به گزارش خبرنگار حوزه فناوری گروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان، این روز‌ها در جامعه ما بسیاری از جوانان و فارغ التحصیلان دانشگاهی ایده‌های بزرگ در سر دارند و اختراعات عجیبی را روانه بازار می‌کند که از شنیدن و دیدن آن‌ها حیرت زده می شویم.

بسیاری از این افراد که موفق به یک اختراع و ساخت یک وسیله و... می‌شوند به دنبال این می‌روند که این اختراع را به نام خود ثبت کنند. اما چگونه؟ سوالی که در ابتدای کار ذهن هر محقق و مخترعی را به خود مشغول می‌کند که چطور اختراع خود را ثبت کنیم؟ در این گزارش به بیان توضیحاتی پیرامون این موضوع می‌پردازیم که چطور اختراع را ثبت کنیم و شرایط لازم برای ثبت شدن یک اختراع چیست.

شرایط لازم برای ثبت شدن یک اختراع

اختراع در لغت به معنی چیزی نوانگیختن، ایجاد کردن، ساختن و از خود درآوردن است. سازمان جهانی مالکیت فکری می‎گوید: اختراع به معنی ایده یک مخترع است به طوری که عملاً برای یک مشکل خاص در زمینه فناوری راه حل ارائه می‎کند. همچنین این سازمان، پتنت را حقی انحصاری که در قبال اختراع انجام شده به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می‌شود تعریف می‌کند. با توجه اعطای حق انحصاری به مالک پتنت، لازم است معیار‌های مشخصی در نظر گرفته شود تا براساس این معیار‌ها درباره پتنت شدن یک اختراع قضاوت کرد و به افرادی که اختراع آن‌ها واجد شرایط لازم است، این حق انحصاری اعطا شود. بر این اساس تمام اختراعات قابلیت ثبت و پتنت شدن را ندارد و برای این که اختراعی قابلیت پتنت شدن داشته باشد، باید ویژگی‎های لحاظ شده در قوانین ثبت اختراع را داشته باشد.

شرایط لازم برای پتنت شدن یک اختراع را می‎توان به دو دسته کلی تقسیم کرد. دسته اول که شرایط اساسی است، مربوط به ویژگی‌های خود اختراع بوده و معمولاً شرایط پتنت شدن (patentability) نامیده می‌شود. این شرایط عبارتند از: ۱- «الزام موضوع مناسب» یا «الزام موضوع قابل پتنت»، ۲- «الزام سودمندی» یا «الزام کاربردپذیری صنعتی»، ۳- «الزام نوآوری» و ۴- «الزام غیربدیهی بودن» یا «الزام گام ابتکاری». دسته دوم الزاماتی است که در زمینه آماده‌سازی تقاضانامه ثبت این اختراع باید رعایت شود. این الزامات که شرایط رسمی هم نامیده می‌شود، دربرگیرنده: ۱- «الزام اولویت در ثبت»، ۲- «الزام افشای کامل»، ۳- «الزام زمانی» و ۴- «الزام اختراع واحد» است. در این مقاله تمام این الزامات به تفصیل تشریح خواهد شد.

پتنت مجوز تولید محصول اختراعی نیست

سازمان جهانی مالکیت فکری، پتنت را حقی انحصاری که در قبال اختراع انجام شده، به مخترع یا نماینده قانونی او اعطا می‎شود (grant)، تعریف می‌کند. به عبارت دیگر، پتنت سندی است که بنابر درخواست متقاضی به وسیله یک اداره دولتی ثبت اختراع یا توسط یک اداره منطقه‌ای به نیابت از چند کشور صادر می‎شود به طوری که این سند ضمن توصیف اختراع، حمایت قانونی و حق انحصاری یک اختراع را به صاحب آن در محدوده زمانی خاصی که عمدتاً ۲۰ سال است، اعطا می‌کند تا مانع از بهره‌برداری دیگران (تولید، استفاده، فروش و واردات) از آن اختراع بدون اجازه مالک پتنت شود. نکته بسیار مهم این است که پتنت واقعاً حق تولید، استفاده یا فروش اختراع را به مالک پتنت نمی‌دهد بلکه پتنت دیگران را از تولید، استفاده، فروش یا واردات یک اختراع باز می‎دارد؛ به عبارت بهتر، پتنت مجوز تولید محصول اختراعی نیست بلکه تنها دیگران را از تولید آن باز می‎دارد.

