به گزارش خبرنگار اقتصاد و انرژی گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، نفت، ماده‌ای حیاتی و ارزشمند در دنیای فسیلی امروز که از آن به‌عنوان طلای سیاه یاد می‌شود. ماده‌ای که اگر نباشد ممکن است زندگی بشر رو به نابودی برود و یا حتی براثر آن جنگ راه بیفتد!

اما نکته قابل توجه درباره این ماده سیاه و درآمدزا این است که نه تنها خود سبب  کسب درآمد می شود بلکه فرآورده ها و محصولاتی از آن تولید می شود که می تواند این کسب سرمایه را چندین برابر کند. به همین دلیل امروز باشگاه خبرنگاران جوان قصد دارد تا شما را با فرآورده های نفتی درآمدزا آشنا کند، پس پیشنهاد می کنیم با مطالعه این مطلب اطلاعات خود را بالاتر ببرید!

نفت چیست؟

نفت مخلوطی است از ئیدروکربن‌های جامد که به صورت مایع و گاز  از تجزیه شدن پیکر مرده جانداران تک سلولی به وجود می‌آید.

روش‌های بسیار پیشرفته‌ای از قبیل: لرزه اندازی و شکل برداری با اقمار مصنوعی برای ردیابی نفت به کار می رود.

مراحل تصفیه نفت

عملیات تصفیه نفت عبارت است از تقطیر نفت خام به منظور تجزیه مواد متشکله آن.

این مطلب را از دست ندهید: تفاوت بین بنزین سوپر و معمولی در چیست؟ + روش‌های تشخیص این دو بنزین از یکدیگر

عمل تقطیر بطور مداوم انجام می شود. یعنی اینکه مستمر نفت خام داغ وارد قسمت پائین ستون می‌شود و مواد مختلف هر کدام در سطح مناسب (از بالا تا پائین) خود به خارج جریان می‌یابد.

در این تقطیر سازی موادی سبک که به آن‌ها ماده گاز پالایشگاهی می گویند و به صورت بخار می ماند ،برای سوختن در پالایشگاه به کار می رود و عبارتند از:

گاز نفت مدای LGP و گازولین (بنزین)  مهمترین آن‌ها نفت است که در صنایع شیمیایی است، و مواد سنگین‌ترین وجود دارد که کروسین را می‌توان نام برد و گازوئیل که برای تامین گرما به عنوان سوخت دیزلی بکار می‌رود.

صنایع پتروشیمی علم شیمی و صنعت پتروشیمی در پرتو فعالیت‌ها و بالندگی مغز ها‌ی متفکری که عامل همه پیشرفت‌ها و دستاورد‌های جوامع بشری است. بیش از چند دهه از پیدایش صنعت پتروشیمی در جهان نمی‌گذرد.

فرآورده نفتی یا فرآورده‌های نفتی

سنجش ارزش نسبی نفت خام در بازار دستخوش عوامل متعددی که گاه با یکدیگر در تضاد قرار می‌گیرند، هستند. هر کدام از انواع نفت دارای ویژگی‌ها و خصوصیات مختص به‌خود بوده که این ویژگی‌ها تعیین‌کننده نوع و میزان فرآورده‌هائی هستند که پس از پالایش نفت تولید می‌شوند. اضافه بر این، چگونگی کار و دستگاه‌های پالایش نیز بر روی تولید محصولات تصفیه شده بدون اثر و دخالت نیست. ممکن است که یک نوع نفت برای یک پالایشگاه به‌خصوص ایده‌آل و مفید باشد، اما از طرفی همین نفت به‌علل گوناگون از جمله قیمت و یا عدم تولید کافی محصولات کلیدی که مورد نیاز بازار سنتی همان پالایشگاه است، شاید موردپسند قرار نگیرد. تقاضای بازار داخلی یک پالایشگاه برای فرآورده‌های نفتی به‌علل فصلی، اقتصادی و یا شرایط محلی می‌تواند به‌طور قابل ملاحظه‌ای تغییر جهت یابد که این امر بر روی نوع نفت و یا مخلوط نفتی که یک پالایشگر در تلاش برای یافتن آن می‌کوشد، اثر می‌گذارد.

