به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان،   اوضاع نه در ترکیه و نه در منطقه آنچنانکه باید به نفع رجب طیب اردوغان نیست. او در انتخابات شهرداری‌های ترکیه پیروز شد، اما در استانبول که بزرگ‌ترین شهر ترکیه و قلب اقتصادی این کشور است، نه یک‌بار که دوبار شکست خورد. شاید تعبیر بهتر این است که بگوییم اردوغان در ترکیه شکست خورد چراکه خود او بار‌ها این جمله را گفته بود که «هر شخصی استانبول را ببرد، ترکیه را برده است.»

این مرد ۶۵ ساله علاوه‌بر ترکیه، در منطقه نیز وضعیت مناسبی ندارد. شاید در جریان بیداری اسلامی ترکیه گمان می‌کرد می‌تواند با تحرکاتی، دامنه نفوذش را گسترده کند، اما حالا وضع فرق کرده است و قلعه‌هایی را که اردوغان به دنبال تصاحب‌شان بود، یک به یک در حال سقوط هستند. لیبی یعنی همان کشوری که از آن به دیرپاترین دژ عثمانی‌ها در آفریقا یاد می‌شود، به نظر می‌رسد جزء آخرین حوزه‌های نفوذ امپراتوری نوعثمانی اردوغان باشد. ارتش خلیفه حفتر (فرمانده نظامیان مستقر در شرق لیبی) که حمایت‌های سعودی و امارات را نیز همراه دارند، شنبه گذشته آنکارا را به ایجاد پوشش هوایی برای نیرو‌های دولت وفاق ملی تحت امر فائز السراج متهم کرد، ترکیه را عامل بی‌ثباتی در لیبی خواند و اعلام کرد با کشتی‌ها و هواپیما‌های ترکیه به‌عنوان کشتی و هواپیمای متخاصم برخورد خواهد کرد. ارتش خلیفه حفتر حتی دستور بازداشت اتباع ترکیه‌ای در لیبی را نیز صادر کرد. این تهدید نیرو‌های حفتر البته به سرعت با واکنش رجب طیب اردوغان همراه شد.

بیشتر بخوانید: ۵ دلیل برای محبوبیت یک سیاستمدار/ مردم ترکیه چرا اردوغان را قبول دارند؟+ آمار

رئیس‌جمهور ترکیه که برای شرکت در نشست اجلاس سران ۲۰ کشور صنعتی جهان G۲۰ در اوزاکای ژاپن به سر می‌برد، ضمن تردید در منبع خبر از آمادگی کشورش برای مقابله با هرگونه تهدید علیه منافعش خبر داد. کمتر از ۲۴ ساعت بعد، خلوصی آکار، وزیردفاع ترکیه نیرو‌های حفتر را تهدید کرد هرگونه اقدام خصمانه یا تجاوزی نسبت به نیرو‌های ترکیه با پاسخی شدید همراه خواهد شد. علی‌رغم این تهدیدات روز یکشنبه نیرو‌های خلیفه حفتر ۶ تبعه ترکیه را در این کشور بازداشت کردند. این مساله باعث شد ترکیه آخرین مرحله از تهدیدات خود را از طریق معاون رئیس‌جمهور به گوش مقامات ارتش ملی لیبی برساند. فواد اوکتای، معاون رئیس‌جمهور ترکیه روز گذشته (دوشنبه) در بیانیه‌ای از دستورالعمل‌های خاص اردوغان برای مقابله با این اقدام خبر داد. اوکتای به‌صراحت تاکید کرد اگر شهروندان ترکیه فورا آزاد نشوند، بازداشت‌کنندگان این اتباع هدف مشروع تلقی شده و با تبعات سنگینی مواجه خواهند شد. به دنبال این تهدید ترکیه، روزنامه دیلی صباح ترکیه نیز به نقل از منابعی در وزارت امور خارجه ترکیه اعلام کرد ۶ تبعه این کشور در لیبی آزاد شده‌اند.

