به گزارش خبرنگار حوزه فناوری گروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان، سورنا ستاری، معاون علم و فناوری ریاست جمهوری هفته گذشته از تحریم آمریکا در حوزه کک‌های سوزنی خبر داد. محصولی کاربردی که در زمره نمونه‌های استراتژیک مجتمع‌های پالایش نفت قرار دارد.

کُک سوزنی چیست؟

کک سوزنی نام خود را از شکل بلند و بسیار ریز و با سختار بلورین خود گرفته است. کک سوزنی به طور معمول از منابع خوراک غنی از هیدروکربن‌های آروماتیکی تحت فشار نسبتا زیاد و با نسبت بازروانی بالا در واحد کک سازی تاخیری تولید می‌شود. برای تولید الکترود، کک سوزنی به دلیل مقاومت الکتریکی پایین‌تر و ضریب انبساط گرمایی کوچک تر، به کک اسفنجی ترجیح دارد. کک سوزنی از خواص سودمندی برای ساخت الکترود برخوردار است.

کک نفتی یا همان Petcoke یکی از محصولات مجتمع‌های پالایش نفت محسوب می‌شود. بسته به نوع کیفیت و شکل فیزیکی به نام‌های مختلفی شناخته می‌شود. با توجه به فرایند‌های به کارگیری شده، شرایط عملیاتی و خواص خوراک به کارگیری شده کک تولیدی، متفاوت خواهد بود.

اهمیت تولید کُک سوزی

کک سوزنی برای تولید الکترود‌های گرافیتی صنایع فولاد به کار می‌رود. مرکز مطالعات زنجیره ارزش معتقد است که تولید کک سوزنی حلقه‌ای از زنجیره تولید الکترود گرافیتی در کشور است. از طرف دیگر اهمیت، ضرورت و اولویت تامین پایدار الکترود گرافیت در زنجیره تولید صنعت فولاد بر کسی پوشیده نیست.

میزان واردات الکترود گرافیتی

طبق آمار‌های گمرک، الکترود گرافیتی ششمین کالای وارداتی به کشور در سال ۹۷ بوده است. در این سال ۱۲۹ هزار تن الکترود گرافیتی به ارزش ۶۴۰ میلیون دلار وارد شده است. واردات الکترود گرافیتی در سال ۹۷ نسبت به سال  گذشته آن به میزان ۲۸ درصد از نظر وزنی و ۱۹۵ درصد از نظر ارزشی افزایش داشته است.

این محصول مهم‌ترین قطعه مورد نیاز برای ساخت فولاد است و در صورت تولید الکترود گرافیتی در کشور و نبود توانایی در تولید کک سوزنی، باز هم از نظر تولید این محصول به کشورهای دیگر وابسته خواهیم ماند چراکه تولید آن نیازمند شرایط خاص و دانش فنی بسیار بالایی است. مواد اولیه کک سوزنی همان‌طور که گفته شد کک نفتی یا قطران (با ریشه زغال‌سنگ) است. کک سوزنی علاوه بر فولاد در صنایع آلومینیوم، نظامی و هوافضا نیز استفاده می‌شود.

کک سوزنی را درنیابیم، همچنان در فولاد آسیب‌پذیر خواهیم ماند

در حال حاضر در زمینه کک سوزنی در کشور اقدامی انجام نشده است،  این در حالی است که اخیراً اعلام شده یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی در سطح آزمایشگاهی موفق به تولید کک سوزنی شده و تفاهم‌نامه‌ای نیز با چند شرکت بزرگ داخلی برای تولید نیمه‌صنعتی و صنعتی امضا کرده که خبر خوشی است و طرح پترولیوم کک نیز در کشور در دست اجراست. با توجه به تولید بیش از ۸۵ درصد فولاد کشور به روش قوس الکتریکی و وابسته بودن این روش به الکترود گرافیتی و وابستگی الکترود گرافیتی به کک سوزنی، چنانچه در راه‌اندازی کارخانه‌های مربوطه با هدف تولید کک سوزنی تسریع نشود، همچنان در تولید فولاد آسیب‌پذیر خواهیم ماند.

انتقاد معاون علمی و فناوری رئیس جمهور از برخی مراکز دانش بنیان 

تکنولوژی و فرآیند تولید کک سوزنی به‌عنوان ماده اولیه شکل‌دهنده الکترود گرافیتی به‌صورت انحصاری در اختیار کشور‌های معدودی نظیر ژاپن، چین، آلمان و آمریکا قرار دارد و همین موضوع باعث شد که ساخت الکترود‌های گرافیتی به‌عنوان ماده مصرفی اصلی در کوره ذوب و ریخته‌گری به روش ایجاد قوس الکتریکی به‌صورت انحصاری در اختیار این کشور‌ها قرار گیرد. 

ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور با انتقاد از این وضعیت اظهار کرد: تحریم کک سوزنی در حالی است که ایران در حوزه‌ شیمی تعداد زیادی دانشمند و مقالات علمی دارد و از نظر مقالات این حوزه رتبه‌ پنجم دنیا هستیم. همچنین تعداد پژوهشکده‌های فعال این حوزه نیز کم نیست. پس توانمندی‌های علمی و فناورانه خوبی در این حوزه وجود دارد و از نظر نیروی انسانی خلاق نیز چیزی کم نداریم.

او ادامه داد: قطعا مسیر را اشتباه رفته‌ایم و خودمان مقصر هستیم؛ این مسئله باعث شرم ما می‌شود؛ باید زیست‌بوم در این حوزه شکل بگیرد، اما در سال‌های اخیر مسیر جدیدی در حوزه پژوهش باز شده است.

طی دهه های گذشته این محصول استراتژیک صد درصد وارداتی بوده است. این واقعیت با سیاست های کلان حوزه اقتصادی کشور قطع به یقین هم راستا نیست. وجود چنین گلوگاهی منجر به کاهش تاب آوری این صنعت شده است .  با توجه به این که منطق اصلی صنعت پالایش نفت «سوخت محوری» است و نه «سود محوری» بنابراین خود را متولی تامین سایر نهاده‌ها و خوراک‌ها جهت تولید صد‌ها محصول از جمله کک سوزنی نمی‌داند. این نیز بدیهی است که کک سوزنی یک محصول میانی است که به منظور تولید الکترود گرافیتی مورد مصرف قرار می‌گیرد و در این سال‌ها نیز صنعت فولاد نیز اقدام به واردات الکترود کرده است.

در این بین باز هم حلقه مفقوده محققان و دانشمندانی هستند که مقالات علمی زیادی در این حوزه دارند و رتبه پنجم دنیا را در حوزه مقالات علی کک‌های سوزنی کسب کرده اند، اما در نهایت باز هم عدم اعتماد به جوانان درد سر ساز شد چرا که اگر به این افراد بها داده می‌شد مسیر تولید این محصول استراتژیک را در کشور باز می‌کردند و چه بسا امروز تحریم‌ها صنعت فولاد کشور را نشانه نرفته بود و محققان و دانشمندان زیادی در این زمینه فعال شده بودند.

انتهای پیام/