بیشتر بخوانید: چگونه می توان در برابرِ جنگ اقتصادیِ دشمن،پیروز شد؟

بیشترین کاربری فرآورده‌های نفتی در بدست آوردن انرژی از آنهاست: برای مثال مازوت و بنزین فرآورده‌هایی هستند که برای بکاربردن انرژی آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. پالایشگاه‌ها همچنین مواد شیمیایی دیگری نیز فرآوری می‌کنند، که برخی از آن‌ها فرایند‌های شیمیایی را برای فرآوری پلاستیک و دیگر مواد پرکاربرد، بکار می‌برند. از آنجا که نفت دارای چند درصد گوگرد است، مقدار زیادی گوگرد نیز به عنوان فرآورده نفتی فرآوری می‌شود. هیدروژن و کربن در شکل کک نفت نیز می‌توانند، فرآورده نفتی بحساب آیند.

پالایش نفت دو سبب اساسی دارد، نخست اینکه استخراج موادی، چون نفتا برای استفاده در صنایع پتروشیمی، روغن موتور برای ماشین‌های گوناگون و یا حتی بنزین بسیار با صرفه‌تر از مصرف نفت خام به عنوان ماده گرمازا است. دوم اینکه مصرف نفت خام به سبب اختلاف بسیار نقطه جوش و اشتعال اجزاء سازنده آن آسان و بی خطر نیست. از همین رو است که باید نفت خام را پالود و مواد سبک آن جدا کرد تا بشود از آن به عنوان سوختی ایمن استفاده کرد.

فرآورده‌های نفت خام

در پالایشگاه از نفت خام فرآورده‌های گوناگونی به دست می‌آید که برای آگاهی از چگونگی و مقدار این فرآورده‌ها می‌بایست نخست نفت خام را در آزمایشگاه مورد ارزیابی قرار داد. آنچه در این ارزیابی به دست می‌آید، برای طراحی و تنظیم کار پالایشگاه و افزار‌های پالایش به کار خواهد آمد. برش‌هایی که از تقطیر نفت خام در برج تقطیر پالایشگاه به دست آمده اند، ممکن است بصورت اولیه که فرآورده‌هایی نیمه نهایی خوانده می‌شوند قابل مصرف نباشند، بنابراین هر برش بنا به چگونگی‌اش و بالا بردن کیفیت آن به دیگر واحدها، چون تبدیل کاتالیستی، کاهش گرانروی، شستشو با حلال و … برده می‌شود تا فرآورده‌های نهائی تهیه گردد.

به طور کلی نفت خام پس از ورود به پالایشگاه کمی گرم می‌شود و سپس به برج تقطیر رانده شده در آنجا در شرایط فشار جو و خلاء به گونه برش‌های مهم نفتی درمی آید. این برش‌ها نقطه پیشجوش‌هایی گوناگون دارد.

گاه ممکن است که برخی از این برش‌ها به نام یک فرآورده نهایی روانه بازار گردد ولی معمولاً می‌باید به روی این برش‌های نخستین، عملیات تصفیه دیگری نیز انجام شود و احیاناً هیدروکربور‌هایی با هم آمیخته گردد تا فرآورده نهایی به دست آید.

برخی از مهمترین فرآورده‌هایی که از نفت خام بدست می‌آیند (با نقطه پیشجوش به درجه سانتیگراد) عبارتند از:

•  گاز مایع ۴/۴۴- تا ۱/۱
•  بنزین‌های هواپیما ۳۲/۲ تا ۱۴۹
•  سوخت موتور ۳۲/۲ تا ۲۱۵
• سوخت‌های جت ۸/۳۷ تا ۲۸۸
•  نفت سفید ۱۷۶ تا ۲۸۸
•  سوخت دیزل نفت گاز ۲۰۴ تا ۳۹۹

نقطه پیشجوش‌های داده شده را بنا به نیاز بازار می‌توان در پالایشگاه تغییر داد.

