به گزارش خبرنگار سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، فاطمه زهرا نصراللهی، این روز‌ها که حجم بالای اخبار موجب شده تا وابستگی مردم به شبکه‌های مجازی بیشتر شود، رسانه‌های جعلی هم مجالی برای جولان پیدا کرده‌اند، همین موضوع هم شاید شناخت و فهم یک خبر غیر واقعی از یک خبر واقعی در فضای رسانه‌ای را مشکل کرده باشد، چراکه فیک نیوز‌ها ظاهرا در چارچوب رسانه عمل و از تکنیک‌های رسانه‌ای استفاده می‌کنند.

فیک نیوز‌ها با انتشار شایعه، بستری را فراهم می‌کنند تا بتوانند از آب گل آلود ماهی بگیرند، در نتیجه افرادی که اطلاع کافی از موضوعات ندارند و نمی‌توانند به راحتی بین خبر درست و خبر جعلی تمیز قائل شوند، در دام فیک نیوز‌ها می‌افتند. این تنها یک بُعد از ماجراست، در سمت دیگر بی اعتمادی به رسانه‌ها و اخبار درست و صحیح خبرنگاران واقعی قرار دارد.

به باور کارشناسان فیک‌ها بخشی از کارزار عملیات روانی است که در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. فیک‌ها کاربرد اطلاعاتی دارد و نوعا توسط سرویس‌ها هدایت می‌شوند. برای روشن‌تر شدن موضع فیک نیوز‌ها و رسانه‌هایی که با اخبار کذب سعی در شایعه پراکنی و جوسازی علیه کشورمان دارند، با کیومرث یزدان پناه کارشناس استاد یار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران به مصاحبه نشستیم تا درباره اتفاقات این روز‌های کشور  و شایعه سازی ها صحبت کنیم که در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:

باشگاه خبرنگاران جوان: برخی رسانه‌ها با اخبار کذب سعی در نا امن جلوه دادن کشور ما دارند، برای شناسایی رسانه‌های فیک از رسانه‌های واقعی باید چه کار کنیم؟

یزدان پناه: لجام گسیختگی خاصی که در عرصه نشر خبر به واسطه گسترش فضای مجازی در عصر حاضر به وجود آمده است، انبوهی از تهدید‌ها را متوجه روح، روان و امنیت بسیاری از کشور‌ها کرده است، به نظر می‌رسد که دولت‌ها به ویژه در جمهوری اسلامی در این شرایط باید به خوبی برای شناسایی مرجع و منشا فیک‌ها از رسانه‌های واقعی برنامه ریزی کند.

در حال حاضر به نظر می‌رسد که ما در این زمینه قانون کافی نداریم که مانع از جلوگیری این حجم از لجام گسخیتگی رسانه‌ای علیه امنیت ملی کشورمان و روح و روان جامعه باشد، بنابراین با توجه به گستردگی دستگاه‌های تصمیم‌گیر از شورای عالی فضای مجازی تا شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجلس شورای اسلامی، هیئت نظارت بر مطبوعات و رسانه‌ها چه مطبوعات چاپی و چه مطبوعات الکترونیکی، به نظر می‌رسد که این‌ نهادها باید آستین همت را بالا بزنند و در این زمینه راهکار اساسی بیاندیشند که البته امروزه حجم مطبوعات الکترونیکی بسیار وسیع‌تر از چاپی شده است.

روند رسیدگی به جرایم بسیار فرسایشی و طولانی است

اولین نکته‌ای که در شناسایی فیک نیوزها این معضل بزرگ رسانه‌ای، به چشم می‌خورد، بحث تصویب قوانین  مرجع و معتبری است که بتواند زمینه را برای رفتار‌ها و تصمیمات بازدارنده فراهم کند. قبل از قانون موضوع نظارت مسئولانه، آنلاین و برخورد به موقع و بازدانده است، اما متاسفانه در کشور ما روند رسیدگی به بسیاری از جرایم در سطوح مختلف اعم از اجتماعی، سیاسی، کیفری، جزایی، جنایی و بدتر از همه رسانه‌ای بسیار فرسایشی و طولانی است.

