به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان، صنایع دستی هر قوم و ملتی، معرف ذوق و خلاقیتهای آنان در پاسخ به ضرورتهای مادی و معنوی در مرحله مشخصی از گسترش تاریخی بوده و مظهر تمدن انسانهای هر جامعه به شمار میرود که تنوع صنایع دستی لرستان تاکیدی بر غنا و قدمت این هنر دیرینه در این دیار است.
در استان لرستان صنایع دستی ثمره دستهایی است که عشق را از قلب خود جاری ساخته و با انگشتان خود آن را بر تار و پود گلیم و ماشته و جاجیم پیوند داده اند.
به گفته کارشناسان پیشینه کهن لرستان با پیدایش و شکل گیری بسیاری از صنایع دستی که هنوز برخی از آنها همراه با تغییراتی چند، ساخته و پرداخته میشوند، پیوندی ناگسستنی دارد و نخستین این صنایع را میتوان به ابتداییترین دست ساختههای سنگی مکشوفه از غارهای مسکونی پیش از تاریخ کُنجی، یافته و پاسنگر خرم آباد که در حدود ۴۰-۳۵ هزار سال پیش توسط ساکنان آن تولید شده اند مربوط دانست.
هر چند که ابزارهای بدست آمده بسیار ابتدایی و عاری از ویژگیهای هنری اند، اما در سیر تحولات به وجود آمدنشان دارای تنوع بسیار هستند.
از نظر اجتماعی و فرهنگی، صنایع دستی لرستان با توجه به پیشینه تاریخی غنی و تنوع قومیت ها، در سه نوع متمایز عشایری، روستایی و شهری شکل گرفته اند.
بیشتر تولیدات صنایع دستی عشایری به مصرف خانوار میرسد و کمتر به بازار عرضه میشود.
انواع صنایع دستی عشایر لرستان سیاه چادر، قالی و گلیم، ماشته، هور، هور اسبو و صنایع دستی روستایی را قالی، گلیم، رنگرزی و جاجیم بافی را تشکیل میدهند.
صنایع دستی لرستان همواره مجالی برای بروز ذوق و سلیقه لرستانیها در ادوار تاریخ بوده است.
از زمانی که گلیمها و جاجیمهای بافته شده دست زنان لر، زیبنده نمایشگاههای بین المللی شد و یا شاید از دورتر و هنگامی که اولین سماور ورشویی ایران به دست اساتید مجرب در بروجرد ساخته شد و یا شاید حتی قبلتر از آن هنگامی که زیور آلات مفرغی آذین بخش گیسوان زنان لر بود، اوج هنرمندی این مردمان، جهانیان را شگفت زده کرده بود.
به گفته کارشناسان صنایع دستی به مجموعهای از هنرها و صنایع اطلاق میشود که به طور عمده با استفاده از مواد اولیهی بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی محصولاتی ساخته میشود که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل، وجه تمایز اصلی این گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانهای میباشد.
صنایع دستی ویژگیهای مختلفی دارد از جمله انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید، توسط دست و ابزار و وسایل دستی، حضور مؤثر و خلاق انسان در تولید و شکل بخشیدن به محصولات ساخته شده و امکان ایجاد تنوع و پیاده کردن طرحهای مختلف در مرحلهی ساخت این گونه فراورده ها، تأمین قسمت عمدهی مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی، داشتن بار فرهنگی استفاده از طرحهای اصیل، بومی و سنتی)، عدم همانندی و تشابه فراوردههای تولیدی با یکدیگر، عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد در مقایسه با سایر رشتههای صنعت، دارا بودن ارزش افزودهی زیاد در مقایسه با صنایع دیگر، قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف شهر، روستا و حتی در جوامع عشایری و قابلیت انتقال تجربیات، رموز و فنون تولیدی، سینه به سینه و یا مطابق روش استاد و شاگردی.
صنایع دستی در لرستان از لحاظ خواستگاه اجتماعی و مکان تولید به سه دسته صنایع دستی عشایری، روستایی و شهری تقسیم میشود.
دستی عشایری شامل آن دسته از صنایعی است که توسط هنرمندان ایلات و عشایر تولید شده و اغلب جنبه خود مصرفی دارند، بیشتر این صنایع در برگیرنده دستبافتههای عشایری با نقوش و طرح و رنگ خاص هر ایل است که نمونه بارزی از نبوغ هنری پدید آورندگان آن میباشند. این محصولات در لرستان از تنوع بالایی برخوردارند و مهمترین تولید کننددگان آن زنان هنرمند ایل بختیاری ساکن در این استان و دیگر ایلات و طوایف آن میباشد، از جمله این دستبافتهها میتوان به نمکدان، جل (روزینی)، هور، هوراسبان، خورجین، گلیم (له)، جاجیم، سیاه چادر، وریس (کشه)، چوغا، پلاس، چیت اشاره کرد.