از نفت خام فرآورده‌های دیگری نیز، چون سوخت کوره، روغن‌های روان کننده، قیر، حلال‌ها، موم، کک، دوده، گوگرد و فرآورده‌های ویژه به دست می‌آید که به چند مورد مهم و آشنای آن اشاره می‌کنیم:

• گاز:

گاز نفت بطور طبیعی همراه نفت خام از زمین بیرون می‌آید و یا بر اثر پالایش و تجزیه اجزای نفت حاصل می‌گردد. گاز نفت انواع گوناگون دارد. برخی از آن‌ها در فشارو دمای عادی گازی شکل هستند، به همین سبب آن‌ها را اصطلاحا گاز خشک می‌گویند. بعضی نیز در این شرایط مایع هستند، لذا اصطلاحا آن‌ها را گاز ترمی‌نامند. گاز‌های تر، مقدار زیادی بنزین سبک و گرانبها همراه دارند که در موقع پالایش آن‌ها را جدا می‌سازیم، اما گاز خشک یک سوخت حاضر و آماده است. گاز‌های نفتی که به مایع قابل تبدیل اند به نام کوتاه شده L.P.G خوانده می‌شوند و معمولاً از پروپان و بوتان تشکیل می‌یابند. ولی بطور کلی پروپان، پروپیلن، نرمال بوتان، ایزوبوتان و بوتیلن می‌توانند در ترکیب آنها، به نسبت‌های مناسب سهم داشته باشند. مقدار درصد پروپان و بوتان در گاز مایع بسیار مهم است. این مقدار نسبت به فصل‌های گوناگون تغییر می‌کند. درصد پروپان میان ۱۰ تا ۵۰ متغیر است. از گاز نفت استفاده‌های گوناگون به‌عمل می‌آید مثلاً با آن کود شیمیائی، پلاستیک، دارو‌های بیهوشی، الیاف مصنوعی و ... ساخته می‌شود. گاز نفت از آنجا که آسان‌تر با هوا مخلوط می‌گردد، بهتر از هر نوع سوخت دیگر آتش گرفته و می‌سوزد و از خود دوده و خاکستری به‌جا نمی‌گذارد. به‌علاوه، چون گاز‌های تجاری گوگرد همراه ندارند به اسباب و وسایلی که در آن به‌کار می‌روند با ظرفی که گرم می‌کنند آسیبی نمی‌رسانند.

• بنزین:

بنزین، یکی ازفرآورده‌های سبک نفت است که یا بطور طبیعی با گاز‌های‌تر همراه است و یا بر اثر پالایش نفت خام حاصل می‌گردد. در اوایل پیدایش صنعت نفت که هدف پالایشگران فقط تهیه نفت چراغ بود، بنزین مورد مصرفی نداشت. حتی ماده‌ای زائد و خطرناک بشمار می‌رفت؛ لذا سعی می‌شد که در موقع پالایش حتی‌المقدور کمتر از آن بوجود آید تا آز آسیب آن در امان باشند. اما با اختراع موتور‌های احتراقی درونسوز، این وضع دگرگون شد و مصرف بنزین آنچنان گسترش یافت که برای تهیه آن، ناگزیر شیوه‌ها و دستگاه‌های پالایش جدیدی پدید آمد. پالایشگران ناگزیر شدند مولکول‌های ترکیبات نفتی را شکسته و تغییراتی در آن دهند تا بنزین بوجود آید. معمولاً بنزین خالص مثل آب بی‌رنگ است. اما امروز به کلیه بنزین‌های موتور مایع شیمیائی اتیل یا تترا اتیل سرب اضافه می‌کنند تا خاصیت تپق زدن آن‌ها کم شده و آرام‌سوزتر گردند. این مواد شیمیائی را معمولاً رنگ می‌کنند تا سمی بودن آن‌ها مشخص باشد به همین جهت بنزین‌هائی که در بازار به فروش می‌رسند دارای رنگ هستند. غالباً در بنزین‌ها آثار و بقایائی از گوگرد وجود دارد. این موارد در موقع سوختن گازهائی تولید می‌کنند که اسباب و وسایل را فرسوده و ضایع می‌نمایند و به همین سبب سعی می‌شود که میزان آن در بنزین به حداقل ممکن کاهش یابد.

