به گزارش گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از بوشهر، اقدامات نادرشاه و سیاست او برای مبارزه با عثمانی‌ها و گسترش قلمرو دریایی خود در خلیج فارس موجب شد تا بوشهر را به عنوان پایگاه ناوگان دریایی خود در خلیج‌فارس برگزیند و نامش را به «بندر نادریه» تغییر دهد.

نادرشاه با به کار گماردن یک تاجر انگلیسی به نام «جان التون» بوشهر را به صورت یک مرکز مهم کشتی‌سازی و پادگان نظامی درآورد.

بوشهر در دوره کریم‌خان زند، معتبرترین بندر تجاری ایران بود و بیشتر دولت‌های خارجی مانند انگلیس، روسیه، آلمان، ایتالیا، فرانسه، هلند، نروژ و عثمانی در این شهر دفتر نمایندگی سیاسی و تجاری داشتند.

بوشهر معتبرترین بندر ایران

اهمیت بازرگانی بوشهر سبب شد تا سه بار مورد هجوم انگلیس قرار گیرد، به هنگام ناآرامی‌هایی که به دنبال مشروطه‌خواهی ایرانیان آغاز شده بود، انگلیسی‌ها نیروی نظامی در این منطقه پیاده کرده، گمرک و همه مناطق حساس را تصرف کردند.

رئیس بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از بوشهر، گفت: بوشهر در دوره قاجار دروازه تجاری ورود کالا‌ها به ایران بوده و بزرگترین تجار ایرانی مثل ملک التجار، معین التجار و رئیس التجار در این شهر فعالیت می‌کردند.

عبدالکریم مشایخی افزود: پیش از این گفته می‌شد در بوشهر ۱۰ کنسولگری بوده است، اما حالا ثابت شده که کنسولگری مسقط (عمان) نیز در بوشهر وجود داشته است.

او ادامه داد: موقعیت استراتژیک بندر بوشهر و داشتن بیش از ۷۰۰ کیلومتر مرز مشترک با خلیج فارس، باعث می‌شود در دوره‌ای که دولتمردان انگلیسی به دریا و دریانوردی توجه ویژه دارند، این بندر برای انگلیس استعمارگر مهم شود.

رئیس بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر بیان کرد: سِر دنیس رایت یکی از نمایندگان کنسولی انگلستان، در کتابش نماینده سیاسی انگلیس در بوشهر را سلطان بی تاج و تخت انگلیس می‌داند، این بدان معناست که روباه پیر در دوره قاجار نفوذ زیادی داشته است تا جایی که در بعضی از منابع تاریخی مثل تاریخ خلیج فارس فرامرزی آمده که از خلیج فارس به نام «دریای خودمان» یاد می‌کنند.

مشایخی عنوان کرد: با توجه به موقعیتی که انگلیسی‌ها برای خود در آن دوره قائل بودند، حضورشان در ایران و به خصوص بندر بوشهر توجیح پذیر است.

بوشهر در کانون توجه متجاوزان

سه روز پیش از شروع جنگ جهانی اول مستوفی الممالک نخست وزیر دولت احمدشاه قاجار با صدور فرمانی بی طرفی ایران را در این جنگ اعلام می‌کند.

با این وجود روسیه از شمال و انگلستان برای حفظ منافع استراتژیک خود از جنوب به ایران حمله می‌کنند. کانون تجاوز انگلیسی‌ها به جنوب ایران شهر بوشهر بود.

این موضوع باعث شد آیت الله شیخ محمدحسین برازجانی، آیت الله سید عبدالحسین لاری و  آیت الله سید عبدالله مجتهدی بلادی از علمای بنام جنوب کشور به تبعیت از علمای شیعه در شهر‌های کربلا و نجف حکم جهاد علیه انگلیسی‌ها را صادر کنند.

در این بین یکی از بزرگان تنگستان به نام رئیسعلی دلواری به پشتوانه فتوای علمای زمان خود مبارزه علیه انگلیسی‌ها را آغاز می‌کند.

رئیسعلی به کمک مردم منطقه شروع به حمله‌های نامنظم علیه متجاوزان انگلیسی می‌کند که در یکی از این حمله‌ها دو تن از افسران سرکنسولگری انگلیس در بوشهر به نام کاپیتان رنکینگ و کاپیتان اولیفانت به هلاکت می‌رسند.

