به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، با شروع تجاوز ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی علیه کشور یمن توان هوایی این ائتلاف سنگین‌ترین حملات را علیه ارتش و کمیته‌های مردمی و حتی غیرنظامیان یمنی ترتیب داد. در سال‌های اول به طور عمده هواپیما‌های سرنشین دار و بالگرد‌ها و در سال‌های اخیر هواپیما‌های بدون سرنشین خصوصاً ساخت چین در این حملات نقش ایفا کرده‌اند.

بخش دفاع هوایی ارتش یمن در حملات ابتدایی ائتلاف توان خود را با توجه به انهدام رادار‌ها از دست داد. استفاده از مهمات هدایت شونده و شلیک از ارتفاع بالا هم سبب می‌شد تا توپ‌های پدافند هوایی کاری از پیش نبرند. در نتیجه در چند سال اولیه نبرد، عملاً آسمان یمن بی دفاع و در اختیار دشمن قرار داشت.

اما متخصصان یمنی که ارتش آن‌ها پیش از انقلاب این کشور با روسیه، چین، اکراین و برخی کشور‌های مهم دیگر در حوزه نظامی ارتباطات وسیعی داشت و حتی پس از اشغال عراق در سال ۲۰۰۳، تعداد زیادی از متخصصین صنعت موشکی عراق را به یمن منتقل کرد در این دوران از دست کار نکشیده و به فکر راهکار‌های جایگزین برای تأمین دفاع هوایی بودند.

یکی از این راهکارها، جایگزین کردن سامانه‌های کشف و ردگیری الکترواپتیکی به جای رادار بود. هرچند در روز‌های اخیر تصاویری از به کارگیری رادار‌های P-۱۸ ساخت شوروی که متحرک بوده و در باند VHF کار می‌کنند نیز در اختیار ارتش یمن منتشر شده که می‌توانند کار کشف اولیه اهداف را به انجام برسانند.

این رادار‌ها با توجه به طول موج خود، توسط موشک‌های ضد رادار قابل انهدام نبوده، اما توسط سامانه‌های الکترونیکی دشمن قابل کشف هستند. با این وجود یمنی‌ها اقدام به بهره گیری هرچند گذرا و مقطعی از این رادار‌ها کرده‌اند.

سامانه‌های الکترواپتیکی که بر اساس تصاویر دوربین‌های مرئی و حرارتی کار می‌کنند، در واقع سامانه‌ای غیرفعال یا پسیو (Passive) محسوب می‌شوند که از خود انتشار علائم نداشته و در نتیجه توسط هواپیما‌های دشمن قابل کشف نیستند.

ابعاد نمونه‌ای از این سامانه‌ها که در اختیار نیرو‌های نظامی یمن مشاهده شده و ساخت آمریکا است بسیار کوچک بوده که کشف آن را توسط سامانه‌های شناسایی هواپایه دشمن نیز بسیار سخت می‌کند.

طبق تصاویر منتشر شده توسط منابع یمنی، گونه‌ای از سامانه‌های الکترواپتیکی ساخت شرکت آمریکایی FLIR Systems که در سال ۲۰۰۹ برای ارتقاء بالگرد‌های ارتش یمن خریداری شده بود، تغییر کاربری داده شده و به صورت یک سامانه ردیابی زمین‌پایه در کشف اهداف هوایی دشمن و قفل روی آن‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. اطلاعات هدف توسط این سامانه به موشک‌ها منتقل شده و سپس عمل شلیک صورت می‌گیرد.

تصویری از ردگیری و قفل روی یک پهپاد نسبتاً کوچک ترکیه‌ای توسط یمنی‌ها

با حل مشکل سامانه کشف و ردگیری، گام بعدی رسیدن به سلاح مناسب برای هدف قرار دادن دشمن بود. یمنی‌ها برای این منظور دست به یک روش خاص زدند که قبلاً به صورت محدود در کشور‌های دیگری آزمایش شده بود. این روش به کار گیری موشک‌های هوا به هوا در نقش موشک پدافند هوایی با شلیک از روی پرتابگر‌های کوچک و متحرک بود. به این ترتیب ضمن ایجاد یگان موشک پدافند هوایی با چابکی و قابلیت اختفاء بالا، بدون انتشار علائمی از فعالیت سامانه پدافندی احتمال انهدام موفق هواگرد‌های دشمن بالا می‌رود.

