به گزارش حوزه دنیای ارتباطات گروه فضای مجازی باشگاه خبرنگاران جوان، هرچند درخصوص ویروس کرونا که اکنون موجب ایجاد وضعیت اضطراری در بهداشت جهانی شده است کسی در خصوص عامدانه بودن آن سخنی نمی‌گوید و این فرضیه همچنان تایید یا رد نشده است، اما مساله اینجاست که ضرورت تقویت پدافند زیستی در چنین شرایطی برای همه کشور‌ها به ویژه کشور ما دوچندان می‌شود. در گزارشی که در پیش رو داریم تلاش شده است تا مفهوم پدافند زیستی و اهمیت آن‌ها تشریح و تببین شود.

تهدید زیستی چیست؟!

تهدیدات میکروبی و زیستی همواره وجود داشته و سابقه استفاده از میکروب و ویروس به عنوان جنگ افزار به قدمت انسان و نزاع¬های بشری می‌رسد، اما در سده اخیر تحت تاثیر پیشرفت‌های زیست شناسی به یک پدیده ترسناک تبدیل شده است. پیشرفت‌های علوم زیستی وعده‌های شگفت انگیزی را برای درمان بیماری‌ها و شیوه‌های جدید درمان ارائه می‌دهند، اما همان دانش و تجهیزات می‌تواند برای مهندسی پاتوژن‌های مرگبار بکار گرفته شود در واقع هر گونه استفاده از عوامل زیستی که موجب تضعیف و نابودی سرمایه‌های انسانی یا آسیب‌های اقتصادی از طریق تخریب و نابودی محصولات کشاورزی، گیاهی، دام و طیور، آب آشامیدنی، صنایع غذایی و محیط زیست در کشور شود و ثبات و امنیت جامعه را به خطر اندازد تهدید زیستی محسوب می‌شود.

تهدیدات زیستی امروزه در سه حوزه حوادث طبیعی، بیوتروریسم و جنگ زیستی قابل بحث است. حوادث طبیعی بدون دخالت انسان و در اثر انتشار طبیعی عوامل زیستی یا ضعف در رعایت ایمنی در فعالیت‌های آزمایشگاهی تحقیقاتی و صنعتی صورت می‌گیرد گسترش طبیعی بیماری‌ها تابعی از پیوستگی رو به رشد جهان است. همانطور که تجارت، اقتصاد، شهرنشینی و سرمایه جهانی می‌شود و جریان پیچیده کالا خدمات و انسان‌ها بصورت شبکه‌ای و در هم تنیده در حال انجام است بیماری ها، ویروس‌ها و میکروب‌ها نیز به سادگی توان انتقال و جابجایی دارند.

بیوتروریسم که به سلاح خاموش نیز معروف است شق عمده دیگری از تهدیدات زیستی محسوب می‌شود که بعنوان تهدید هزاره جدید شناخته می‌شود. بر اساس تعریف پلیس بین الملل در سال ۲۰۰۷ بیوتروریسم عبارت است از منتشر کردن عوامل بیولوژیکی یا سمی با هدف کشتن یا آسیب رساندن به انسانها، حیوانات و گیاهان با قصد و نیت قبلی و به منظور وحشت آفرینی، تهدید و وادار ساختن یک دولت یا گروهی از مردم به انجام عملی یا برآورده کردن خواسته‌ای سیاسی یا اجتماعی.

بیوتروریسم نسبت به حمله زیستی در سطح محدودتری انجام می‌شود. منشاء دیگر تهدیدات زیستی حمله کشور متخاصم می‌باشد که بصورت آشکار یا پنهان علیه منابع انسانی یا زیرساخت‌های اقتصادی توسط یک کشور علیه کشور دیگر با هدف وارد نمودن ضربه و از بین بردن مقاومت و تحمیل خسارت و خدشه دار نمودن امنیت ملی کشور هدف انجام می‌گیرد. امروزه وجود سلاح‌های بیولوژیک را نمی‌توان انکار کرد و بیوتروریسم یک فرضیه یا توهم نیست بلکه یک واقعیت است که اتفاق افتاده و در آینده هم می‌تواند در سطحی بسیار گسترده‌تر از آنچه تاکنون دیده و شنیده ایم به کار برده شود.

عدم کارایی کنوانسیون‌های منع توسعه تسلیحات زیستی

اگرچه کنوانسیون منع توسعه سلاح‌های زیستی در سال ۱۹۷۲ هر گونه تولید، توسعه و انبارکردن سلاح‌های زیستی را ممنوع می‌کند، اما بسیاری از کشور‌ها همچنان برنامه تسلیحات بیولوژیک خود را پیش می‌برند چرا که پیمان‌های بین المللی در این خصوص پشتوانه اجرایی لازم را ندارند و کشور‌ها را مجاب و ملزم به اعلام کردن فعالیت‌های خود نمی‌کنند. از طرفی دیگر ابهام‌های مهمی نیز در نحوه تولید و کاربرد این فعالیت‌ها وجود دارد بسیاری از عامل‌های بیولوژیک و سموم در فعالیت‌هایی استفاده می‌شوند که جزء موارد ممنوعه نیستند و دیگر اینکه بسیاری از آزمایشگاه‌ها و لابراتوار‌های تحقیق و توسعه در این زمینه می‌تواند برای تولید سلاح زیستی نیز مورد استفاده قرار گیرد.

