داستان سیل و درس‌هایی که نمی‌آموزیم/ بارندگی‌ها برکت یا بلا؟
نوروز ۹۸ یکی از پرچالش‌ترین تعطیلات ایرانیان بود، تنها ۳۶ ساعت مانده به آغاز سال نو، شهر‌های آق قلا و گمیشان به زیر آب رفتند تا ایران با چهره‌ای سیلابی به استقبال نوروز برود.
به گزارشگروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان ،سیل در حالی شهر‌های مختلف کشور ما را در خود گرفتار کرد که ایران طبق آمار‌های ثبت شده بین المللی دهمین کشور حادثه خیز در جهان به شمار می‌رود و چهارمین رتبه را در خصوص حادثه سیل دارد. این به آن معنی است که کشور ما یک کشور حادثه خیز می‌باشد و با توجه به این ویژگی مثل سایر کشور‌های حادثه خیز از جمله ژاپن می‌توانیم پیشاپیش وقوع چنین حوادثی را پیش بینی کرده و برای آن چاره اندیشی کنیم، اقدامی که تاکنون برغم سیل‌های فراوان و خسارت‌های زیاد وارده بر کشور مورد توجه قرار نگرفته است.
کارشناسان دلیل عدم چاره اندیشی در کشور در برابر این بلایا بویژه در حوزه سیل را به سه متهم نسبت می‌دهند دخالت در بستر و حریم رودخانه ها، اجرای غیرکارشناسی سازه‌هایی مانند جاده‌ها در مسیل‌ها و مناطق پرخطر و تغییر کاربری اراضی.
سیل‌هایی که فراموش شدند
سیل در ایران پدیده‌ای تکراری است که هر سال روی می‌دهد مثلا استان گلستان پیش از این نیز بار‌ها شاهد سیلاب‌های ویرانگری بوده است در مردادماه سال ۸۰ یکی از مهم‌ترین کشتار‌ها توسط سیل در ایران روی داد در این سال بر اثر سیل بیش از ۵۰۰ تن کشته و مفقود شدند که بنابر اعلام سازمان ملل این سیل در آن سال رتبه اول تلفات انسانی در جهان را به خود اختصاص داد.
علاوه بر استان گلستان سیل‌های ویرانگر زیادی در طول ۳۰ سال گذشته در استان‌های مختلفی، چون قم، تهران، مازندران، گلستان، ایلام، گیلان و شهرکرد نیز روی داده و کشته‌های فراوانی برجای گذاشته است که زود فراموش شده اند.
دایره خسارت‌های سیل
دایره خسارت‌های وارده به کشور بر اثر سیل‌های اخیر در حالی به روز رسانی می‌شود که بنابر اعلام عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور پس از بیستمین جلسه ستاد اطلاع رسانی و تبلیغات اقتصادی کشور برآورد‌های اولیه خسارات ناشی از سیل اخیر در استان‌های مختلف به ویژه گلستان، لرستان و خوزستان را در حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان اعلام شد که از این میزان حدود ۹ هزار میلیارد تومان کمک بلاعوض به مردم پرداخت می‌شود.
طبق برآورد نهاد‌های مختلف سیل ۷۳۱ هزار هکتار اراضی زراعی و ۹۰ هزار هکتار اراضی باغی را مورد تهدید جدی قرار داده است.
براساس آخرین آمار وزارت جهاد کشاورزی ۳۴ درصد این خسارت‌ها به استان گلستان، ۱۳ درصد در خوزستان، ۱۲ درصد در مازندران، ۱۱ درصد در لرستان، ۶ درصد در فارس و ۲۴ درصد خسارت باقی مانده به ۱۱ استان کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، همدان، خراسان شمالی، سمنان، سیستان و بلوچستان، ایلام، کردستان و تهران وارد شده است.
همچنین مطابق با برآورد‌های انجام شده در سیل اخیر ۴۹ درصد به زیربخش زراعت، ۲۲ درصد به زیربخش آب، خاک و امور زیربنایی، ۱۶ درصد به زیربخش باغبانی و ۱۳ درصد به زیربخش دام و طیور و آبزیان کشور آسیب وارد شده است. در این میان ۱۵ هزار راس دام عشایر نیز در جریان سیلاب‌های اخیر نیز تلف شدند که عمده آن‌ها مربوط به استان گلستان است.
برآورد خسارت‌ها در حالی به روز شده است که برخی تحلیلگران معتقدند با آسیب‌هایی که به بخش کشاورزی و دامداری کشور وارد شده است، احتمال اینکه کمبود‌هایی در تامین برخی کالا‌ها رخ دهد، محتمل و جدی است و این استدلال این منطق را پشت خود جای داده که بسیاری از شهر‌های سیل زده در تامین کالا‌هایی همچون برنج، گندم، گوشت نقش بسزایی داشته و دارند.