با شروع به کار این واحد‌ها به مرور شرایط استیلای هوایی ائتلاف عربی بر آسمان یمن تغییر کرده و امروزه با انهدام ده‌ها فروند پهپاد کوچک جاسوسی و پهپاد‌های شناسایی/تهاجمی و تعدادی جنگنده و بالگرد، کار تهاجم هوایی برای متجاوزین دیگر به سادگی میسر نیست.

انهدام اولین پهپاد شناسایی رزمی MQ-۹ ریپر آمریکایی در اکتبر ۲۰۱۷، اصابت موشک به اف-۱۵ عربستانی در ژانویه ۲۰۱۸، جنگنده اف-۱۶ در مارس ۲۰۱۸ و در آخرین مورد انهدام یک تورنادوی عربستانی در فوریه ۲۰۲۰ تعدادی از شکار‌های یگان پدافند هوایی کشور تماماً محاصره یمن به شمار می‌رود.

یکی از پهپاد‌های MQ-۹ ریپر آمریکایی ساقط شده توسط دفاع هوایی یمن

تصویر بسیار واضحی از بالگرد آپاچی مورد اصابت قرار گرفته توسط دفاع هوایی یمن در سال ۲۰۱۹

در روز‌های اخیر یمنی‌ها در نمایشگاهی ۴ موشک مورد استفاده در زمینه پدافند هوایی را به نمایش گذاشته اند. این موشک‌ها شامل نمونه تغییر یافته‌ای از موشک سطح به هوای سام-۶ ساخت شوروی سابق به نام فاطر-۱ و سه نمونه موشک هوا به هوای روسی تغییر یافته برای مأموریت سطح به هوا با نام‌های ثاقب-۱ و ۲ و ۳ است.

موشک‌های ثاقب به ترتیب بر اساس موشک‌های کوتاه برد R-۷۳ و میانبرد R-۲۷T و R-۷۷ توسعه یافته اند. از بین آنها، ثاقب-۲ پیشتر در شرایط عملیاتی توسط پهپاد‌های دشمن شناسایی شده و در موارد انگشت شماری نیز روی زمین منهدم شده بود، اما ثاقب-۳ که بر اساس موشک پیشرفته و بسیار مانورپذیر R-۷۷ ساخته شده، تا کنون مشاهده نشده بود. برخی از مشخصات این سه موشک در جدول زیر ارائه شده است.

سه موشک هوا به هوای روسی فوق از دارائی‌های نیروی هوایی یمن به شمار می‌روند که برای جنگنده‌های میگ-۲۹ خریداری شده اند. در بین آن‌ها موشک R-۷۳ به عنوان یکی از برترین موشک‌های هوا به هوای برد کوتاه دنیا شناخته می‌شود. این موشک قابلیت درگیر شدن با اهداف مختلف از تمام زوایا را داشته و جستجوگر آن از نوع تصویرساز حرارتی است. این موشک قابلیت درگیری با اهدافی با قابلیت مانور تا ۱۲ جی (شتاب جاذبه زمین) را دارد. پیشران آن نیز راکت سوخت جامد تک حالته است.

این موشک با نام ثاقب-۱ روی پرتابگر تک فروندی پشت یک کامیون کوچک نصب شده و سامانه ردیابی الکترواپتیکی هدف نیز جداگانه پشت یک وانت کوچک نصب می‌شود.

موفقیت ثاقب-۱ در برابر پهپاد MQ-۹ آمریکایی و دو نوع پهپاد چینی به نام CH-۴ و WING LOONG به طور رسمی اعلام شده است. موشک ثاقب-۱ با توجه به برخورداری از جستجوگر حرارتی در دماغه موشک، می‌تواند پس از شلیک به طور مستقل روی هدف قفل کرده و در نتیجه از دریافت هدایت توسط سامانه‌های زمینی بی نیاز شود. خصوصاً با توجه به برد ۳۰ تا ۴۰ کیلومتری نمونه‌های هوا به هوای این موشک به نظر می‌رسد برد جستجوگر آن به حدی باشد که بالافاصله پس از شلیک از هدایت زمینی مستقل گردد.

