حالا اما خبرهای خوشی می‌شنویم، حتی از آمار معکوس مهاجرت استعدادهای کشورمان؛ آمار می‌گوید جریان مهاجرت نخبگان ایرانی کاهش یافته و حتی معکوس شده است.

* کدام کشورها بیشترین مهاجرت دانشجو را دارند؟

بنا بر آمار یونسکو (ژانویه ۲۰۱۹)، کشور چین  با ۸۷۰ هزار و هند با ۳۰۰ هزار مهاجر به عنوان اعزام کننده‌های اصلی دانشجو در دنیا تلقی می شوند که جمعیت دانشجوی خارج از کشور آنها در بازه ۲۰۱۶-۲۰۱۱ به ترتیب ۳۲ و ۴۶ درصد افزایش داشته است.

کشور آلمان هم یکی از کشورهای اصلی اعزام کننده دانشجو در دنیا است که حدود ۱۲۰ هزار دانشجوی آلمانی در خارج از این کشور تحصیل می‌کنند.

کشورهای کره جنوبی، نیجریه، فرانسه، قراقستان و عربستان و اکراین در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

افزایش سهم دانشجویان بین المللی در برخی از کشورها مانند بنگلادش، قزاقستان و اکراین حتی به بیش از ۱۰۰ درصد هم رسیده است.

آمار سال ۲۰۱۶ در جدول زیر مشخص است:

* آمار جهانی درباره ایران چه می‌گوید؟

در این میان کشور ما ایران در سال ۲۰۱۱، حائز رتبه ۱۲ در میان کشورهای اعزام کننده دانشجو در دنیا بوده است که جایگاهش در سال ۲۰۱۶ به رتبه ۱۸ رسیده و نرخ رشد تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور در حال حاضر ۴ درصد است که در مقایسه با کشورهای همسایه از جمله عربستان با ۷۴ درصد و پاکستان با ۳۳ درصد بسیار پایین‌تر است.

بر اساس آمار سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) در سال ۲۰۱۸، حدود ۲۵۸ میلیون نفر از مردم جهان خارج از محل تولد خود زندگی می‌کنند که ۵۰ درصد این آمار، مهاجرت از کشورهای در حال توسعه به کشورهای توسعه یافته است که در این میان کشور آمریکا به عنوان نخستین کشور مهاجر پذیر به شمار می‌رود، اما گزارش جدید پایگاه WES حکایت از کاهش مهاجرت و حضور دانشجویان ایران در دانشگاه‌های آمریکا دارد.

براساس آمار سال ۲۰۱۸، تعداد دانشجویان مهاجر از ایران ۱۲ هزار و ۷۰۰ نفر بوده که این آمار دانشجویان ایران را در رتبه ۱۲ قرار داده است.

آمار سال ۹۵ تا ۹۷ از داوطلبان برتر کنکور رشته ریاضی‌فیزیک نشان می‌دهد، ۳۷ درصد از آن‌ها مهاجرت دارند که این آمار حدود ۳۰ درصد نسبت به سال‌های گذشته کاهش داشته است، در رشته علوم تجربی نیز این آمار به کمتر از ۷ درصد رسیده، در رشته‌های علوم‌انسانی نیز، کمتر از ۸ درصد مهاجرت دیده می‌شود که آمار نشان می‌دهد این میزان هم در حال کاهش است و حتی مهاجرت معکوس را هم شاهد هستیم.

* روند معکوس مهاجرت استعدادها

به گفته مسؤولان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، بیش از ۴۷۰۰ نفر از متخصصان و فارغ‌التحصیلان ایرانی خارج از کشور در مدل‌های مختلف همکاری خود را با کشور آغاز کرده‌اند.

توسعه استارتاپ‌ها در ایران یکی از این تمهیدات است به طوریکه ایران به عنوان بهشت استارتاپ‌های منطقه مطرح می‌شود و همین امر سبب شده تا دانش‌آموختگان کشورمان فضا را برای ایجاد کسب و کار دانش‌بنیان و خدمت به هموطنان‌شان مهیا ببینند و بیشتر از رفتن به ماندن در کشور و ساختن آینده بیندیشند.

* چه شد که آمار مهاجرت کاهش یافت؟

سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور علت ماندگاری جوانان نخبگان در کشور را فضای کسب و کار استارتاپی می‌داند و می‌گوید: در حالی که مانورهای تبلیغاتی غیرمنصفانه و نادرستی روی مهاجرت نخبه‌ها از ایران صورت گرفت، اما با وجود اینکه در هر سال حداکثر ۲۵۰۰ نفر دانشجو از ایران به امریکا مهاجرت می‌کرد، اکنون خوشبختانه این تعداد به حدود ۱۵۰۰ نفر رسیده است که علت این امر وجود شرکت‌های دانش‌بنیان است.