بحرانی شدن بحران لیبی

لیبی امروز دیگر متحد و یکپارچه نیست، هر منطقه‌ای از این کشور توسط گروه‌های مختلفی اداره می‌شود. یک گروه، دولت وفاق ملی به ریاست فائز السراج است که در غرب لیبی است و بر طرابلس پایتخت این کشور کنترل دارد و گروه دیگر ارتش ملی لیبی به ریاست خلیفه حفتر است که مورد حمایت پارلمان لیبی مستقر در طبرق است. دولت وفاق ملی مورد حمایت ترکیه، قطر و سازمان ملل است و دولت خلیفه حفتر مورد حمایت عربستانی سعودی، امارات، مصر، فرانسه و آمریکاست. کشور‌های اروپایی نیز در این میان مواضع متناقض و پنهانی داشته‌اند و سعی دارند علی‌رغم اختلافات‌شان با طرفین ماجرا ارتباط داشته باشند.

درگیری‌ها میان این دو گروه از ۱۵ فروردین با دستور خلیفه حفتر برای تصرف طرابلس مقر دولت وفاق ملی وارد تنش‌های نظامی گسترده‌ای شد. نیرو‌های ارتش ملی لیبی توانستند به نزدیکی طرابلس برسند، اما کمک‌های علنی ترکیه و ارسال زره‌پوش و پهپاد‌های نظامی از سوی این کشور توانست موازنه نظامی را در حوالی طرابلس به ضرر خلیفه حفتر برقرار کند.
چهارشنبه گذشته شهر غریان در ۷۵ کیلومتری جنوب شهر طرابلس؛ که دروازه اصلی پایتخت لیبی محسوب می‌شود و مقر فرماندهی حفتر برای تصرف طرابلس بود، از نیرو‌های حفتر بازپس گرفته شد. همین شکست باعث شد که نیرو‌های خلیفه حفتر تهدید کنند از این پس کشتی‌ها و هواپیما‌های نظامی و تجاری ترکیه را مورد هدف قرار خواهند داد. روز یکشنبه به جز دستگیری ۶ تبعه ترکیه نیرو‌های ارتش ملی لیبی یک پهپاد ترکیه‌ای را نیز در نزدیکی فرودگاه معیتیقه سرنگون کردند.

چرخش اجباری مواضع اردوغان

ترکیه در یک دهه اخیر فراز و نشیب‌های زیادی را در سیاست خارجی خود دنبال کرده است. رجب طیب اردوغان از سال ۲۰۱۱ با چراغ سبز آمریکا به‌عنوان بازوی عملیاتی ناتو در منطقه تحرکاتش را در منطقه به‌خصوص سوریه شدت بخشید. این کشور پس از بروز بحران در منطقه، فعال‌ترین عنصر عملیاتی غرب در عراق و سوریه بود. تروریست‌های جمع‌آوری‌شده از سراسر جهان از طریق خاک ترکیه به عراق و سوریه نفوذ داده شده و از همین طریق نیز پشتیبانی‌های لجستیکی و نظامی دریافت می‌کردند. تمام سعی اردوغان در این مدت پیش بردن برنامه‌های آمریکا در منطقه غرب آسیا بود تا بتواند از این راه توجه آمریکایی‌ها را برای کسب امتیازات بیشتر جلب کند.

این وضعیت، اما با به هم خوردن معادلات غرب توسط ایران و روسیه تغییر کرد. پایداری ایران در برابر نقشه‌های غرب و حضور یافتن روسیه در معادلات سوریه باعث شد ترکیه در ادامه راه با مانعی مستحکم روبه‌رو شود. سقوط مرسی در مصر و فریبش توسط آمریکایی‌ها در سال ۲۰۱۴ و نیز کودتای سال ۲۰۱۶ علیه حزب عدالت و توسعه، رئیس‌جمهور ترکیه را مجبور به چرخش مواضع کرد. این البته برای اردوغان مساله سختی نبوده و این تغییر موضع و چرخش‌های متفاوت بخشی از شگرد مرد مقتدر نوعثمانی است. ترکیه که به دنبال پایان دادن به حکومت اسد بود، به‌ناچار و پس از ایجاد شرایط جدید در منطقه، به ابتکار آستانه که مدیریت آن در دست ایران و روسیه است، پیوست. این حضور البته بیشتر از آنکه نشان‌دهنده توانمندی ترکیه باشد، نشان‌دهنده تغییر وضعیت در منطقه و انفعال ترک‌ها بود.