تصاویر منتشر شده توسط سعودی‌ها از شناسایی موشک ثاقب-۱ روی زمین

انهدام یک پهپاد چینی توسط دفاع هوایی یمن

موشک R-۲۷T به عنوان نمونه حرارتی از موشک مشهور R-۲۷ هدایت راداری توسعه یافته است. R-۲۷ مشهور به آلامو محصول پژوهش‌های اواخر ۱۹۷۰ شوروی بوده و در دهه ۱۹۸۰ طراحی و توسعه آن به اتمام رسیده است.

نمونه حرارتی این موشک برای ایجاد امکان درگیری در شرایط جنگ الکترونیک یا شرایط عدم تمایل به استفاده از رادار در جنگنده‌هایی که دارای حسگر الکترواپتیکی برد بلند هستند توسعه داده شد.

این موشک در حالت هوا به هوا دارای سرعت نزدیک به ۴ ماخ اعلام شده است که با شلیک از سطح زمین این سرعت کاهش چشمگیری می‌یابد، زیرا بخش عمده‌ای از انرژی پیشران موشک صرف غلبه بر جاذبه زمین و رسیدن به ارتفاع می‌شود.

تصویری از شلیک ثاقب-۲

یمنی‌ها این موشک را به نام ثاقب-۲ نامگذاری کرده و همچون ثاقب-۱ با پرتابگر تک فروندی روی یک کامیون نصب کرده اند. این امر سبب تحرک بالاتر پرتابگر شده و در صورت کشف و انهدام توسط دشمن نیز خسارت کمتری متوجه توان پدافند هوایی می‌شود.

تصاویری از شلیک این موشک نیز علیه اهداف ائتلاف عربی منتشر شده است. ثاقب-۲ نیز با توجه به داشتن جستجوگر حرارتی در خود موشک و برد احتمالاً بالای این جستجوگر، می‌تواند پس از شلیک از سامانه زمینی مستقل شود.

پرتابگر ثاقب-۲ و خودروی حامل سامانه جستجو و ردیابی الکترواپتیکی شناسایی شده توسط ائتلاف عربی

رهگیری و اصابت موشک به اف-۱۵ عربستانی که به موشک ثاقب-۲ نسبت داده شده است

اصابت موشک اف-۱۶ اماراتی یا مراکشی که به ثاقب-۲ نسبت داده شده است

دیگر موشک نمایش داده شده توسط ارتش و کمیته‌های مردمی یمن، ثاقب-۳ یا همان RVV-AE یا R-۷۷ مشهور به "آدر" است. این موشک جزو طراحی‌های پیشرفته روسی به شمار می‌رود و بالک‌های کنترلی آن از نوع شبکه‌ای بوده که قابلیت مانور بالاتری به موشک می‌دهد.

استفاده از پیشران سوخت جامد پیشرفته و بدنه و سازه سبک سبب شده تا این موشک با وجود ابعاد کوچکتر و وزن بسیار کمتر نسبت به R-۲۷ برد بیشتری داشته باشد. البته این موشک از هدایت راداری فعال در فاز نهایی حرکت خود برخوردار است.

احتمالاً با دریافت مختصات اولیه هدف توسط سامانه الکترواپتیکی زمینی و اصلاح مختصات در طی مسیر، ثاقب-۳ تا نزدیکی هدف هدایت می‌شود و سپس رادار داخلی موشک اقدام به جستجو و قفل روی هدف می‌نماید. این موشک قابلیت درگیری با اهدافی که تا ۱۲ جی مانور می‌دهند را دارد.

به بیان دیگر هیچ جنگنده‌ای در شرایط ایمن مانور، نمی‌تواند از دست این موشک فرار کند. فیوز‌های لیزری نصب شده در اطراف بدنه R-۷۷ سبب می‌شود تا در صورت عدم برخورد مستقیم، موشک در فاصله مناسب از هدف منفجر شود.