ستاری با بیان اینکه یک شرکت دانش‌بنیان ۱۰ نفر از دانش‌آموختگان جوان را مشغول به کار می‌کند، می‌گوید: این مسأله به مفهوم آن است که ۱۰ نفر از فهرست مهاجرت کنندگان به خارج از کشور کاسته می‌شود.

پرویز کرمی مشاور معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز گفته است: بر اساس گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در سال ۲۰۱۵، ایران جزو ۲۰ کشور نخست مهاجرفرست نبوده و در گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۶، جزو ۳۰ کشور نخست ارسال‌کننده مهاجر هم قرار ندارد، یعنی ایران جزء کشورهای اصلی مهاجرفرست دنیا محسوب نمی‌شود.

سید سعیدرضا احمدی زاده رئیس بنیاد نخبگان استان خراسان رضوی نیز با بیان اینکه بر اساس آمار میزان مهاجرت دانشجویان ایرانی نسبت به متوسط میانگین جهانی پایین‌تر است، می‌گوید: ایران نه تنها در ردیف ۳۰ کشور نخست ارسال کننده مهاجر نیست بلکه تعداد مهاجران ایرانی بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی است، حتی ۱۲ درصد از افرادی که هم اکنون به ایران بازگشتند فارغ‌التحصیلان ۲۰ دانشگاه‌ برتر دنیا مانند استنفورد، ام آی تی، کمبریج، هاروارد، برکلی، امپریال کالج انگلستان بوده‌اند.

منصور غلامی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری طبیعی است که یکی از مسیرها برای ادامه تحصیل، رفتن به خارج از کشور بوده که از قدیم این کار انجام می شد، اما کشور ایران در بین کشورهایی که فرستنده دانشجو هستند رتبه پایینی ندارد و دارای یک جایگاه متعادل است که برای بازگشت آن‌ها به کشور نیز با برنامه‌ریزی‌های انجام شده تلاش داریم از ظرفیت‌های آنها در کشور استفاده کنیم.

خدادادی محقق ایرانی نیز می‌گوید: از زمانی که بحث شرکت‌های دانش‌بنیان مطرح شد مهاجرت دانشجویان و محققان به خارج از کشور کاهش یافت، دلایلی مثل ناامیدی از شرکت‌های دانش‌بنیان و نبود فضای کار سبب مهاجرت استعدادها می‌شود.

راهکاری که علیجانی زمانی محققق ایرانی برای کاهش مهاجرت ارائه می‌کند این است که برای کاهش مهاجرت استعدادها و بازگشت نخبگان به کشور بهتر است معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری امکان فروش محصول و بازار را فراهم کند، اگر سازمان استاندارد و معاونت علمی فناوری و دانشگاه‌ها بتوانند در حوزه‌های مختلفی که شرکت‌های دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند استانداردها را تعریف کنند و سهمی از بازار مصرفی داخلی را به محققان و دانشجویان دهند شرکت‌های دانش‌بنیان  برای تولید طرح‌هایشان رشد چشمگیری خواهند داشت.

عبدالحمید نقره‌کار عضو هیأت علمی دانشگاه علم و صنعت نیز در این باره می‌گوید: باید با رویکرد «ما می‌توانیم» به دانشگاه‌های‌مان، اساتید خودمان و امکانات خودمان بیشتر توجه داشته باشیم، این‌ها در قلب ملت جای دارند، در قلب خانواده‌ها جای دارند و در حقیقت باید تحصیل در کشور خودشان را ترجیح دهند، البته توجه به پیشرفت‌های علمی کشور و توجه به نهادهای دانش‌بنیان که باعث شده سطح علمی دانشگاه‌های ما افزایش یابد و این مساله که دانشگاه‌های ما پاسخ‌گوی بسیاری از خواسته‌های دانشجویان باشند، بسیار مهم است.

بیشتر مسؤولان دانشگاهی و محققان کشورمان ایجاد و توسعه استارت‌آپ‌ها و فضای کسب‌وکار در کشور را از پررنگ‌ترین علت‌های کاهش مهاجرت استعدادها و مهاجرت معکوس می‌دانند و امیدوارند با بهبود روند فعالیت استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان، آمار مهاجرت استعدادهای کشور نیز روز به روز بهبود یابد.