پایان امپراتوری جدید

اردوغان با کمک یارانش در حزب عدالت و توسعه توانست ترکیه را به موفقیت‌های زیادی برساند، اما اشتباهاتش به‌ویژه در سیاست خارجی، او را تا حدودی ناکام گذاشت. برخلاف قرون گذشته که امپراتوری‌ها از طریق اشغال خاک و ضمیمه کردن آن بزرگ می‌شدند، امپراتوری‌های جدید با ایجاد و گسترش «حوزه‌های نفوذ» تشکیل می‌شوند. همان‌طور که عثمانی در اوایل قرن بیستم پس از پنج‌قرن حکومت سقوط کرد، امپراتوری جدید عثمانی‌ها که اردوغان داعیه‌دار آن بود، در حال فروپاشی است. مصر محمد المرسی در سال ۲۰۱۴ و سودان عمر البشیر در سال ۲۰۱۹ سقوط کردند. قطر متحد سرمایه‌دار اردوغان نیز در محاصره همسایگانش قرار گرفته و تنها گاهی ضرباتی آن هم با اظهارنظر و به کمک شبکه الجزیره به عربستان و امارات می‌زند. لیبی همان‌گونه که در دوران عثمانی‌ها یکی از آخرین مستعمرات ترکیه در شمال آفریقا بود که سقوط کرد، هم‌اکنون نیز یکی از آخرین نقاط اتکای ترکیه در ورای مرزهایش است. از دست رفتن این سرپل دست اردوغان را از شمال آفریقا تا حدی زیادی کوتاه خواهد کرد.

رویگردانی از آمریکا

حزب عدالت و توسعه زمانی دلخوش به حمایت‌های آمریکا بود همین نگاه باعث شد اردوغان و تیمش فکر کنند آمریکا با جناح اسلام‌گرای حاکم بر ترکیه کنار خواهد آمد. اما زمان ثابت کرد آمریکا با هیچ‌گروهی که اندک داعیه‌ای از اسلام داشته باشد، کنار نخواهد آمد و تنها منتظر زمانی برای سرنگون کردن چنین حکومت‌هایی است. اردوغان در سال ۲۰۱۶ و با کودتایی مشابه مصر در آستانه مرسیزه شدن بود، جایی که پس از کودتا علیه محمد مرسی رئیس‌جمهور منتخب مصر هزاران تن از طرفداران او کشته و ۶۰ هزار عضو اخوان‌المسلمین به زندان افتادند. اردوغان، اما خوش‌شانس‌تر و البته قدرتمندتر از مرسی بود و از کودتا جان سالم به در برد، اما آنچه را در سالیان اخیر دیده بود مبنای عمل خود قرار داد. تلاش برای نزدیکی به ایران و روسیه و همکاری با این دو کشور در پرونده سوریه و حتی دیگر پرونده‌ها نشان داد ترکیه برای مقابله با نفوذ آمریکا وارد حوزه عمل شده است. برخورد با جاسوسان آمریکا در ترکیه، مخالفت علنی با تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران و درنهایت خرید اس-۴۰۰ از روسیه نمونه‌ای از تلاش‌های ترکیه برای مقابله با آمریکاست. همین مسائل باعث شده است آمریکا از لحاظ سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی اردوغان را تحت فشار قرار دهد. اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه ترکیه و مقامات دولتی این کشور و تهدید به کنار گذاشتن ترکیه از تحویل اس-۴۰۰ واکنش آمریکا به سیاست‌های جدید اردوغان بوده است. دولت ترکیه، اما با وجود تهدیدات آمریکا، تاکنون در برابر فشار‌های شدید این کشور دست به مقاومت نسبی زده است.

منبع: فرهیختگان

انتهای پیام/