موشک فاطر-۱ که از سام-۶ روسی توسعه یافته نیز تا کنون چندین بار علیه اهداف هوایی دشمن شلیک شده است. کار هدفیابی اولیه و اصلاح مختصات هدف برای این موشک نیز با داده‌های سامانه حرارتی زمین پایه به انجام می‌رسد، اما از برخلاف ثاقب-۱ و ۲ و ۳ که در فاز نهایی از جستجوگر خود موشک می‌توانند استفاده کنند، فاطر-۱ احتمالاً و قاعدتاً تا لحظه اصابت نیازمند دریافت فرامین از سامانه‌های زمینی است.

موشک‌های فاطر-۱

این موشک ۵۹۹ کیلوگرمی که سرجنگی ۵۹ کیلوگرمی دارد به سرعت نهایی ۲.۸ ماخ رسیده و برد و ارتفاع درگیری آن در نمایشگاه ارتش یمن، ۲۲.۵ و ۱۰ کیلومتر عنوان شده است. دستکم یک شکار موفق پهپاد آمریکایی MQ-۹ ریپر از بین ۳ شکار آن توسط یمنی ها، با موشک فاطر-۱ صورت گرفته است. در روز‌های اخیر شلیک این موشک علیه جنگنده‌های عربستانی سبب لغو مأموریت و بازگشت آن‌ها شد. سرجنگی قدرتمند این موشک سبب می‌شود تا در صورت اصابت به هدف یا رسیدن به فاصله مناسب در نزدیکی آن انهدام آن در هوا یا آسیب شدید و ساقط شدن آن قطعی باشد.

از برخی فیلم‌های منتشر شده از درگیری با اهداف مهاجم توسط سامانه‌های پدافند هوایی یمن به نظر می‌رسد هنوز موشک‌های پدافند هوایی رونمایی نشده‌ای وجود داشته باشند. خصوصاً یکی از این موشک‌ها به نظر می‌رسد از نوع دو مرحله‌ای بوده یا دارای موتور شتاب دهنده باشد که در انهدام هواپیمای تهاجمی تورنادوی عربستانی در هفته‌های اخیر مشاهده شد.

قفل با سامانه الکترواپتیکی حرارتی روی تورنادوی عربستانی

در هفته‌های اخیر آمریکایی‌ها ادعا کرده اند که یک محموله از سامانه‌های موشکی و تسلیحاتی مختلف را در نزدیکی آب‌های یمن شناسایی و توقیف کرده اند. یک موشک جدید در میان محموله مذکور به چشم می‌خورد که با وجود شباهت‌هایی به برخی طرح‌های موشکی، اما دقیقاً نمونه مشابه دیگری ندارد.

موشک جدید مشاهده شده در شناور توقیفی توسط آمریکا

این موشک به گفته کارشناسان سازمان ملل مأموریت پدافند هوایی دارد. یک بوستر سوخت جامد جداشونده در زیر بدنه، موتور اصلی از نوع جت در انتهای بدنه و جستجوگر حرارتی در دماغه موشک به همراه بال‌هایی از نوع باریک شونده در میانه بدنه از ویژگی‌های ظاهری این موشک است. هرچند عدم مشاهده بالک‌های کنترلی روی نمونه مونتاژ شده از این موشک توسط کارشناسان آمریکایی و سازمان ملل، تردید‌هایی در مورد مأموریت این موشک ایجاد می‌کند، اما وجود جستجوگر در دماغه نشان دهنده این است که این سلاح یک موشک است، زیرا در صورت عدم وجود قابلیت کنترل نیازی هم به سامانه هدایت و هدفگیری وجود ندارد.

صرف نظر از جزئیات فنی و عملکردی این موشک، به نظر می‌رسد که ناشناخته‌های یگان پدافند هوایی یمن در هفته‌ها و ماه‌های آینده، هزینه‌های عملیات نظامی توسط رژیم سعودی و اندک متحدان باقی مانده برای آن را بسیار بالاتر برده و روند جنگ تحمیلی علیه یمن را به سمت پایان نزدیک کند.

منبع:تسنیم

انتهای پیام/