به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، دانشگاه به‌عنوان یک نهاد اجتماعی وظیفه دارد با کارویژه‌های خود یعنی آموزش و پژوهش به کمک جامعه بیاید و از این منظر است که همه مسائل جامعه، مساله دانشگاه نیز هست. محصول دانشگاه باید به کار جامعه بیاید و این محصول بازه‌ای گسترده از تربیت نیروی انسانی متخصص تا تولید ابزار را شامل می‌شود.

بیشتربخوانید: سامانه پیش بینی سیل پشت سد کمبود تجهیزات + صوت

سیل ازجمله موضوعاتی بود که از آغاز سال جدید تاکنون، بسیاری از استان‌های کشور را درگیر خود کرد و عوارض مختلفی را پدید آورد و این گزارش به بخشی از سیل و ارتباط آن با دانشگاه می‌پردازد.

یکی از مهم‌ترین خروجی‌های پژوهشی در دانشگاه‌های کشور، پایان‌نامه‌هایی است که در مقاطع تحصیلات تکمیلی نگارش می‌شود که به‌نوعی حاصل کار پژوهشی دانشجو و آموزشی استاد است. با انتخاب سه دانشگاه مهم کشور یعنی دانشگاه تهران، صنعتی‌شریف و دانشگاه شهید بهشتی می‌توان یک شناخت کلی از توجه این نهاد به مساله سیل چه در عرصه آموزشی و چه در عرصه پژوهشی کسب کرد.

در دانشگاه تهران از سال ۸۶ تاکنون از ۶۷ پایان‌نامه مرتبط با سیلاب دفاع شده است. این رقم در دانشگاه شهیدبهشتی (بدون درنظر گرفتن فعالیت‌های دانشگاه شهید عباسپور سابق که در دانشگاه بهشتی ادغام شد) عدد ۴۷ را به ما نشان می‌دهد و در دانشگاه صنعتی‌شریف ۲۲ پایان‌نامه درخصوص سیل نگاشته شده است.

با توجه به صنعتی بودن دانشگاه شریف طبیعی است که حوزه ورود دانشجویان و اساتید از منظر مهندسی باشد که عملا در سه گرایش مهندسی عمران یعنی زلزله، سازه‌های هیدرولیکی و آب به موضوع سیل پرداخته‌اند.

اما در دانشگاه‌های مادر همچون شهید بهشتی و تهران رشته‌های بیشتری درگیر موضوع سیل هستند و در این زمینه پژوهش‌های متعددی انجام گرفته است که هم از لحاظ موضوعی و هم از منظر جغرافیای بررسی، تنوع قابل‌توجهی دارد.

شاید یکی از خاص‌ترین رشته‌های دانشگاهی مرتبط با سیل، رشته «بازسازی پس از حادثه» در دانشگاه شهید بهشتی باشد که از سال ۱۳۸۴ برای اولین‌بار در ایران تاسیس شده است. دوره کارشناسی‌ارشد (ناپیوسته) بازسازی پس از بحران، دوره‌ای از تحصیلات تکمیلی است که مجموعه‌ای هماهنگ از فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی را دربرمی‌گیرد. دانشجویان کارشناسی‌ارشد ضمن شناخت علمی مفاهیم و آشنایی با ادبیات بلایا و علل وقوع سوانح طبیعی و حوادث انسان‌ساز، با مقوله بحران در سه مقطع پیش از وقوع، هنگام سانحه و پس از آن آشنا شده و به مقولات اساسی بازسازی می‌پردازند و بخشی از محصولات پژوهشی مرتبط با سیل، برآمده از فعالیت‌های اساتید و دانش‌آموختگان این رشته است.

اما در این دانشگاه رشته‌های جغرافیا (گرایش هیدروژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی محیطی، اقلیم‌شناسی، جغرافیا گرایش اقلیم در برنامه‌ریزی محیطی، جغرافیای طبیعی گرایش ژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی محیطی)، طراحی شهری، مدیریت در سوانح طبیعی، سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی گرایش منابع آب و خاک، مهندسی منابع آب به صورت مستقیم با مقوله سیل سروکار داشته و پایان‌نامه‌های مختلفی نوشته شده است.

اما در دو رشته معماری منظر و روانشناسی عمومی نیز با وجود عدم‌ارتباط ظاهری، دو پایان‌نامه دفاع شده است. در رشته معماری منظر موضوع «به‌سازی منظر و لبه مسیل‌های شهر ایلام با رویکرد کاهش خطر سیلاب» موردبررسی بوده است و در رشته روانشناسی عمومی پایان‌نامه‌ای با عنوان «بررسی تاثیر سیل‌زدگی بر وجود شخصیتی دانش‌آموزان دبیرستانی شهرستان کلاله در سال تحصیلی ۸۲-۸۱» موجود است که از نظر سوژه جالب و به‌نوعی الگو برای بررسی‌های علمی از این دست است.