صنایع دستی شهری که شامل آن دسته از صنایعی است که از دیر باز متناسب با امکانات و فرهنگ شهرهای مختلف جهت پاسخگویی به نیازهای جوامع وابسته به آن به وجود آمده است، مهمترین مرکز اینگونه از صنایع در استان لرستان شهرستان بروجرد میباشد که در این زمینه از قدمتی دیرینه برخوردار است. گیوه بافی و گیوه دوزی، حرمی بافی، ماشته بافی، خراطی، منبت، معرق و چوب، سوزن دوزی، آجیده دوزی، قلمزنی، علم سازی، قفل سازی سنتی، نمد مالی، زرگری و ساخت زیور آلات سنتی، دوخت البسه محلی، ساخت سازهای سنتی، طراحی سنتی، تذهیب و تشعیر، رنگرزی سنتی، نقاشی روی شیشه و ورشو سازی برخی از صنایع دستی شهری لرستان محسوب میشوند.
صنایع دستی روستایی نیز که خاص جامعه روستایی است در استان لرستان دنباله صنایع دستی عشایری است با تحولی گاه جزیی در تکنیک و ابزار و عمدهترین این صنایع رنگرزی، جاجیمبافی، فرش بافی و گلیم بافی است که اگرچه با هدف مصرفی تولید میشوند، ولی به عنوان کالا در بازارهایی که خریداران آنها عمدتاً از اقشار روستایی است عرضه میشود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان لرستان در این خصوص گفت: در حال حاضر ۵۲ رشته بومی و غیر بومی رایج رشته صنایع دستی در استان تولید میشود.
سید امین قاسمی با اشاره به وجود سه هزار و ۵۰۰ کارگاه کوچک، بزرگ، انفرادی و مشاغل خانگی تولید صنایع دستی در استان اظهار داشت: هفت هزار و ۵۰۰ هنرمند با مجوز اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان و بیش از ۱۲ هزار نفر به صورت مشاغل خانگی در حوزه تولیدات صنایع دستی فعال هستند.
او افزود: اکنون یک بازارچه دائمی در خرم آباد و سه بازارچه موقت و خودگردان با همکاری بخش خصوصی در شهرهای بروجرد، دورود و الیگودرز تولیدات صنایع دستی استان را عرضه میکنند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان لرستان همچنین با اشاره به اینکه باید در خصوص فروش صنایع دستی استان کارهای بیشتری صورت گیرد بیان داشت: سال گذشته به صورت فروش چمدانی ۵۵ هزار دلار و از طریق گمرک نیز ۶ هزار دلار صادرات محصولات صنایع دستی استان را به کشورهای مختلف داشته ایم.
او افزود: در استان لرستان اکثر صنایع دستی به صورت مشترک در نقاط مختلف لرستان تولید میشود، اما برخی صنایع در شهرستانها به صورت ویژهتر تهیه و تولید میشود.
مدیرکل میرث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت:خرم آباد به عنوان مرکز استان دارای کارگاههای متعدد کوچک و بزرگ در اکثر رشتههای صنایع دستی بومی و غیر بومی شناخته شده در سطح کشور میباشد، اما از رشتههای شاخص و مهم آن میتوان به دوخت البسه محلی (لباس لری)، کمانچه لری، گلیم و ماشته بافی، چرم دست دوز، تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، مشبک و معرق چوب اشاره کرد.
او افزود: رشته شاخص صنایع دستی در این شهر ماشته بافی است که نوعی پارچه است و در دسته بندی رشتههای صنایع دستی، در دسته نساجی سنتی محسوب میشود، ماده اولیه آن پشم ریسیده است که اکنون از نخهای پلی استر و آکریلیکی موجود در بازار استفاده میکنند.
قاسمی ادامه داد: کاربرد ماشته در گذشته بصورت رختخواب پیچ بوده، ولی امروزه کاربردهای مختلف دیگری نظیر رومیزی، رویه مبلمان، پشتی و تکه دوزی رویه کیف وکفش زنانه مورد استفاده قرار میگیرد.
قاسمی گفت: بروجرد به عنوان یکی از مهمترین مراکز تولید صنایع دستی در کشور و استان شناخته میشود که اکثر رشتههای فعال در استان در این شهر فعال میباشد، اما به طور خاص دو رشته ورشو سازی و حرمی بافی به عنوان رشتههای منحصر به فرد و اصلی در این خصوص حائز اهمیت و معروفیت در سطح جهانی میباشند.