انگلستان به حکومت ایران هشدار می‌دهد که اگر با عوامل این حادثه برخورد نکنند، بوشهر را تصرف می‌کنند. ناتوانی دولت ایران برای مجازات عاملان حادثه و ادامه مقاومت رئیسعلی در برابر نفوذ انگلیس، نمایندگان بریتانیای کبیر را وا می‌دارد تا از طریق نفوذی‌های داخلی خود در بوشهر پیشنهاد رشوه وسوسه کننده ۴۰ هزار پوندی به رئیسعلی بدهند تا از حملات خود دست برداشته و سکوت اختیار کند.

اما دلاور دلوار این گونه پاسخ می‌دهد: «چگونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم درحالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته است».

انگلیسی‌ها که حیثیت نظامی خود را در معرض تهدید می‌دیدند و از تطمیع رئیسعلی ناامید شده بودند به تهدید نظامی روی آوردند و در پیامی اعلام کردند: اگر بر ضد دولت انگلیس قیام کنید خانه‌هایتان را ویران و نخل هایتان را قطع خواهیم کرد.

رئیسعلی در برابر زیاده‌خواهی استعمارگران پاسخی کوبنده به آن‌ها می‌دهد و می‌گوید: «خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آن‌ها خارج از حیطه امپراتوری بریتانیا کبیر است در صورتی که آن دولت جنگ کند تا آخرین حد امکان مقاومت خواهم کرد».

چاپ تمبر با مُهر انگلیسی

۱۷ مرداد انگلیسی‌ها سال ۱۲۹۴ هجری شمسی تمبر مخصوص خود را در بوشهر چاپ می‌کنند و مهری بر آن می‌زنند که نوشته شده «بوشهر تحت اشتغال بریتانیا».

رئیس بنیاد ایران شناسی شعبه بوشهر گفت: پس از چاپ تمبر، سرهنگ ترور، نماینده سیاسی انگلیس در بوشهرمی‌گوید: عامل تمام این نابسامانی‌ها و حملاتی که به نیرو‌های انگلیسی می‌شود رئیسعلی دلواری است که در تنگستان زندگی می‌کند.

مشایخی افزود: آن‌ها تصمیم می‌گیرند دو روز بعد یعنی ۱۹ مرداد به بوشهر حمله کنند، اما شرایط بد آب و هوایی هجوم آن‌ها را سه روز به تاخیر می‌اندازد.

حمله کشتی‌های انگلیسی به بوشهر

۲۲ مرداد ۱۲۹۴ خورشیدی چکمه پوشان انگلیسی برای تصرف بندر دلوار که در ۳۰ کیلومتری بندر بوشهر واقع شده است، با چهار کشتی جنگی از نیروی دریایی سلطنتی به نام‌های جونز، لاورنس، دالهوزی و پیراموس و گردان پیاده‌نظام ۹۶ با ۳۵۰ نیروی انگلیسی به این بندر حمله می‌کنند.

در این حمله که سه روز به طول می‌انجامد رئیسعلی دلواری از آیت الله حاج سید علی نقی دشتی که از علمای دشتی بوده تقاضا می‌کند نیرو‌های کمکی از دشتی برایش اعزام کند، در این زمینه خالو حسین دشتی، رئیس عبدالحسین چوچکی و رئیس عبدالحسن دشتی به سمت دلوار آمده و در کنار نیرو‌های رئیسعلی قرار می‌گیرند.

در آن زمان دلوار به قسمت دلوار نو و دلوار کهنه تقسیم می‌شد، رئیسعلی نیرو‌های خود را به دلوار کهنه هدایت می‌کند، اما انگلیسی‌ها به اشتباه به دلوار نو که نیرو‌های خودشان آنجا بودند حمله می‌کنند و این اشتباه، انگلیسی‌ها را به عقب نشینی وا می‌دارد.

آن طور که جیمز فردریک مابرلی در کتاب عملیات ایران نوشته است در این بمباران ۷۷ نفر از نیرو‌های انگلیسی به دست خودشان به هلاکت می‌رسند.

مدرس تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از بوشهر، گفت: در این نبرد برای اولین بار انگلیسی‌ها طعم تلخ شکست را از نیرو‌های وطن پرست و مبارز ایران احساس کردند.