اما در بخش صنعت و معدن هنوز آمار دقیقی درخصوص میزان خسارت وارده به بنگاه‌های صنعتی که در مناطق سیل زده قرار دارند اعلام نشده است و در این خصوص باید منتظر آخرین برآورد وزارت صنعت، معدن و تجارت بود متولیان این بخش معتقدند میزان آسیب‌ها بسیار متفاوت است و این میزان به نوع محصولات بستگی دارد، اما این نکته را نیز باید مدنظر قرار داد که بسیاری از واحد‌های تولیدی مواد اولیه شان را از دست داده اند.
این رقم‌های درشت که می‌تواند در خیلی از کشور‌ها بحران ایجاد کرده و یا سرمایه‌های عظیمی را که باید در زمینه بازسازی و توسعه کشور انجام شود را به کام خود کشیده و می‌بلعد، نشانگر آن است که کشور ما چه هزینه‌هایی را هر چند سال یک بار بابت اقدامات غیر کارشناسی و عدم پیش بینی حوادث و فرانگرفتن درس از اتفاقات می‌پردازد.
بارندگی‌ها برکت یا بلا
آسمان ایران در سال جاری آبی بارندگی‌های بی سابقه‌ای را تجربه کرد بررسی‌ها نشان می‌دهد بارش‌های اخیر وضعیت آب کشور را کاملا دگرگون و حجم ذخایر آبی را به بی سابقه‌ترین میزان در دهه‌های اخیر رسانده است این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۴/ ۱۹۳ میلی متر) ۴۵ درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۸/ ۹۹ میلی متر) ۱۸۰ درصد افزایش را ثبت کرده است.
کشور ما که در طول ۳۰ سال گذشته با خشکسالی مواجه بود می‌بایست این بارش‌ها را به عنوان یک برکت الهی ارزیابی کند که فشار زیاد ناشی از کم آبی و خشکسالی را در استان‌های مختلف کاهش داده و می‌تواند مزایایی زیادی در پی داشته باشد که افزایش تولید بخش کشاورزی، دامداری و احیای رودخانه ها، تالاب‌ها و ... را در پی داشت.
رضا اردکانیان، وزیر نیرو یکی از مزایای بارندگی‌های اخیر را این گونه تشریح می‌کند که به برکت بارش‌ها از ۲۷ اسفند تا ۱۳ فروردین بیش از ۵ میلیارد مترمکعب آب شیرین اضافه بر روان آب‌های قبلی در مخزن ۱۷۲ سد مخزنی کشور ذخیره و ۴۰ تالاب بزرگ کشور سیراب شده اند.
این در حالی است که به گفته متولی نیروی کشور برای فراهم کردن ۵ میلیارد مترمکعب آب شیرین، نیازمند شیرین سازی آب دریا با صرف ۵/ ۲ میلیارد دلار هزینه بوده ایم، اما اکنون این نعمت در اختیار ماست.
به گفته اردکانیان از این طریق مصارف شرب شهر‌های مهم کشور از جمله مشهد از سد دوستی، زاهدان و زابل از چاه نیمه ها، اصفهان و یزد از زاینده رود، مرودشت و شیراز از سد درودزن و شهر‌های زیادی در استان‌های هرمزگان، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و خوزستان از سد کوثر تامین خواهد شد.
اما سیلاب‌ها با تالاب‌ها چه کردند؟ ارزیابی‌ها نشان می‌دهد تالاب‌های کشور نیز پس از سالیان سال از این سیلاب بهره‌مند شده و ۴۰ تالاب بزرگ کشور سیراب شده است.
به گفته معاون آب وزیر نیرو، بخشی از رهاسازی مخازن سد‌های کشور برای اولین بار پس از ۱۰ سال به تالاب هایی، چون گاوخونی، هورالعظیم و شادگان هدایت شده است مکان‌هایی که در تابستان و پاییز منبع اصلی تولید ریزگرد و گردوخاک در کشور بودند.
قاسم تقی زاده خامسی با بیان اینکه ظرفیت کل سد‌های بزرگ کشور ۵۰ میلیارد متر مکعب است عنوان کرد که در کشور حدود ۱۷۲ سد بزرگ وجود دارد که اکنون بیش از ۷۳ درصد آن‌ها پر از آب شده اند علاوه بر آن سطح دریاچه ارومیه نیز افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است، اما خبر خوش دیگر برای منابع آب کشور این است که از میان ۴۵ میلیارد مترمکعب آورد رودخانه‌های کشور در سال آبی جاری، حدود ۲۸ میلیارد مترمکعب آن در سد‌های خوزستان آرام گرفته است. علت این موضوع هم وجود ۱۰ سد بزرگ در این استان و نقش این استان در بخش کشاورزی و تولید نیاز‌های زراعی می‌باشد.
کاهش شهر‌های دارای تنش آبی بر اثر وقوع سیلاب‌های اخیر نیز در کشور از دیگر مزایایی است که از سیلاب‌های اخیر به جا خواهد ماند.