او افزود: با در نظر گرفتن اینکه این شهر به عنوان شهر ملی ورشو ثبت گردیده، میتوان اذعان داشت که رشته وشو سازی رشته خاص و شناخته شده این شهر میباشد. قدمت هنرورشوسازی وقلمزنی ورشوبه قدمت پیدایش فلز و فلزکاری میباشد ورشو آلیاژی ترکیبی ازجنس نیکل وروی میباشد که در اروپا به نقره آلمانی یا لفظ لاتین (GRMANSILVER) معروف شد، زیرا این کشور به همراه کشورهایی، چون انگلیس، اتریش و ایتالیا از مهمترین صادرکنندگان ورشو به اقصی نقاط جهان بوده و میباشند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: الیگودرز به عنوان مهمترین مرکز تولید و عرضه محصولات صنایع دستی شرق استان و منطقه بختیاری نشین استان لرستان محسوب میشود، از رشتهای خاص و منحصر به فرد این شهرستان میتوان به جاجیم بافی و دوخت چوقا و انواع البسه محلی بختیاری اشاره کرد، چوقا یا چوخا، بالاپوش مردان روستایی و عشایر بختیاری در غرب ایران است که همواره دارای آستین کوتاه است.
او افزود: این پوشش در بین مردم شهر نشین این قوم نیز در مراسم گوناگون رواج دارد و توسط زنان بختیاری از موی گوسفند بافته میشود، چوقا نه پوششی سفید است و نه سیاه، بلکه پوششی است با دو رنگ سیاه و سفید. معمولاً بلندیِ چوقا باید به حدی باشد که تا زیر زانو برسد. نقشِ چوقا همواره دارای شکلی ثابت است و در آن خطوط سیاه به صورت عمودی وارد خطوط سفید میشوند.
کوهدشت به عنوان یکی از شهرستانهای مهم در خصوص تولیدات مختلف صنایع دستی شناخته میشود، از رشتههای شاخص و مهم این شهرستان میتوان به سیاه چادر بافی اشاره نمود. سیاه چادر نوعی چادر است که از موی بز سیاه و توسط زنان عشایر بافته میشود. عشایر در ییلاق و قشلاق مکانهای معینی برای اقامت دارند که معمولاً در زیر این سیاه چادرها زندگی و استراحت میکنند. سیاه چادرها همواره از موی بز بافته میشوند و این به چند دلیل مهم است. اول آنکه موی بز خاصیت بسیار مطلوبی برای حفظ آب در مواقع بارندگی دارد و معمولاً آب باران از جداره آن عبور نمیکند. دوم آنکه موی بز در دسترس و ارزان تهیه میشود، سومین خاصیت موی بز سبک بودن آن است و نسبت به چادرهای برزنتی جمع آوری و حمل آن راحتتر است.
قاسمی گفت: از دیرباز رشتههای مختلف صنایع دستی همچون گلیم و ماشته بافی، سیاه چادر بافی، چیت بافی و انواع مختلف صنایع دستی روستایی و عشایری در این شهرستان رواج دارد که از آن جمله میتوان به چیت بافی اشاره کرد. چیت حصاری از نی میباشد و برای دیوارهای سیاه چادرها از آن استفاده میکنند.
او افزود: لبههای چیت با موی بز دور دوزی شده و وسط نیها باز هم توسط موی بز در شکلها و نقشهای مختلف بهم بافته میشوند، استفاده از موی بز در بافت نیها باعث میشود که چیت به یک نوع عایق گرما و سرما تبدیل شود یعنی وقتی فصل سرما میشود و یا باران به آن برخورد کند رطوبتی که ایجاد شده باعث میشود که نیها بهم چسبیده شوند و در نهایت از ورود سرما به داخل چادر جلوگیری نماید، هنگامی که فصل گرما فرا میرسد نیها از هم فاصله میگیرند و باعث عبور هوای خنک به داخل چادر میشود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: انواع مختلف صنایع دستی روستایی و عشایری در دلفان رواج دارد، اما عمده تولید هنری این شهرستان گلیم بافی میباشد. گلیم دست بافتهای ساده است از تار (پنبه یا پشم) و پود (پشم) که معمولا از پشم حیوانات اهلی بر دار افراشته بافته شده که هر منطقه طرح مختص به خود را دارد و عموما به عنوان فرش کاربرد داشته است.
