به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، حتما تاکنون بالاخره یکبار هم تفالی به دیوان خواجه اهل راز حافظ شیرازی زده اید، دیوانی که در اکثر خانه‌های هر ایرانی قرار دارد و آرام دهنده دل‌ها است.

دیوان خواجه شمس الدین حافظ شیرازی آنچنان زیبا سروده شده که از قرن هشتم تاکنون نسل به نسل و سینه به سینه منتقل شده است. اندیشه‌های نابی که هیچگاه بوی کهنگی نگرفته و انگار همین امروز سروده شده اند. اشعاری که محصور به زمان و مکان نیستند. آنگونه که می‌گوید:

زبانِ کِلکِ تو حافظ چه شُکر آن گوید***که گفته سخنت می‌برند دست به دست

همین بیت از اشعار حافظ آنچنان زیبا گفته شده که گویی او از قبل می‌دانسته است که اشعارش به آیندگان منتقل می‌شود و در حصار زمان نمی‌ماند.

بیشتر بخوانید

• فال حافظ با معنی/ خمی که ابروی شوخ تو در کمان انداخت
• فال حافظ/ عید است و آخر گل و یاران در انتظار

اکنون که در حال نگارش گزارشی از این شاعر بزرگ پارسی هستم بیماری کرونا نه تنها سراسر ایران، که جهان را نیز فرا گرفته است. اینگونه بگویم که این ویروس ریز و نامرئی کِرکِره بسیاری از مغازه‌ها را پائین آورده، اقتصاد را فلج کرده، ترس و دلهره را به جان آدم‌ها انداخته، جان بسیاری را گرفته، انسان‌ها را خانه نشین کرده، مانع تشکیل محافل ادبی، شعر و آموزش کلاس‌های فرهنگی به صورت حضوری شده و خلاصه ویروس کووید ۱۹ خواب و خوراک را از همه گرفته است.

آیا کرونا مانعی برای انتقال اشعار حافظ به حافظ دوستان است؟

چندی پیش پیامی در یکی از شبکه‌های اجتماعی دریافت کردم مبنی بر آموزش حافظ خوانی و حافظ شناسی از طریق فضای مجازی و به صورت آنلاین. پیام‌ها نشان می‌داد که حافظ حالا به صورت آنلاین به سراغ حافظ دوستان می‌رود، او چنان می‌تازد که هیچ کس یارای مقابله با او نیست، نه حمله مغول و نه هجوم کرونا، او شاعر دوران‌ها است.

ثمین کمالی مسئول کلاس‌های مجازی حافظ‌خوانی و عضو هیات مدیره مرکز حافظ شناسی در شیراز در گفت‌وگو با خبرنگار ما با اشاره به آموزش الکترونیک حافظ آموزان به علت ویروس کرونا، گفت: تغییر شیوه آموزش در کلاس‌های حافظ‌خوانی از آموزش حضوری به آموزش الکترونیک و از راه دور، نه تنها تأثیری در کاهش انگیزه و علاقه‌مندی حافظ آموزان ایجاد نکرده؛ بلکه این فرصت، زمینه را برای حضور علاقه‌مندان به دوره‌های حافظ‌ خوانی نیز در سطح کشور فراهم کرده است.

او ادامه داد: یکی از اهداف اصلی این برنامه‌ها، ارتقای سطح فرهنگی جامعه با گسترش پیام‌های انسانی و متعالی حافظ است.

مسئول کلاس‌های مجازی حافظ‌ خوانی مرکز حافظ شناسی تصریح کرد: همچنین در نظر است تا از امکانات آموزش الکترونیک استفاده کرده و از استادان و حافظ پژوهان در دیگر شهر‌ها نیز برای آموزش به حافظ آموزان بهره ببریم.

حسن لی مدیر مرکز حافظ شناسی نیز با بیان اینکه ۲۰ مهر در تقویم ملی کشورمان به نام حافظ مزین شده است، اظهار کرد: به همین مناسبت بسیاری از نهادها، موسسه‌ها، مراکز علمی و آموزشی در داخل و خارج ایران برنامه‌هایی را در پیوند با حافظ تدارک می‌بینند.

او اضافه کرد: برنامه‌های یادروز حافظ امسال، از روز شنبه ۱۹ مهرماه با آیین گشایش بیست و چهارمین مراسم یادروز حافظ آغاز می شود و تا ۲۳ مهرماه ادامه خواهد داشت.