در دانشگاه تهران، دانش‌آموختگان رشته مدیریت در سوانح طبیعی درخصوص سیل پایان‌نامه‌های مختلفی نگاشته‌اند. این رشته نیز یکی از تخصصی‌ترین رشته درخصوص بحران سیل است. در تعریف این رشته آمده است:

رشته مدیریت در سوانح طبیعی مجموعه‌ای هماهنگ از فعالیت‌های آموزشی و مقدماتی پژوهشی است که علاقه‌مندان به این رشته با شناخت علمی مفهوم فرضیه‌هایی که باعث ایجاد سوانح و بلایای طبیعی می‌شود به بررسی آن می‌پردازند. در این میان، دو روی سوانح طبیعی شامل قبل و بعد از وقوع به صورت دقیق مورد مطالعه قرار می‌گیرد و مباحثی مانند مدیریت فوریت‌ها، پیش‌بینی مخاطره و ارزیابی خطر و همچنین روش‌های آموزش و آگاهی‌بخشی رسانه‌ای و مدیریت اسکان و بازسازی و امداد با تکیه بر اصول فنی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، زیست‌محیطی و روانشناسی اجتماعی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته و دانشجویان این رشته را آماده برای مواجهه با این سوانح خواهد کرد.

اما تعداد زیادی از پژوهش‌های مرتبط با سیل در دانشگاه تهران به رشته‌های مهندسی کشاورزی (گرایش‌های مهندسی آب، آبیاری و زهکشی) مهندسی منابع طبیعی (گرایش‌های آبخیزداری، همزیستی با بیابان- محیط‌زیست و منابع طبیعی، مدیریت مناطق بیابانی و مهندسی جنگل) مهندسی عمران (گرایش‌های مهندسی آب– رودخانه و مهندسی آب- منابع آب) جغرافیا (گرایش‌های مخاطرات محیطی - گرایش انسانی، هیدروژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی محیطی، جغرافیای طبیعی- اقلیم‌شناسی، جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی مخاطرات محیطی- گرایش طبیعی) مهندسی محیط‌زیست (گرایش‌های آب و فاضلاب، برنامه‌ریزی مدیریت و آموزش محیط‌زیست، طراحی محیط‌زیست و منابع آب) و شهرسازی گرایش برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای اختصاص دارد.

در عمده این پایان نامه‌ها، مورد مطالعاتی‌ای وجود دارد که با توجه به موضوع، جغرافیای متفاوتی را شامل می‌شود. دانشجویان در این پایان‌نامه‌ها در مواردی به بخشی از رودخانه‌ها توجه داشته و آن را به‌عنوان مورد مطالعاتی خود انتخاب کرده‌اند و از سوی دیگر در برخی از این پژوهش‌ها ابعاد جغرافیایی بزرگ‌تری مانند یک شهر مدنظر است که با توجه به موضوع پژوهش و همچنین رشته تخصصی، یک امر طبیعی است، اما در این گزارش به صورت استانی دسته‌بندی شده است. رتبه اول در پایان‌نامه به مسائل استان تهران درخصوص سیل اختصاص دارد و بعد از آن استان مازندران در رتبه دوم و استان گلستان در رتبه سوم قرار دارند. خوزستان، گیلان و آذربایجان‌غربی نیز ازجمله استان‌هایی هستند که مسائل آن‌ها توسط دانش‌آموختگان رشته‌های مرتبط با سیل موردبررسی قرار گرفته است.

سابقه سیل چهارم مرداد ۱۳۶۶ در تجریش تهران (که حدود ۳۰۰ نفر تلفات جانی و ۷۵ میلیاردتومان خسارت مالی برجای گذاشت) در کنار سابقه سیل در نکای مازندران و سیل سال ۱۳۸۰ در گلستان نیز در افزایش توجه به این سه استان موثر بوده است.

در دانشگاه‌های کشور، رشته‌های مختلفی مرتبط با حوزه سیل وجود دارد و تلاش‌های علمی قابل‌توجهی صورت گرفته است. اما این حرکت علمی از ضعف‌هایی نیز برخوردار است؛ عدم‌پراکندگی مناسب جغرافیای بررسی، بیانگر نبود یک قوه عاقله و ناظر در فضای علمی کشور است تا دانشجویان و پژوهشگران علاقه‌مند را به مسائل بر زمین مانده سوق دهد، درحالی که موضوع سیل تجریش موردمطالعه دو پایان‌نامه در یک رشته و یک دانشگاه بوده و تقریبا از منظر مشترک نیز به آن توجه شده، سیل در برخی مناطق کشور همچنان به صورت یک مساله بررسی‌نشده باقی مانده است.

از این‌رو نیاز است تا نهاد علمی کشور هم مسائل را درست بشناسد و هم نظام دقیقی برای اولویت‌بخشی به سوژه‌های پژوهشی نه‌فقط در دانشگاه آزاد اسلامی تحت‌عنوان طرح پایش، بلکه در کل نظام آموزش عالی کشور ایجاد شود. از سوی دیگر بسیاری از مسائل جانبی همچون مسائل اجتماعی جوامع سیل‌زده یا اقتصاد آن‌ها چندان موردتوجه رشته‌های علوم اجتماعی و علوم اقتصادی نبوده است، موضوعاتی که شاید اهمیت آن‌ها کمتر از بازسازی ساختمان‌ها و تاسیسات سیل‌زده نباشد، این غفلت نیز برآمده از کمبود شناخت نهاد دانشگاه از مسائل مستحدثه است که نمی‌تواند به ابعاد مختلف یک سوژه از جوانب مختلف بپردازد.

منبع: روزنامه فرهیختگان

انتهای پیام/