بیشتر بخوانید: ثبت ۵۲ پتنت بین المللی محققان ایرانی/ ۲۵۲ پرونده در مرحله اخذ تایید نهایی

در حقیقت در مواقعی که دو پتنت دارای موضوعات مشترک هستند، هیچ یک از هر دو مخترع اجازه ساخت، استفاده یا فروش اختراع بهبود داد شده را ندارد. در چنین مواقعی معمولاً یکی از مخترعین حق استفاده از پتنت خود را به دیگری در قالب قرارداد لیسانس واگذار می‌کند یا می‌فروشد و یا اینکه هر دو مخترع با لیسانس متقابل حق پتنت خود را در اختیار یکدیگر قرار می‎دهند. نکته دیگر در این زمینه این است که حقوقی که به مالک پتنت از طریق اعطای پتنت داده می‎شود، در سند پتنت توصیف نمی‎شود بلکه این حقوق در قانون ثبت اختراع کشور اعطاکننده پتنت، تشریح شده است؛ بنابراین کلمه «پتنت» اغلب در دو معنی به‌کار می‎رود؛ معنی اول به عنوان سندی است که پتنت یا ورقه ثبت اختراع نامیده می‎شود و معنی دوم مفاد حفاظتی است که پتنت ایجاد می‎کند.

شرایط لازم برای پتنت شدن اختراع

وقتی اختراعی پتنت می‎شود به مالک پتنت حق انحصاری اعطا می‎شود. در حقیقت سیستم پتنت سبب تسهیل افشای اختراعات می‌شود و انگیزه‌های لازم را به مخترعان می‎دهد تا اختراع خود را در اختیار عموم مردم قرار دهند. اگر حفاظت حقوقی از اختراعات صورت نگیرد، مخترعان در اکثر موارد ترجیح می‎دهند که اختراع خود را مخفی نگه دارند. اعطای پتنت سبب می‎شود جزئیات فناوری‎های جدید در دسترس همگان قرار گیرد؛ بنابراین مخترعان دیگر می‎توانند این فناوری‎ها را توسعه و بهبود دهند و حتی بعد از تاریخ انقضای پتنت، از این فناوری‎ها بهره‎برداری کنند. در قبال این افشا، به مخترعان محافظت حقوقی از اختراع و حق انحصاری اعطا می‎شود تا مخترعان انگیزه‎های اقتصادی لازم جهت تحقیق و توسعه (R&D) را داشته باشند؛ بنابراین لازم است معیار‌های مشخصی در نظر گرفته شود تا براساس این معیار‌ها درباره پتنت شدن یک اختراع قضاوت کرد و به افرادی که اختراع آن‎ها واجد شرایط لازم است، این حق انحصاری اعطا شود.

بر این اساس تمام اختراعات، قابلیت ثبت و پتنت شدن را ندارند و برای اینکه اختراعی قابلیت پتنت شدن داشته باشد، باید ویژگی‎های لحاظ شده در قوانین ثبت اختراع را داشته باشد. البته این ویژگی‎ها در قوانین کشور‌های مختلف، با وجود داشتن اشتراکات، دارای تفاوت‎هایی نیز هست. برای اینکه اختراعی پتنت شود اولاً باید خود این اختراع دارای ویژگی‎هایی باشد و ثانیاً در زمینه آماده‎سازی تقاضانامه ثبت این اختراع، باید الزاماتی رعایت شود.

شرایط پتنت شدن چیست؟

شرایط مربوط به ویژگی‎های خود اختراع یا شرایط اساسی، معمولاً شرایط پتنت شدن نامیده می‎شود که عبارتند از:

الزام موضوع مناسب یا الزام موضوع قابل پتنت به‌طوری که براساس این الزام موضوع اختراع باید جزء موضوعاتی باشد که در قوانین ثبت اختراع، به عنوان موضوعات قابل پتنت ذکر شده است.

الزام سودمندی یا الزام کاربردپذیری صنعتی به طوری که براساس این الزام یک اختراع باید برای انسان کارایی داشته باشد و اصطلاحاً مفید باشد.

الزام نوآوری که به جدید بودن اختراع نسبت به دانش قبلی مربوط می‎شود.

الزام غیربدیهی بودن یا الزام گام ابتکاری که بیان می‎کند اختراع باید دارای خلاقیت باشد و صرفاً بهبود یا ترکیب بدیهی دانش‌های قبلی نباشد.

چهار الزامی که در اینجا به عنوان شرایط پتنت شدن ذکر شد برگرفته از قوانین ثبت اختراع کشور‌های مختلف و موافقت‎نامه‎های بین‎المللی است. این معیار‌ها از کشوری به کشور دیگر، باتوجه به قوانین ثبت اختراع کشور‌های مختلف، متفاوت است. به هرحال اشتراکاتی بین آن‎ها وجود دارد. به‌طور کلی می‎توان گفت برای این که اختراعی قابل پتنت شدن باشد، باید جدید باشد، سودمند باشد و توسط فرد دارای مهارت عادی در آن زمینه، قابل پیش‎بینی نباشد. این الزامات در قوانین ثبت کشور‌های مختلف و در موافقت‎نامه‎های بین‎المللی با عبارت‎های مختلفی بیان شود.