بیشتر بخوانید: گرانی بنزین چه بر سر اقتصاد کشور می آورد؟

معمولاً بنزین‌ها به بنزین‌های هواپیما و بنزین‌های اتومبیل دسته بندی می‌شوند.

الف) بنزین‌های هواپیما

• شماره ۱ با عدد اکتان ۷۳
•  شماره ۲ با عدد اکتان میان ۸۷-۸۰
• شماره ۳ با عدد اکتان میان ۹۸-۹۱
•  شماره ۴ با عدد اکتان میان ۱۳۰-۱۰۰
•  شماره ۵ با عدد اکتان میان ۱۳۵-۱۰۸
•  شماره ۶ با عدد اکتان میان ۱۴۵-۱۱۵

درجه اکتان که به وسایل مخصوصی سنجیده و تعیین می‌گردد معلوم می‌دارد که بنزین در موقع سوختن درون موتور تا چه اندازه ملایم می‌سوزد و یا تا چه اندازه تپق می‌زند و تق‌تق راه می‌اندازد.

ب) بنزین‌های اتومبیل:

بنزین اتومبیل به انواع و با ویژگی‌هائی گوناگون ساخته می‌شود. یکی از مهمترین ویژگی‌های بنزین اتومبیل خوش‌سوزی (کم بودن صدا و ضربه) آن است. این ویژگی با فاکتوری به نام شماره اکتان مشخص می‌شود، و آن در حقیقت تفاوت میان بنزین‌های موتور اتومبیل را نشان می‌دهد. نامگذاری بنزین‌های معمولی، سوپر و … بر این پایه است.

•  نفت سفید:

نفت سفید مایعی بی‌رنگ و کمی سنگین‌تر از بنزین است. نفت سفید از آغاز پیدایش صنعت نفت تا ۵۰ سال، مهمترین فرآورده نفتی بود. نخست بعنوان روغن چراغ بکار می‌رفت و هنوز هم در مواردی برای تولید روشنائی بکار می‌رود. امروزه بیشتر بعنوان منبع تولید نیرو و در برخی توربین‌های هواپیما و موتور تراکتور‌های مخصوص بکار می‌رود.

• سوخت دیزل:

نفت دیزل چنانکه از نامش پیداست، بعنوان سوخت در موتور‌های دیزلی یعنی موتور‌های فشار سوز به‌مصرف می‌رسد. مقدار گوگرد موجود در این نوع نفت بیش از میزان موجود در نفت سفید است.

•  روغن‌های روان:

یکی دیگر از محصولات نفتی، روغن روان است که بیشتر برای روان نگهداشتن اجزای ماشین‌آلات به‌مصرف می‌رسد. میزان روغن‌های حاصل از نفت، کمتر از ۲ درصد کلیه فرآورده‌های دیگر است؛ لذا همین میزان روغن، نقشی بر جسته و مهم در صنایع و زندگی امروزی ایفا می‌کند، زیرا از قیچی و چرخ خیاطی گرفته تا جرثقیل‌های عظیم و ماشین‌آلات غول پیکر همه برای خوب کارکردن باید روغن مصرف کنند. روغن برای اجزای متحرک ماشین‌آلات بکار رفته، از اصطکاک و فرسوده شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند. روغن روی میله و دنده و سایر اجزای متحرک ماشین‌آلات به‌کار رفته و هم آن‌ها را چرب و روان نگه می‌دارد و هم از اصطکاک و فرسوده شدن آن‌ها جلوگیری می‌نماید.