او افزود: ممکن است بافت گلیم با تغییراتی کاربردهای دیگری غیر از فرش در بین عشایر داشته باشد از جمله نمک دان، جل اسب، نوار چادر. انواع گلیم با توجه به نوع بافت آن و نحوهی پرداخت به صورت تک رو یا دو رو در مناطق مختلف تولید شده است.
قاسمی ادامه داد: در بافت گلیمها در گذشته از نخ رنگرزی شده با مواد رنگرزی طبیعی استفاده شده است که این سنت در بافت گلیمهای سنتی مرغوب و اصیل تا به امروز هم ادامه دارد.
قاسمی گفت: از رشتههای شاخص صنایع دستی در شهرستان دورود میتوان به چرم دست دوز اشاره کرد. چرم دوزی و دباغی پوست در ایران سابقهای بالغ بر هزار سال دارد.
او افزود:یکی از فعالیتهای مهم قبل از چرم دوزی، دباغی به حساب میآید. مراحل چرم سازی یا دباغی پوست در چرم سازی اکثرا از پوست حیوان استفاده میشود. حیوان هایی، چون گاو، گوسفند، بز، مار، شتر مرغ و غیره. پس از ذبح حیوان پوست آن کاملا از بدن جدا شده که طی انجام پنج مرحله خیساندن، آهک دهی، لش زدایی، موگیری، آهک گیری و آنزیم زدایی آماده میشود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان اظهار داشت: از جمله صنایع دستی چرمی میتوان به سراجی سنتی، جلدسازی چرمی، سوخت روی چرم، معرق چرم، نقاشی روی چرم، نقش اندازی ضربی روی چرم و زین سازی اشاره کرد.
قاسمی گفت: از رشتههای شاخص صنایع دستی در ازنا میتوان به ساخت آلات موسیقی سنتی اشاره کرد. کمانچه یکی از سازهای اصلی موسیقی ایرانی است و میتوان گفت بعد از تار مهمترین ساز موسیقی ایرانی است.
او افزود: کاسه کمانچه هنوز از نظر جنس چوب، اندازهها و شکل یکسان و تثبیت شده نیست. از نظر شکل، کاسهها را به صورت کروی یا مخروط ناقص درست میکنند، کاسههایی که به شکل مخروط ناقص هستند اکثرا پشت باز ساخته میشوند، استفاده از این کمانچهها در قسمتهای مرکزی ایران به خصوص در لرستان متداول است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان اظهار داشت:در نقاط دیگر دنیا نیز که سازهایی شبیه به کمانچه دارند کاسهها کوچک و غالبا از پوست نارگیل ساخته میشود، دسته کمانچه بر خلاف کاسه تقریبا یک شکل ساخته میشود. جنس دسته از چوب گردو و شکل آن مخروط ناقص و قطر آن در شیطانک ۳۷ میلی متر و در محل اتصال به کاسه ۳۱ میلی متر است. طول دسته کمانچه نیز ۳۱ سانتی متر است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: از دیرباز رشتههای مختلف صنایع دستی همچون گلیم بافی، حصیر و کپو بافی و انواع مختلف صنایع دستی در این شهرستان رواج دارد، از رشتههای فعال که سابقهای دیرینه در این شهر دارد میتوان به حصیر بافی اشاره کرد حصیربافی به معنی بافت رشتههای حاصل از الیاف گیاهی (سلولزی) به کمک دست و ابزار ساده دستی است که طی آن محصولات مختلفی مانند زیرانداز، سفره حصیری، انواع سبد، انواع ظرف و ... تولید میشود.
او افزود:حصیربافی خود پَخَل بافی، بامبوبافی، مرواربافی، تِرکه بافی، چم بافی و سبد بافی را نیز شامل میشود، چیغبافی نیز در زیرمجموعه حصیربافی قرار میگیرد با این تفاوت که در روند بافت علاوه بر الیاف گیاهی از نخ پشمی رنگ شده نیز برای ایجاد نقش و طرحهای سنتی استفاده میگردد
قاسمی افزود: رشتههای مختلف صنایع دستی همچون گلیم بافی، چرم و انواع مختلف صنایع دستی روستایی و عشایری از دیرباز در این شهرستان رواج دارد. صنایع دستی عشایری شامل آن دسته از صنایعی است که توسط هنرمندان ایلات و عشایر تولید شده و اغلب جنبه خود مصرفی دارند، بیشتر این صنایع در برگیرنده دست بافتههای عشایری با نقوش و طرح و رنگ خاص هر ایل است که نمونه بارزی از نبوغ هنری پدید آورندگان آن میباشند.