از طرف دیگر علاوه بر طولانی بودن و فرسایشی بودن خود قوانین هم بازداندگی زیادی ندارند و ترس زیادی ایجاد نمی‌کنند، به هر حال در کشور‌های بزرگی مانند چین، روسیه و حتی خود آمریکا در این زمینه قوانین بسیار مقتدری داریم که به راحتی این قوانین ایجاد بازدارندگی می‌کنند؛ شاهدیم که در این کشور‌ها با جمعیت انبوه مواجه هستند و سردمدار تولید رسانه‌های مجازی هستند، اما حجم حمله به امنیت ملی از طریق این سیستم‌های غیر رسمی و لجام گسیخته در سطح پایینی است، چراکه قانون خوب و نظارت مسئولانه و آنلاین دارند، همچنین برخورد به موقع و بازدانده دارند.

موضوع بعدی بحث صحت سنجش اخبار، اطلاعات، تصاویر و کلیپ‌هایی است که در این زمینه در فضای مجازی منتشر می‌شود، علاوه بر تاکید بر مواردی که گفته شد پاسخگو بودن به موقع مخاطبان به صورت مستقیم می‌تواند تاثیر زیادی بگذارد، مثلا اگر باشگاه خبرنگاران جوان بر روی موضوعی مورد اتهام قرار گرفت و رسانه ای اعلام کرد که یک خبر باشگاه خبرنگاران فیک است،  این رسانه ملی باید سریع و آنلاین بتواند استدلالی به این موضوع پاسخ دهد و همین موضوع می‌تواند در مدیریت افکار عمومی در حوزه رسانه‌ها نقش اساسی را ایفا کند، بنابراین در شرایط فعلی که در کشور ما فضای مجازی لجام گسیخته و رها شده است، به نظر می‌رسد باید برای این موضوع به عنوان معضل پیش رو راهکار اساسی اندیشیده شود.

 مشهور شدن؛ دلیل اصلی به وجود آمدن فیک نیوز‌ها

باشگاه خبرنگاران جوان: برخی از این رسانه‌های فیک را نام ببرید؟ انگیزه این رسانه‌ها چیست و از کجا نشات می‌گیرند؟

یزدان پناه: مهم‌ترین رسانه‌های فیک افکار مریض و غیر سالمی هستند که بنا به دلایل مختلف از جمله مشهور شدن دست به خبرسازی مجعول می‌زنند و برای آن‌ها عواقب و اثرات آن خبر، تصویر و گزارش اهمیتی ندارد، مسلما مهم‌ترین فیک نیوز‌ها در دامنه گسترده دیتا‌های مربوط به فضای مجازی به ویژه در توئیتر و اینستاگرام فعال هستند که همین‌ها منشا آشفتگی و تعریفاتی هستند که جامعه را با آن مواجه می‌کنند و روح و روان جامعه را به هم می‌ریزند.

یک سری رسانه‌های رسمی هم هستند که متاسفانه توسط مخالفان یک سیستم جریانی معروف به اپوزیسیون در خارج از کشور به واسطه دشمنان یک ملت و حمایت‌های مالی برخی از کشور‌ها اداره می‌شوند که دو عامل دارد، اینکه باید برگردیم که به چه دلیل به راحتی برای کشوری مانند ایران شبکه‌های رسمی مانند ایران اینترنشنال، بی بی سی فارسی و شبکه‌های این چنینی به راحتی علیه کشورمان خبرسازی می‌کنند، شایعه سازی و اخبار غیر موثق پخش می‌کنند و این اخبار هم بسیار تاثیر می‌گذارد.

منشا فیک نیوز‌ها کاملا مشخص است، منشا اولیه آن بحث فرمان این جریان را دارد، همان افکار مریض هستند که دلایل مختلفی دارند؛ با نظام مخالفند، عقده‌ای نسبت به موضوعی دارند یا مهم‌تر از همه دنبال مشهور شدن هستند.

به عنوان مثال در ابتدای شیوع ویروس کرونا در ایران موضوعات و شایعات زیادی به چشم می‌خورد افرادی در نقش پرستار، پزشک و مسئول بیمارستانی اطلاعات کذب می‌دادند و جامعه را به شدت دچار آسیب می‌کردند، بخشی از این اخبار داخلی و بخشی از آن خارجی است که بخش داخلی آن  به ضعف نهاد‌های نظارتی و قوانین ساده‌ای که به هیچ وجه اعمال این قوانین بازدانده نیست، برمی‌گردد.

