل زانو وارد می شود.

انتهای پیام/