حسن لی با بیان اینکه هر سال به مناسبت یادروز حافظ مراسمی در شهر‌های مختلف کشور و نیز خارج از کشور برگزار می‌شود، گفت: یکی از مهم‌ترین بخش‌های مراسم یادروز حافظ، برنامه‌های علمی و نشست‌های تخصصی آن در شیراز است که امسال با توجه به شیوع ویروس کرونا در بستر‌های مجازی و با بهره‌گیری از فناوری‌های جدید برگزار می‌شود و فرصت همراهی علاقه‌مندان در سراسر ایران و جهان با این نشست‌ها ایجاد شده است.

او گفت: شعر حافظ، شعری است پر از امید، به گونه‌ای که همگان را به صبر و استقامت در برابر ناملایمات سفارش کرده است. گویی حافظ همین امروز با ما و در میان ما زندگی می‌کند و شاهد این بلای جهانی (کرونا) است که می‌گوید:

مزاج دهر تبه شد در این بلا حافظ***کجاست فکر حکیمی و رای برهمنی

حافظ پیش از اینکه شاعر باشد، یک حکیم است

مسعود حسین چاری رئیس دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما با بیان اینکه حافظ پیش از اینکه شاعر باشد، یک حکیم است، اظهار کرد: حافظ بسیاری از مطالب حکمتی، جامعه شناختی، روانشناختی و الهیاتی را در قالب شعر بیان می‌کند.

او ادامه داد: حافظ در اندیشه هایش از همه علوم مربوط به زمان خود و انسان، بهره‌ها برده است و همین موضوع درباره روانشناسی هم صادق است.

مسعود حسین چاری افزود: به راحتی می‌شود برخی جنبه‌های روانشناختی در اشعار حافظ پیدا کرد که با حالات روحی و روانی انسان در سر و کار است.

حافظ، شاعری که در پَسِ عینک‌های متفاوت زیبا دیده می‌شود

این مدرس حافظ خوانی در مرکز حافظ شناسی شیراز با بیان اینکه حافظ رمزآلودترین و سخت ترین شاعر و شخصیت ادب فارسی است، تصریح کرد: دلیل محبوبیت حافظ این است که هر کس در عینک خود به او نگاه می‌کند، زیبا به نظر می‌رسد.

او گفت: بنابراین اگر بخواهیم با نگاه روانشناسانه به حافظ بنگریم بسیاری از چیز‌هایی که در عالم روانشناسی مطالعه می‌شوند در اندیشه‌های حافظ وجود دارند، و از جمله آن‌ها می‌توان به روحیات و خلقیات انسانی، امید، عشق، کمال، غصه، افسردگی، پژمردگی و همه ویژگی‌های مثبت و منفی که روانشناسان امروز در قالب مطالعات خودشان به آن‌ها می‌پردازند، اشاره کرد.

بیشتر بخوانید

• از مردم گفتند و در بین مردم جاودانه ماندند/ سعدی و حافظ ، دو ستاره درخشان ادب فارسی + فیلم

رئیس دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز اضافه کرد: یکی از مسائلی که در روانشناسی مورد تاکید قرار می‌گیرد استفاده از حال است و بسیاری از حافظ شناسان، حافظ را شاعر زمان حال، امروز و اکنون می‌دانند.

او با بیان اینکه اشعار حافظ چنان تازگی دارند که گویی اشعارش برای امروز سروده شده اند، افزود: حافظ، جهان را همانگونه که وجود دارد، تفسیر می‌کند.

این مدرس حافظ خوانی با بیان اینکه حافظ معتقد است روز‌های خوش و ناخوش می‌گذرد، افزود: اندیشه و روش حافظ از پرکاربردترین روش‌ها برای امیدواری و گذر ایام حتی در دوران کرونایی است.

حافظ می‌گوید:

چون سرآمد دولت شب‌های وصل***بگذرد ایام هجران نیز هم

این روانشناس تصریح کرد: اندیشه‌ها و اشعار حافظ در درمان ناامیدی و اختلالات روانشناسی کاربرد دارد، اما یک نسخه عام نیست که برای همه استفاده شود بلکه به فراخور حال افراد استفاده می‌شود.

رئیس دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز ادامه داد: یادم می‌آید افرادی که به علت برخورداری از یک وجدان سرزنش گر خیلی قوی اذیت می‌شدند و احساس گناه شدید می‌کردند، اما با همین بیت شعر از حافظ که برایشان خواندم و معنی کردم کاملا آرام شدند.