رضا دشتی ادامه داد: این پیروزی برای ایرانی‌ها و به ویژه جنوبی‌ها که سالیان متمادی تحت ظلم، سیطره و استعمار روباه پیر بودند، روحیه بخش بود و شجاعت و شهامت را در درون آن‌ها متبلور ساخت.

او بیان کرد: استان بوشهر و آبراه بین المللی خلیج فارس موقعیتی استراتژیک دارد، بنابراین در طول تاریخ همیشه استعمارگران چشم طمع به این آبراه داشته اند.

رئیسعلی شهید خیانت نفوذی‌ها

وقتی شیوه‌های تطمیع، تهدید و برخورد نظامی برای از پای درآوردن رئیسعلی و شکستن مقاومت مردم جواب نمی‌دهد، انگلیسی‌ها روش خود را تغییر می‌دهند و به تکنیک همیشگی خود، تفرقه اندازی و نفوذ روی می‌آورند.

هربرت چیک دستیار سرکنسولگری انگلیس در بوشهر یکی از مزدوران داخلی به نام غلامحسین را اجیر به قتل رئیسعلی می‌کند، غلامحسین رئیسعلی را که برای شبیخون به نیرو‌های انگلیسی به روستای تَنگَک صَفَر از توابع بوشهر رفته بود از پشت سر مورد اصابت گلوله قرار می‌دهد و سرانجام دلاوری که هیچ گاه در رویارویی مستقیم نظامی با انگلیس‌ها شکست نخورده بود، در منطقه خود و به دست وطن فروشان داخلی به شهادت می‌رسد.

به این ترتیب انگلیسی‌ها با نفوذ به عوامل داخلی می‌توانند بزرگترین مشکل خود را در جنوب ایران را حذف کنند.

هربرت چیک در قسمتی از گزارش هفتگی خود برای وزارت خارجه در انگلیس در لندن می‌نویسد: «شانه کسی که خبر مرگ رئیسعلی را برایم آورد فشردم، باید قهقهه سر دهم، اما نمی‌خواهم، آن کسی را که برگزیده بودم کار را تمام کرد».

لیراوی نویسنده و مدرس دانشگاه نیز در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از بوشهر، گفت: زمینه قیام دلاوران جنوب به سه عامل منطقه‌ای، ملی و مذهبی برمی گردد این سه عامل باعث شد تکه‌ای از خاک وطن جدا نشود.

او افزود: افرادی همچون باقرخان تنگستانی، پسرش احمد خان تنگستانی، محمد خان دشتی، غضنفرالسلطنه برازجانی، شیخ حسین چاهکوتاهی و ... کسانی بودند که خود را حامی مردم منطقه محل زندگی خود می‌دانستند در نتیجه برای حفاظت از موقعیت‌های مادی و معنوی مردم، خود را مسئول می‌دیدند.

این مدرس دانشگاه بیان کرد: از سوی دیگر، با توجه به تحولاتی که در دولت مشروطه به وجود آمده و از هم گسیختگی حکومت مرکزی را سبب شده بود، مردم خود پیش قدم شده و برای حفظ موقعیت ملی تلاش کنند.

او بیان کرد: فتوای علمای شیعه در آن زمان کافی بود تا قرار از جنوبی‌ها گرفته شود و دلاورمردانه در برابر نیرو‌های متجاوز بجنگند.

رئیسعلی‌ها هستند

مردم استان بوشهر بارها ثابت کرده‌اند مانند نیاکان خود از جمله رئیسعلی دلواری جانفشانی می‌کنند و اجازه نمی‌دهند پای بیگانه به خانه آن‌ها باز شود.

حماسه شهید نادر مهدوی در مهر ۱۳۶۶ و مقابله مستقیم او و همرزمانش در برابر آمریکا در خلیج فارس، یکی از حماسه آفرینی‌هایی است که فرزندان رئیسعلی آفریده و در تاریخ ثبت کرده‌اند.

دشتی مدرس تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر با اشاره به اینکه خون رئیسعلی در رگ جوانان این مرز و بوم جاری است، تاکید کرد: امروز هم حرارت گرمای خون رئیسعلی دلواری را می‌توان در رگ جوانانی که ناو انگلیسی را در خلیج فارس متوقف کردند، حس کرد.

گزارش از مژده پاینده

انتهای پیام/م