کنوانسیون سلاح‌های بیولوژیک و سمی که در سال ۱۹۷۵ لازم الاجرا شد و ۱۵۵ عضو و ۱۶ امضا کننده دارد در واقع نتیجه تلاش‌های طولانی جامعه بین الملل به منظور ایجاد ابزاری جدید و تکمیل پروتکل ژنو ۱۹۲۵ بود که تا آن زمان مهمترین ابتکار عمل برای کنترل تسلیحات بیولوژیک گاز‌های سمی خفه کننده و دیگر گاز‌ها به شمار می‌رود.

از نقاط ضعف این کنوانسیون عدم وجود یک سازوکار و سازمان برای راستی آزمایی پای بندی دولت‌ها به عدم توسعه، تولید ذخیره سازی دستیابی و حفظ و نگهداری عوامل بیولوژیک و توکسین‌ها می‌باشد. فعالیت‌های مخرب زیستی که بعضا در پوشش فعالیت‌های علمی انجام می‌شود در قالب مفهوم بیولوژی سیاه عمومیت یافته است. در واقع بیولوژی سیاه بمعنای استفاده منفی و ناهنجار از یافته‌های علم ژنتیک برای تولید و گسترش بیماری است که میتواند جان هزاران نفر بیگناه و غیر نظامی را به مخاطره بیاندازد.

سلاح‌های زیستی دارای ویژگی‌هایی همچون سهولت تهیه و هزینه کم، سهولت انتشار به عنوان ذرات معلق در هوا، در معرض خطر قرار دادن تعداد زیاد افراد از طریق استنشاق، تاثیرگذاری تدریجی و با تاخیر، قدرت ویرانی بالا و نهایتا توانایی آن‌ها در نابود کردن روحیه و ایجاد فاجعه روانی می‌باشند.

تهدیدات بیولوژیک به لحاظ ماهوی جزء تهدیدات نامتقارن به شمار می‌روند چرا که آن‌ها به ما حمله می‌کنند و ما حداقل آمادگی را در این زمینه هستیم بخاطر متنوع بودن این تهدیدات تقریبا بسیار مشکل است که بتوان پاسخی متمرکز و موثر به آن‌ها داد و اغلب از زمان و مکان حمله بیولوژیکی اطلاعی در دست نیست.

به هر حال جنگ‌های زیستی یکی از مهمترین و البته غیر انسانی‌ترین شیوه‌هایی است که کشور‌ها یا گروه‌های تبهکار برای پیشبرد مقاصد نظامی خود به آن متوسل می‌شوند. هنگامی که صحبت از جنگ‌های بیولوژیک و تهدیدات زیستی به میان می‌آید خود به خود دفاع و پدافند زیستی نیز مطرح می‌شود. در واقع پدافند زیستی نقطه مقابل تهدیدات زیستی است.

پدافند زیستی چه می‌کند؟!

پدافند زیستی مجموعه اقدامات شامل رصد و پایش تهدیدات زیستی و هشدار سریع، آشکار سازی و تشخیص، تریاژ، تخلیه و درمان، بهداشت و پیشگیری، قرنطینه و محدودسازی، بازیابی و حذف منابع آلوده، بازتوانی و بازسازی، مدیریت افکار عمومی در برابر تهدیدات زیستی است.

تهدیدات زیستی در زمان صلح با هدف آسیب رساندن به زیرساخت‌های اقتصادی، از بین رفتن امنیت بهداشتی و غذایی، ایجاد ترس و وحشت در جامعه، ایجاد بازار فروش محصولات دارویی و مواد مبارزه با آفات و بیماری‌های کشور‌های غربی، آسیب پذیر نشان دادن کشور در مواجهه با بحران‌ها و ایجاد تنش‌های سیاسی و اجتماعی در جامعه، آسیب رساندن به سلامت عمومی جامعه، تحمیل هزینه‌های سنگین مقابله با آفات و بیماری‌ها و تضعیف جایگاه بهداشت و سلامت کشور در میان جوامع بین المللی می‌باشد.

در زمان جنگ نیز تهدیدات زیستی با هدف فشار به دولت برای تسلیم شدن، خدشه دار نمودن چهره مقتدر نیروها، قتل عام مردم و از بین بردن نیروها، کاهش توان و آمادگی نیرو‌های رزم و پشتیبانی، ایجاد غافلگیری و وارد نمودن ضربه نظامی و ابجاد و حشت عمومی انجام می‌گیرد.