حق ثبت برای هرگونه اختراعی اعم از فرآورده‎ها یا فرآیندها، در تمام زمینه‎های فناوری وجود دارد. مشروط بر این که اختراعات، جدید و متضمن گامی ابداعی بوده و دارای کاربرد صنعتی باشد. ثبت و برخورداری از حق ثبت بدون تبعیض از لحاظ محل اختراع، رشته فناوری و این که محصولات وارد شده‎اند یا در محل تولید شده‎اند، وجود خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: حمایت بنیاد‌های علوم از نخبگان/ دانش آموزان نخبه با جدا شدن از سایرین متوهم می‌شوند

برای اینکه اختراعی پتنت شود باید جدید باشد، دارای گام ابتکاری و کاربرد صنعتی باشد. همچنین معاهده ثبت اختراع اروپا (EPC)، چهار معیار داشتن نوآروی، گام ابتکاری، کاربرد صنعتی و عدم داشتن موارد غیرقابل پتنت را به عنوان «شرایط پتنت شدن» در نظر گرفته است. معیار چهارم به مواردی اشاره می‎کند که بنابر این معاهده قابل پتنت نیست از جمله:

اگر اختراعی هیچ گونه مشخصه فنی (technical character) نداشته باشد؛ مشخصه فنی می‌تواند مشکل اساسی باشد که حل می‎شود یا نتایج فنی که به دست می‎آید.

روش ادعا شده هیچ‎گونه فناوری قابل اجرا را در بر نگیرد.

کشفیات، نظریه‌های علمی یا روش‎های ریاضی قابل پتنت نیست.

اختراعات توهین‎آمیز، غیراخلاقی یا ضداجتماعی قابل پتنت نیست.

قضاوت در مورد «شرایط پتنت شدن» یکی از جنبه‎های بررسی رسمی تقاضانامه پتنت است که توسط کارشناس بررسی‎کننده اختراع انجام می‎شود و ممکن است در مورد پتنت گرنت شده‎ای که در مورد آن دادخواهی صورت گرفته است نیز، انجام شود.

همچنین با توجه زمان‎بر و هزینه‎بر بودن فرایند ثبت اختراع، ممکن است که شخص یا شرکتی در مورد صلاحیت اختراع خود برای پتنت شدن مردد باشد؛ در این صورت او می‎تواند از یک وکیل پتنت کمک بگیرد. وکیل پتنت، «شرایط پتنت شدن» این اختراع را بررسی می‎کند و نظر خود را اعلام می‎کند، به‌طوری که این نظر به مخترع یا شرکت کمک می‎کند تا درباره ثبت یا عدم ثبت تقاضانامه اختراع تصمیم‎گیری کند.

همان‎گونه که بیان شد، علاوه بر الزامات مربوط به ویژگی‎های ذاتی اختراع، الزاماتی در زمینه آماده‎سازی تقاضانامه ثبت اختراع که شرایط رسمی نامیده می‎شود، وجود دارد که دربرگیرنده ۴ الزام است:

الزام اولویت در ثبت که بر اساس آن اولین فردی که تقاضانامه اختراع را ثبت کرده باشد، حق ثبت اختراع را خواهد داشت.

الزام افشای کامل به طور یکه بر اساس این الزام، باید در تقاضانامه پتنت، اختراع با جزئیات کافی توصیف شود به صورتی که فردی دارای مهارت در همان حوزه فنی بدون نیاز به تلاش خلاقانه و آزمایش بیشتر، قادر به بازسازی و به کارگیری اختراع باشد. در قوانین ثبت اختراع آمریکا جهت افشای کامل اختراع، الزام توصیف مکتوب اختراع الزام شرح دقیق و الزام بهترین حالت انجام اختراع وضع شده است. به هرحال بر اساس قوانین ثبت اختراع در اروپا، الزام بهترین حالت وجود ندارد؛ هر چند می‎توان گفت الزام شرح دقیق و الزام توصیف مکتوب در نظر گرفته شده است.

الزام زمانی که متقاضی را ملزم می‎کند تقاضانامه پتنت را در محدوده زمانی مشخصی ثبت کند.

الزام اختراع واحد به‎طوریکه بر اساس این الزام، مخترع نمی‎تواند چندین اختراع را در تقاضانامه واحدی ارائه کند.

انتهای پیام/