همچنین موضوع دیگر سواد حرفه‌ای و آماتوری رسانه‌ای است؛ در جامعه ما ابزار به خوبی منتشر می‌شود، اما به هیچ وجه آموزش لازم در خصوص آن ابزار صورت نمی‌گیرد و همین موضوع تبدیل به بدترین زمینه‌ها برای گسترش فیک نیوز‌ها شده است. معروف‌ترین و مهم‌ترین این رسانه‌ها  به افکار برمی‌گردد به افکار سازی‌هایی که می‌تواند یک جامعه را به واسطه رد و بدل کردن اطلاعات کذب که متاسفانه عمدتا هم جذاب هستند و بیننده و شنونده تصور می‌کند که حاکمیت آن را سانسور و پنهان می‌کند، به آن سمت و سو حرکت می‌کند و این عاملی به عنوان فیک نیوز‌ها را دامن می‌زند.

باید جریمه سنگینی برای منتشر کنندگان اخبار کذب تنظیم شود

باشگاه خبرنگاران جوان: برای جلوگیری از تاثیر گذاری خبر فیک بر ذهن و افکار مردم چه باید کرد؟ چراکه همه مردم به یک اندازه آگاهی ندارند که فیک نیوز‌ها را بشناسند باید چیکار کنیم؟ آیا باید آموزشی در این عرصه انجام شود؟

یزدان پناه: آموزش رسمی بیش از ۵۰ میلیون ایرانی و بیش از ۳۰۰ میلیون موبایلی که در کشورمان وجود دارد، عملا غیرممکن است، اما در نظر گرفتن قوانین بسیار سخت گیرانه مانند کشور چین مثمر ثمر خواهد بود، به عنوان مثال در چین با یک خبر اجتماعی خیلی عادی که فیک هم نیست و تا حدودی درست است توسط کانالی، شخصی، توئیتی یا در هرجای دیگر منتشر شود آن فرد بدون کوچک‌ترین ملاحظه به ۶ ماه زندان محکوم می‌شود، اما در کشورمان سلبریتی‌ها به راحتی افکار عمومی را مدیریت می‌کنند، چراکه هیچ قانون بازدانده‌ای برای آن‌ها وجود ندارد. به عنوان مثال شاه بحث تبلیغ شربت خوراکی یک هنرپیشه زن در ایام شیوع کرونا و بازی با سلامت روان و جان مردم بودیم یا موضوع اثر گذار بودن الکل در عدم ابتلا به ویروس کرونا که منجر به مرگ تعداد زیادی از افراد شد.

چه کسی در این زمینه مواخذه شد؟ کدامیک از این افراد به طور جد در ملا عام و در سریع‌ترین زمان ممکن به تیغ عدالت سپرده شد؟ وقتی چنین چیز‌هایی نباشد صرف آموزش نمی‌تواند تاثیر گذار باشد. نکته بعدی به عدم اعتماد عمومی به رسانه‌های رسمی کشور بر‌میگردد، باید بپذیریم بخش قابل توجهی از افکار عمومی اعتماد چندانی به رسانه‌های رسمی کشور ندارند و همین موضوع خود عاملی برای سوء استفاده جریان‌های غیر رسمی می‌شود که در کنار خلاء شدید قانونی جولان می‌دهند، هر خبری که که منشا فیک دارد توسط هر فرد، گروه و کانال و مرجع اعم از حقیقی و عمومی منتشر می‌شود، صرف نظر از جنبه‌های عطوفت برایش کیفر قانونی در نظر گرفته شود، یعنی اگر یک هنرپیشه‌ای که کمترین سواد سیاسی را دارد و فاقد قدرت هرگونه تجزیه و تحلیل است و به واسطه رسانه‌های رسمی کشور از جمله تلویزیون معروف و مشهور شده است باید صفحه تلگرام، توئیتر، واتس آپ و اینستاگرام او مسدود شود و جریمه سنگینی شود تا در جامعه عادت شود  هرکسی به راحتی دست به چنین کاری نزند.