او اظهار داشت: این محصولات در لرستان از تنوع بالایی برخوردارند و مهمترین تولید کنندگان آن زنان هنرمند ایلات و طوایف آن میباشد، برخی از این دست بافتهها عبارتند از نمکدان، جل (روزینی)، هور، هوراسبان، خورجین، گلیم (له)، جاجیم، سیاه چادر، وریس (کشه)، چوغا، پلاس و چیت.
قاسمی عنوان کرد: تقریباً بیشتررشتههای صنایع دستی در این شهرستان رواج دارد که از آن جمله میتوان به دوخت البسه محلی یا همان لباس لری اشاره کرد. سرون، تره و گلونی، جومه، کلنجه، جلیقه یا جلیزقه، بال کل، شاوال، کلاه نمدی، شال، ستره، گیوه و کپنک از جمله صنایع دستی محسوب میشود مردمان چگنی از آنها استفاده کرده اند.
او افزود: به عنوان مثال تره و گلونی روسری یا چارقدی است که زنان لرستان در روزهای معمولی و حالت عادی بر سر میبستند، تره را لرها "ساوه" نیز میگویند.
قاسمی اظهار داشت: در روزهای جشن و سرور و مراسم عروسی نوعی سرپوش رنگین و زیبا را بر روی تره با گرهای خاص به دور سر میپیچند و مابقی آن از پشت سر آویزان میماند؛ به این سربند گلوَنی گفته میشود. رنگ گلونی با توجه به سن و سال بانوان انتخاب میشود بدین گونه که زنان مسنتر پارچههائی به رنگ تیره و طرحهای ساده و سربندی سیاه و سفید را ترجیح میدادند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: در سال گذشته بیش از پنج میلیارد و ۴۹۰ میلیون تومان تسهیلات به صنعتگران استان پرداخت شد.
سید امین قاسمی افزود: به منظور توسعه و ترویج رشتههای صنایع دستی و کمک به رشد و ارتقای جایگاه هنر صنعت پرداخت تسهیلات از برنامههای حوزه صنایع دستی استان است.
او اظهار داشت: از محل تسهیلات اشتغالزایی روستایی و عشایری (کارا) بیش از ۲ میلیارد و ۹۷۰میلیون تومان به ۱۰۳ کارگاه و از محل تسهیلات بانک گردشگری ۲ میلیارد و۵۰۰ میلیون تومان به ۲۵ نفر از متقاضیان کارگاههای صنایع دستی استان پرداخت شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان لرستان با بیان اینکه با اعطای این تسهیلات برای یک هزار و ۵۳۰ نفر شغل ایجاد شده افزود: با توجه به نقش مهم و بی بدیل این هنرصنعت در ایجاد ارتباط بین سنت و فرهنگ مردم، به منظور احیای کارگاههای صنایع دستی و مشاغل کوچک و خانگی و همچنین اشتغالزایی در جامعه هدف، نسبت به پرداخت تسهیلات بانکی به این کارگاهها اقدام شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: سال گذشته ۲۹ دوره آموزشی رشتههای مختلف صنایع دستی در استان برگزار شد.
سید امین قاسمی گفت: این دورههای آموزشی به صورت چهاردوره سه ماهه در سطح ۱۱ شهرستان و روستاهای استان برگزار شده است.
قاسمی با بیان اینکه یکهزار و ۲۵۸ هنرآموز و ۲ هزار و ۳۸۹ هنرجو در این دورهها شرکت کرده اند افزود: شرکت کنندگان در این کلاسها با فنون گلیم بافی، چرم دست دوز، ماشته بافی، جاجیم بافی، صنایع چوب، پاپیه ماشه (کاغذسازی سنتی)، قلم زنی، خراطی چوب، تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، سوزن دوزی، چوغا بافی، ورشوسازی، منبت کاری و حصیر و کپو بافی آشنا شدند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان در ادامه به برگزاری ۶ دوره آموزشی شاغلان صنایع دستی با شرکت ۱۹۷ نفر اشاره کرد و گفت: در این مدت اعضای خوشه بافت استان نیز دورههای آموزش رنگرزی و ریسندگی سنتی را پشت سر گذاشتند.
قاسمی عنوان کرد: تهیه و تدوین استاندارد آموزشی در رشتههای ماشته و گلیم بافی با همکاری آموزش و پرورش لرستان و برگزاری سه تور آموزشی برای اعضای خوشه بافت استان در استانهای فارس، قم و ایلام از دیگر اقدامات صورت گرفته در حوزه آموزش صنایع دستی لرستان در سال ۹۸ بوده است.
منبع ایرنا
انتهای پیام/پ