در زمینه پدافند زیستی دولت‌ها باید از آخرین پیشرفت‌ها و تحولات تسلیحات زیستی مطلع باشند حتی آن‌ها باید از سیستم تولید توزیع و مصرف مواد غذایی و فراورده‌های خوراکی به خاطر آنچه که در حوزه محصولات کشاورزی، فراورده‌های دامی و صنایع تبدیلی بحث میشود و ذیل عنوان آگرو تروریسم قرار میگیرد کاملا آگاه باشند.

واقعیت این است که برای پیشبرد اقدامات تدافعی در مقابل تهدیدات تروریستی هم افزایی سازمان‌ها و نهاد‌های متعددی از جمله نهاد‌های امنیتی و حفاظتی، سازمان‌های نظامی، وزارتخانه‌های بهداشت و کشاورزی، پلیس، شهرداری‌ها و سازمان‌های تابعه، مراکز تحقیقاتی و مطالعاتی مورد نیاز است.

تلاش غربی‌ها برای ارتقای پدافند زیستی

امروزه کشور‌های مختلف تلاش مضاعفی را برای مقابله با تهدیدات زیستی بکار گرفته اند و هزینه‌های هنگفتی را در این باره متحمل می‌شوند. آمار‌ها نشان می‌دهد که ایالات متحده از ابتدای قرن حاضر تا سال ۲۰۱۲ بیش از ۵۰ میلیارد دلار در این زمینه هزینه کرده است که ۷۰ درصد این بودجه در اختیار وزارت بهداشت ۱۶ درصد در اختیار وزارت دفاع و بقیه در اختیار دیگر نهاد‌ها قرار گرفته است.

همچنین دونالد ترامپ نیز در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۰ درصد بودجه مقابله با تهدیدات زیستی را افزایش داد. انگلستان بخصوص بعد از برگزیت هزینه‌های دفاع زیستی خود را افزایش داده است. این کشور سالانه صد‌ها میلیون پوند در زمینه مقابله با بیماری‌ها و دفاع زیستی هزینه می‌کند. انگلستان استراتژی پدافند زیستی خود را در چهار گام شامل شناخت و فهم تهدید‌های بیولوژیک در زمان حال و آینده، جلوگیری از وقوع آن‌ها در بدو شکل گیری، یافتن، توصیف و گزارش تهدید‌ها بصورت فوری و زودهنگام و نهایتاً پاسخ درخور به تهدیداتی که این کشور یا منافع این کشور را به خطر می‌اندازد.

آن‌ها ادعا می‌کنند که در پی شیوع ویروس ابولا در سال ۲۰۱۴، انگلستان در صدر بهترین و به موقع‌ترین پاسخ‌ها و واکنش‌ها به این مسئله قرار داشته است. در مورد حملات بیولوژیک و بیوتروریسم کشور‌ها هم اینک بار‌ها انگشت اتهام حملات بیوتروریستی را به سوی یکدیگر نشانه می‌روند. اروپا شیوع جنون گاوی را متوجه سازمان‌های جاسوی آمریکا و استرالیا می‌داند. چین در شیوع سارس آمریکا را مقصر می‌داند و هدف آن را ضربه اقتصادی به این کشور در آستانه شکوفایی اقتصادی می‌داند از طرفی دیگر آمریکا نیز خود را نگران‌تر از همه در بابت تهدیدات زیستی نشان می‌دهد این موضوع باعث شده است که امنیت زیستی به عنوان یک هدف استراتژیک در دستور کار این کشور‌ها قرار بگیرد.

پدافند زیستی در ایران

در کشور ما نیز که در معرض تهدیدات زیستی چه با منشاء طبیعی و چه عامدانه و به دست کشور‌های متخاصم قرار دارد قرارگاه پدافند زیستی بر اساس اسناد فرادست و رهنمود‌های مقام معظم رهبری در درون سازمان پدافند غیر عامل کشور تشکیل شد. رسالت قرارگاه پدافند زیستی کشور براساس تدابیر مقام معظم رهبری و مستندات قانونی، ارتقاء جایگاه کشور در سطح بازدارندگی ملی، کاهش آسیب پذیری ها، تداوم چرخه خدمات حیاتی و ضروری زیرساخت ها، ارتقاء فرهنگ و امنیت روانی-اجتماعی و مدیریت بحران در برابر هرگونه تهدید ناشی از عوامل زیستی است. این قرارگاه ماموریت دارد تا با ایجاد سازوکار لازم و بکارگیری، هدایت و ارتقای ظرفیت‌ها و توانمندی‌های کشور نسبت به شناسایی و برآورد تهدیدات زیستی، پیشگریو دفاع هدفمند و موثر در زمینه گسترش آلودگی‌های زیستی در حوزه‌های مختلف انسانی، دامی و گیاهی که به طور عام سلامت انسان را به عنوان ارزشمندترین دارایی و به طور خاص کشور را در حوزه‌های مرتبط با چالش و بحران‌های اقتصادی مواجه می‌نماید، اقدام نماید.

انتهای پیام/