این مطلب را از دست ندهید: مشتریان جدید فرآورده های نفتی ایران

روغن انواع مختلف دارد برخی غلیظ است و بعضی رقیق، برخی بی‌رنگ است و بعضی رنگین و هر کدام در وسایل خاصی به‌کار می‌رود مثل روغن دنده، روغن یاتاقان، روغن وسایل برقی، روغن ماشین‌آلات بافندگی و موتور‌های بخار و غیره. روغن در کار‌های ساختمانی، قالب‌گیری و پزشکی و امور دیگر هم استعمال دارد. چون در ساختمان خودرو‌ها از بدنه تا موتور آنها، قطعه‌های گردنده بسیاری با کار‌های گوناگون بکار رفته اند، بنابراین ساختن روغن‌های روان کننده با توجه به کار آن قطعه‌ها، ضروری خواهد بود.

در تعیین ویژگی‌های این روغن‌ها نظر متخصصان روغن‌سازی و مهندسان طراح خودرو‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد.

بطورکلی روغن‌های روان‌کننده را به سه دسته تقسیم کرده اند:

• روغن‌های ویژه محفظه میل لنگ که تاکنون هفت نوع از این روغن‌ها ساخته شده است.
•  روغن‌های ویژه بخش‌های اتصالی محور حرکت که پنج نوع گوناگون دارد.
• روغن‌هایی که به عنوان سیال در تبدیل کننده‌های چنبره‌ای و چفت‌های هیدرولیکی بکار می‌روند و در چهار نوع گوناگون ساخته شده‌اند.

•  قیر:

قیر، هیدروکربنی است که معمولاً از تقطیر و پالایش نفت خام معینی ته ظرف پالایش بدست می‌آید. وزن مخصوص آن ۱ الی ۱.۳ و نقطه ذوب آن (۱۴۰ - ۱۱۰) درجه سانتی‌گراد می‌باشد. این ماده بطور طبیعی نیز در برخی از نقاط کره زمین یافت می‌شود. قیر طبیعی، بر اثر تراوش نفت خام از روزنه و شکاف‌های سطح زمین به خارج و بخار شدن اجزای سبک نفت پدید می‌آید. همین قیر بود که از دیرباز، مخصوصاً در ایران و بین‌النهرین بعنوان ملاط در ساختمان‌ها و استخر‌ها و یا گاز‌های دیگر به‌مصرف می‌رسید. قیر حاصل تقطیر، ماده‌ای است سیاه رنگ یا قهوه‌ای سیر که برحسب مقدار اجزای سبکی که در موقع پالایش از نفت خام گرفته می‌شود، ممکن است خیلی سفت یا به درجات مختلف نرم باشد.

بیشتر بخوانید: وقتی افزایش ضریب سوخت ساز گرانی را کوک می‌کند

قیر بر اثر حرارت نرم و آب می‌شود. اما اگر با اکسیژن ترکیب شده باشد، بصورت نوعی لاستیک در می‌آید که در آن‌صورت مثل قیر‌های دیگر چندان در مقابل گرما یا در مقابل سرما سفت نمی‌شود.

•  قطران طبیعی:

گروهی از نفت‌های خام دارای گوگرد زیاد، ویسکوزیته بیشتر و تراکم را قطران طبیعی گویند که در بعضی مناطق استثنائاً آن‌ها را نیز استخراج می‌کنند. قطران در عمق کم زمین و در داخل ماسه‌های نفت دار که به آن‌ها ماسه‌های قطران گویند، یافت می‌شود. این قطران‌ها راهنمای خوبی برای پیدا شدن نفت خام محسوب می‌شوند.

• موم طبیعی:

یکی از مهمترین موادی که از نفت خام به دست می‌آید و نقش بازرگانی نیز دارد، مواد مومی است. موم طبیعی بطور کلی از پارافین تشکیل می‌شود و به حالت خمیر یا شکننده و برنگ زرد مایل به قهوه‌ای می‌باشد که دارای وزن مخصوص ۰.۸۴ الی ۰.۹۳ می‌باشد. نقطه ذوب موم طبیعی، ۸۵ الی ۱۰۰ بوده و در داخل بنزین، روغن و محلول‌های بیتومینی حل می‌شود.