برای کاهش خسارت‌ها در سیل چه باید کرد
برای کاهش خسارت‌های جانی و مالی چنین حادثه طبیعی که به نظر می‌رسد خانمان برانداز است می‌توان جلوی آن را با مدیریت بهتر منابع آب، جلوگیری از فرسایش خاک و عدم تعرض به حریم رودخانه‌ها گرفت تا هر ساله کشور مجبور به جبران خسارات ده‌ها میلیارد تومانی سیل نباشد.
به طور قطع لایروبی رودخانه‌ها و نهر‌ها می‌تواند در پیشگیری از خسارت‌های احتمالی سیل بسیار موثر باشد و یا ایجاد سد به عنوان تاسیساتی که در مجاورت رودخانه‌ها و در مسیر احداث می‌شود از پخش و انتشار سیل به داخل محلات شهری و زمین‌های کشاورزی جلوگیری می‌کند.
پوشش گیاهی نیز می‌تواند از فرسایش خاک، جاری شدن آب در سطح خاک و تشکیل سیلاب‌ها به میزان قابل توجهی جلوگیری کند و در سیل استان گلستان بخش زیادی از روان شدن سیلاب به خاطر از دست رفتن بخش عمده‌ای از پوشش گیاهی و جنگل‌های آن بود.
از سوی دیگر تغییر کاربری اراضی جنگلی و مراتع به اراضی کشاورزی و زراعی در ایران در افزایش سیلاب‌های سال‌های اخیر نقش عمده‌ای دارد.
مقاوم ساختن تاسیسات و سازه‌ها در برابر سیل یکی دیگر از شیوه‌های رایج برای کاهش خسارت طغیان‌ها است که با این روش می‌توان آسیب پذیری سازه‌ها در برابر سیلاب‌ها را با استفاده از مصالح و تکنیک‌های مناسب ساختمانی کاهش داد و به این طریق از زیان‌ها و خسارات ناشی از سیل کم کرد.
در کنار تمام مواردی که برای ایمنی ساختمان‌ها و تاسیسات و مقررات در خصوص رودخانه‌ها گفته شد در مجموع آگاهی عمومی مردم نیز از نحوه مکان یابی برای ساخت و ساز سکونتگاه ها، روش‌های ایمن سازی، روش‌های دفع سیل، اقدامات ضروری قبل، حین و بعد ازسیل، طرز ذخیره سازی آب و غذا، نحوه تخلیه مناطق سیل زده، عملیات امداد و نجات، روش‌های بازسازی در کاهش خسارات سیل نقشی تاثیر گذار دارند.
درس‌هایی که باید از سیل بیاموزیم
به اعتقاد کارشناسان دراین زمینه ضمن برنامه ریزی برای لایروبی بستر رودخانه ها، بدون مماشات موضوع ساخت و ساز‌ها و تجاوز به حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها را باید به طور ویژه در دستور کار مسولین امر قرار گیرد تا از حریم طبیعت بخصوص رودخانه‌ها صیانت شود و شاهد تکرار وقوع سیلاب و اینگونه خسارات و آسیب‌های ناشی از آن در آینده نباشیم.
وقوع سیلاب در کنار همه مشکلات و سختی‌ها با درس‌هایی هم همراه بود تا از این پس از تجاوز به حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها بطور جدی جلوگیری شود و مردم هم از این موضوع آگاه شدند که ساخت و ساز‌ها در حریم رودخانه‌ها تا چه حد می‌تواند خطر آفرین باشد.
اگرچه میزان بارش‌ها و روان آب‌های برخی کشور‌های همسایه نظیر افغانستان و ترکمنستان هم تاثیر مستقیمی بر میزان آب رودخانه‌های برخی از استان‌های کشور دارد،، ولی سازمان هواشناسی نیز باید با تقویت تجهیزات و توسعه فعالیت ها، وضعیت بارش‌های این کشور‌ها را هم مدنظر قرار دهد تا پیش بینی‌ها برای اقدامات پیشگیرانه هر چه بهتر و دقیق‌تر انجام شود.
استان‌های مختلف کشور و بخصوص استان خوزستان باید با در نظر گرفتن پیش بینی‌های سازمان هواشناسی و با توجه به آب شدن پوشش برفی کوه ها، احتمال وقوع سیل در ماه‌های اردیبهشت و خرداد را جدی بگیرند و برنامه ریزی دقیقی برای پیشگیری از بروز خسارات مالی و تلفات انسانی ناشی از سیلاب انجام دهند.
همچنین وزارت نیرو باید سد‌هایی را که روند احداث آن‌ها متوقف شده مورد بررسی قرار دهد تا در صورتی که ضرورت تکمیل آن‌ها احساس شود، برنامه زمانبندی برای تکمیل این سد‌ها تدوین کند.
منبع: ایرنا
انتهای پیام/س