پدرم روضه رضوان به دو گندم بفروخت ***ناخلف باشم اگر من به جوی نفروشم

کاربرد امید و ناملایمات زندگی در اشعار حافظ

مرادی عضو هیات علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما اظهار کرد: از دو منظر می‌توانیم امید را در اشعار حافظ بررسی کنیم یکی فضای پر از امید و دیگری واژه امید و واژه‌هایی شبیه به آن مثل آرزو که به امید ربط دارد.

شعر حافظ، فضای تضاد‌ها است

او ادامه داد: شعر حافظ فضای تضاد‌ها است و بر اساس کلماتی همچون امید و ناامیدی، دینداری و بی دینی، وصال و فراق و شب و روز شکل گرفته است.

حافظ از امیدواری چنین گفته است:

مژده‌ ای دل که مسیحا نفسی می‌آید***که ز انفاس خوشش بوی کسی می‌آید

از غم هجر مکن ناله و فریاد که دوش*** زده ام فالی و فریادرسی می‌آید

این شاعر بزرگ پارسی در جایی دیگر از دیوانش می‌گوید:

بر سر آنم که گر ز دست بر آید***دست به کاری زنم که غصه سرآید

خلوت دل نیست جای صحبت اغیار (اضداد) ***دیو چو بیرون رود فرشته درآید

یا در بیت دیگری:

روز هجران و شب فرقت یار آخر شد***زدم این فال و گذشت اختر و کار آخر شد

آن همه ناز و تنعم که خزان می‌فرمود***عاقبت در قدم باد بهار آخر شد

حافظ در بعضی اشعارش به طور مستقیم به «واژه امید» اشاره کرده است:

دلم امید فراوان به وصل روی تو داشت***ولی اجل به ره عمر رهزن امل است

یا در جای دیگر می‌گوید:

دارم امید عاطفتی از جناب دوست***کردم جنایتی و امیدم به عفو اوست

یا در بیت دیگری:

خسروا پیرانه سر حافظ جوانی می‌کند***بر امید عفو جان بخش گنه فرسای تو

یا در جای دیگر چنین گفته است:

همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی*** به پیام آشنایی بنوازد آشنا را

همیشه واژه امید در اشعار حافظ مثبت نیست بلکه بعضی وقت‌ها خنثی است. مثلا در این بیت حافظ می‌گوید:

زلف او دام است و خالش دانه آن دام و من*** بر امید دانه‌ای افتاده ام در دام دوست

راز ماندگاری اشعار حافظ

استاد ادبیات دانشگاه شیراز با اشاره به راز ماندگاری اشعار حافظ و تازگی آن در تمام دوران‌ها گفت: دلیل اینکه کهنگی در اشعار حافظ وجود ندارد از ۲ زاویه یکی از نظر «محتوا» و دیگری از نظر «فرم» قابل بحث است.

او تصریح کرد: شعر حافظ از نظر محتوایی جلوه گاه امید، ناامیدی، فردیت انسان، نگاه اجتماعی، خوبی، بدی و تمام جلوه‌های طبیعیِ بیرونی و درون زندگی انسان است.

مرادی افزود: حافظ فقط به صورت افراطی از جنبه‌های مثبت نمی‌گوید بلکه سعی کرده جلوه‌های مختلفی را که مخاطبان در زمان‌های مختلف در زندگی شان تجربه کرده اند به نمایش بگذارد و به سوال‌های زندگی بشری پاسخ بدهد و سعی نکرده از زاویه گروه خاصی به جهان بنگرد بلکه تلاش کرده که خوبی‌ها و بدی‌ها و همه جنبه‌های زندگی را در اشعارش بیاورد و این از نظر «محتوایی» باعث شده که شعر حافظ همیشه تازگی داشته و مورد پذیرش همگان باشد.

عضو هیات علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز ادامه داد: از نظر «فرمی» اگر فرم را در هم تنیدگی اجزای شعر بدانیم، این فرم در پیوند با محتوا، در اشعار حافظ بیشترین نوآوری را در مقایسه با شاعران در کل تاریخ ادبیات فارسی دارد.

مرادی تصریح کرد: هنگام بررسی اشعار حافظ در تناسب‌های زبانی و در ارتباطی که بین اجزای ساختاری زبان و تناسب‌های موسیقایی در شعر حافظ وجود دارد خواهیم دید اشعار او از پیشروترین شعر‌ها است، و موسیقی و محتوا در شعر حافظ همگام با هم حرکت می‌کنند.