در گذشته برای جدا کردن موم از آمیزه مواد نفتی نخست آن را در بنزین گرم حل کرده، پس از سرد شدن با فشار از صافی‌های ویژه می‌گذراندند، ولی امروزه دریافته اند که برش نفتی موم‌دار را می‌توان بدون رقیق کردن با بنزین در درجه حرارت‌های پایین با فشار صاف کرده و موم تهیه کرد.

• نفت چراغ:

نفت چراغ یکی از نخستین فرآورده‌های پالایشگاه است که در آغاز به وسیله یک فرانسوی از قطران زغال‌سنگ، تقطیر و به عنوان نفت چراغ مصرف شد و سپس برشی با این ویژگی‌ها از نفت خام تهیه شد که امروز به مصرف‌های گوناگونی، چون نفت چراغ، سوخت گرمازاد، سوخت مراکز حرارتی و یکی از مواد سازنده سوخت جت می‌رسد.

• سوخت‌های جت:

بهترین سوخت موتور‌های جت فرآورده‌های نفت سفید هستند، زیرا این فرآورده‌ها فراریت کمی دارند. بنابراین در سیستم سوخت‌رسانی خفگی پیش نخواهد آمد و نیز تهیه و تصفیه آن‌ها با ویژگی‌های دلخواه بسیار آسان است.

•  سوخت‌های کوره:

نفت کوره بنا به مصرف‌های گوناگونی که دارد، با ویژگی‌هایی متفاوت ساخته می‌شود. گرچه نفت کوره یک فرآورده بازیافتی و شاخه‌ای است و از آنجا که یکی از مهمترین سوخت‌های نیروزا است، پالایشگاه‌ها می‌کوشند تا نوع بهتری از آن بسازند. از این رو است که امروزه یکی از پر اهمیت‌ترین واحد‌های هر پالایشگاه، واحد‌های غلظت شکن است که برش‌های سنگین را در اثر حرارت به اجزاء سبک ونفت کوره نیمه سنگین تبدیل می‌کند.

مصارف فروارده های نفتی

مصارف فراورده های نفت عبارت است از حمل و نقل ، تامین گرما و روشنائی و ایجاد برق و زمینه های دیگر .

مشتریان احتیاجات خود را از مراکز و انبارهای توزیع که به آنها ( پایانه ) یا ( انبار) نامیده می شود .دریافت می کنند.

نــفــت عــمــدتــا بــه عــنــوان مــاده خــام صــنــایــع پــتــروشــیــمــی مــورد اســتــفــاده قــرار مــیــگــیــرد .

نفت در چند کشور الجزایر و هلند به عنوان سوخت اتومبیل و درژاپن بیشتردرتاکسی ها مصرف می شود.

گازوئیل در موتورهای دیزلی ، اتوبوسها ، وانت ها و ... مصرف می شود . صنعت پتروشیمی با صنعت نفت بستگی نزدیک دارند .

 تجارت نفت مستلزم عملیات بسیار وسیع و متعددی است :

سکوهای عظیم الجثه ، کشتی های نفت کش ، پالایشگاه ها ، هزاران کیلومترخط لوله که همگی در محیط زیست اثر می گذارد.

در این چند سال اخیر اثرات مخرب عملیات نفتی بر روی محیط زیست موضوع بحث های گسترده ای بوده است .

بیشتر بخوانید: چرا بن‌سلمان نمی‌تواند رویای اقتصاد بدون نفت را محقق سازد؟

اثرات مخرب آن مثل صدمه به قشر اوزون ، گرم شدن کره زمین و غیره.

جلوگیری از تصادف و اتفاق ، در حفاظت محیط زیست عامل مهمی است ، که یکی از معمولترین علت تصادف خطای انسان است .

بنابراین راهنمایی ، آموزش ، ایمنی ، و از همه مهم‌تر وجود وجدان آگاه به مسائل ایمنی بین کارکنان ، از اهمیت به سزایی برخوردار است !

حفظ محیط زیست مسأله ای است هم ملی و هم بین المللی و سازمان های گوناگونی وجود دارند که صنعت نفت از طریق آنها با دولتها در اقدامات مربوط به محیط زیست همکاری می کند.

انتهای پیام/