خلاء شدید قوانین بازدانده و نظارتی در حوزه فیک نیوزها/ آمریکا برای پیشبرد اهداف خود دست به انتشار اخبار فیک می‌زند

باشگاه خبرنگاران جوان: یکی از اخبار کذبی که بسیار مطرح می‌شود این است که ایران در حال ساخت بمب اتم است، با اخباری از این تیپ باید چه برخوردی کنیم؟ هدفشان از این گفتمان چیست؟

یزدان پناه: این موضوع بسیار خاص و حیاتی است و با دیگر بحث‌ها فرق می‌کند، چراکه آمریکایی‌ها برای اینکه در صحنه بین المللی حرف خود را پیش ببرند و سعی کردند که از طریق مراجع رسمی و دولت رسمی در راستای توجیه جامعه جهانی برای برخورد شدید‌تر با ایران اجماعی تشکیل دهد، همان اتفاقی که در خصوص عراق، لیبی، سوریه، سودان لبنان افتاد. گا‌ها کشور‌هایی مانند آمریکا برای پیشبرد اهداف خود دست به انتشار چنین اخباری می‌زنند تا افکار عمومی جهانی و دولت‌های موافق و مخالف خود را با خود همراه کنند تا اقدامات سختگیرانه تری علیه ایران مطرح کنند.

اخیرا بحث تمدید تحریم تسلیحاتی ایران مطرح بود، کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس به صورت متحد از آمریکا و سازمان ملل خواستند که تحریم های ایران تمدید شود و این در همان راستاست و آمریکا برای اینکه بتواند کشور‌هایی مانند چین و روسیه که احتمال مخالفتشان را با بحث تمدید تحریم تسلیحاتی ایران وجود دارد توجیه کند و بگوید که ایران همچنان در مسیر خطرناک گام برمی‌دارد، طبیعی است که در داخل ایران هم یک سری افراد هم صدا با همین رسانه‌های رسمی و غیر رسمی از جمله آمریکایی‌ها هستند، همین موضوع هم به خلاء شدید قوانین بازدانده و نظارتی بر می‌گردد.

به نظر من برخی از نهاد‌های ناظر بر این مسئله عملا ناکارآمد هستند، مانند شورای عالی فضای مجازی یا وزارت ارشاد در مدیریت و کنترل این بحث‌ها و وزارت ارتباطات در مدیریت شبکه‌های اینترنتی. هنگامی که چنین فضای آزاد و بازی وجود دارد، فضا برای جولان انواع و اقسام غیر متعارف علیه امنیت ملی کشور باز می‌شود.

ضرورت وضع قوانین در مقابله با فیک نیوزها

باشگاه خبرنگاران جوان: یکی دیگر از اخبار فیکی که برای خراب کردن روابط ایران و افغانستان مطرح شد، این بود که چند تن از اتباع افغانستان که به صورت قاچاقی وارد خاک ایران شده بودند، توسط مرزبانان ایرانی بازداشت و به رودخانه انداخته شدند. در این مورد هم برامون صحبت کنید.

یزدان پناه: تعدادی از مهاجران افغان که قصد ورود غیرقانونی به ایران داشتند به دلیل اینکه شرایط برای ورود به کشورمان فراهم نشده است در مسیر بازگشت مجبور به عبور از عرض رودخانه می‌شوند در این مسیر گرفتار شده و جان خود را از دست می‌دهند، اما ماهیت کار و موضوعیت دادن به اینکه ماموران مرزبانی ایرانی چنین کاری را انجام دادند کذب است. ایران در حوزه‌های مختلف تحت فشار قرار دارد و حوزه امنیت به ویژه امنیت در مرز‌ها و برهم زدن روابط با همسایگان هم دارای اهمیت زیادی است، لذا باید مراقبت کنیم که چنین اتفاقاتی نیافتد.

اگر جامعه از نظر آموزش حرفه‌ای و آموزش عمومی شرایط مطلوبی داشته باشد، طبیعتا  به راحتی چنین اخباری را نمی‌پذیرد، چراکه این اتفاقات در عمق خاک افغانستان افتاده است پس چطور مرزبان ایران وارد خاک کابل شده که بخواهند چنین کاری کند؟ لذا این موضوع از اساس غلط است و فارغ از مسئله سیاسی و امنیتی از لحاظ جغرافیایی چنین موضوعی قابل پذیرش نیست که نیرو‌هایی ایرانی بدون اذن دولت همسایه وارد خاک آن کشور شوند و چنین کاری انجام دهند.

نکته دیگر بحث سواد رسانه ای، سواد حرفه‌ای و آموزش مطلوب و مناسب یک جامعه است که می تواند تاثیرگذار باشد، ولی از همه مهم‌تر باید قوانین بسیار سختگیرانه‌ای در برخورد با تولیدکنندگان این اخبار داشته باشیم و مسلما اگر با ۵ نفر برخورد جدی و قاطع بدون اغماض صورت بگیرد، حتما زمینه برای کنترل و مهار فیک‌ها فراهم خواهد شد.

انتهای پیام/