او با بیان اینکه از جمله مهم‌ترین مساله در مقبولیت حافظ و شعر او، تاویل پذیری شعر او است، اضافه کرد: شعر حافظ را در تمام دوران‌ها و موقعیت‌های گوناگون، متناسب با همه مخاطبان می‌توان به صورت‌های مختلف خوانده و تفسیر کرد، پس شعر حافظ محدود به زمان نیست بلکه در هر زمان و مکان و در ذهن هر مخاطب یک آفرینش جدیدی از شعر حافظ می‌تواند اتفاق افتد.

بیشتر بخوانید

• حافظ، شاعری بی رقیب در عرصه موسیقی ایرانی

عضو هیات علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز درباره اینکه چرا حافظ با بودن در تاریک‌ترین دوره سیاسی ایران و دیدن بحرانی‌ترین شرایط اجتماعی، اما از امید سخن گفته است؟ گفت: در ادبیات فارسی قرن‌های هفتم، هشتم و حتی تا حدودی نهم می‌بینیم ادبیات کاملا انتزاعی می‌شود یعنی شاعران آن چیز و آن جهان آرمانی را که در بیرون نمی‌توانند پیدا کنند سعی می‌کنند در درون و در یک فضایی کاملا انتزاعی و عرفانی کسب کنند.

او در ادامه پاسخ به این سوال افزود: بنابراین اینکه شعر حافظ در آن دوران تاریک و حمله مغول نشانه‌های بارزی از امیدواری در آن دیده می‌شود درست است که جهان آرمانی شعر حافظ پیوند با بیرون دارد، اما بیشتر درونی است.

مرادی با بیان اینکه اشعار حافظ، از معارف دینی، عرفانی، اسلامی و انسانی ساخته شده است، تصریح کرد: این معارف انسانی و عرفانی درونی است که حافظ را در اوج سرخوشی، امید و توجه داشتن به پایان نیک جهان سوق می‌دهد.

عضو هیات علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز اظهار کرد: اگر جنبه بیرونی در شعر حافظ خیلی پررنگ شود «امید»، کمرنگی بیشتری پیدا می‌کرد البته باید در نظر بگیریم حافظ از شاعرانی است که به دلیل نوع نگاهی که به هستی، جهان و زندگی دارد حتی از کمترین جنبه‌های مثبت زندگی بیرونی هم لذت می‌برد و به آن‌ها امیدوار است.

او تاکید کرد: حافظ سعی می‌کند از معارفی که آموخته و همچنین از اندک زیبایی‌هایی که در جهان پیرامون وجود دارد جلوه امیدآفرین در شعر خودش پدید آورد، هر چند که به جنبه‌های ناامیدکننده هم بار‌ها در شعرش اشاره کرده است.

شرایط فعلی کرونا یک شرایط بحرانی در چارچوب زندگی انسان‌ها است، چنین بحران‌هایی در زمان حافظ به گونه‌های مختلف شکل گرفته است، همچون بحران جنگ، فقر و قحطی، قتل و کشتار و بیماری‌های گسترده، اما شاعران ما ضمن پذیرش آن بحران‌ها تلاش کرده اند با استفاده از اندیشه خودشان که در شعر‌ها شکل گرفته است، جهانی بهتر را خلق کنند و به یک نگاه مثبت زندگی برسند.

بیماری کرونا وضعیتی خیلی ساده‌تر از مشکلات دوران حافظ در زمان ما پدید آورده است، به گونه‌ای که اگر ما به شعر حافظ بنگریم خواهیم دید که اگر این شاعر پارسی در آن شرایط توانسته یک نگاه مثبت را از طریق اشعارش القا کند ما نیز می‌توانیم از طریق خواندن شعر حافظ به نوع دوستی و مفاهیم مثبتی که از مهر، محبت، همفکری و همراهی نسبت به انسان‌های شبیه خودمان که در شعر حافظ منعکس شده است را در بهتر شدن وضعیت مقابله با بیماری و حتی برطرف کردن شرایط دشوار، ایجاد امید و مهر در بین خودمان از شعر حافظ استفاده کنیم.

از آنجا که شعر حافظ محصور در زمان و مکان نیست، به همین جهت می‌تواند در هر شرایطی و از جمله اکنون که خیلی ها به زندگی قرنطینگی و خانه نشینی عادت کرده اند بسیاری از مفاهیم مثبت را در بین افراد زنده نگه دارد و پل ارتباطی ما را با گذشته و فرهنگ گذشته مان وصل کند.

انتهای پیام/