به گزارش خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، زیبا و چابک از چنگال خطر می‌گریزد و شناگر ماهری است. زیبایی آن هر بیننده‌ای را مبهوت خود می‌کند. وقتی می‌دود قند در دل جنگل‌های زاگرس آب می‌شود.

لبخند را به جنگل‌های خوزستان هدیه می کند.گونه‌ای نادر و کمیاب که با نام علمی Dama dame mesopotamica و نام انگلیسی، Persian falliow deer در جهان شناخته می‌شود. این حیوان شبگرد بوده و فعالیتش در اوایل غروب و صبح زود بیشتر است. وزنش بین ۱۳۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم است و حس بینایی قوی تری نسبت به مرال (گونه دیگر از گوزن) دارد در بهار و تابستان به دلیل پوشش خال خالی اش استتار خوبی می‌کند در اواسط پاییز با تغییر رنگ حیوان به خاکستری و بلندتر شدن موهایش، خال‌ها کمرنگ‌تر می‌شوند. 

انقراضش قصه دور و درازی دارد. گمان‌ها بر این بود که نسلش منقرض شده است. گوزن زرد ایرانی اصالتاً بومی سواحل شرق مدیترانه تا نواحی غرب ایران بوده  و تا سال ۱۸۷۵ میلادی نسل آن در تمامی این مناطق به جز بخش‌های جنوبی منقرض شد و در دهه ۱۹۴۰ میلادی تصور می‌شد این حیوان به کلی منقرض شده، اما در سال ۱۹۵۶ با رویت این حیوان در جنگل‌های خوزستان زنگ امید در این جنگل‌ها نواخته شد.

  پس از آن اقداماتی  برای احیای نسل و جلوگیری از انقراضش انجام شد و کارشناسان حیات‌وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست تصمیم می‌گیرند این گونه را به نقاط دیگری نیز منتقل کنند. بهانه اصلی چنین اقدامی، خروج نام این گونه از فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت است؛ همان فهرستی که هر ساله منتشر می‌شود تا وضعیت زیستی گیاهان و جانوران را در مقیاسی جهانی به نمایش بگذارد.

برای اطلاع از آخرین وضعیت این گونه نادر به سراغ مسئولان مربوطه رفته و با آنها هم کلام شدیم.

سید عادل مولا  معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت:  از سال ۸۹ براساس مطالعات دانشگاهی انجام شده و بررسی قرابت گونه گوزن زرد ایرانی موجود در جزیره اشک ارومیه و دشت ناز ساری، تعدادی ازاین گونه نادر به جنگل‌های دز و کرخه استان خوزستان منتقل گردید، تکثیر گوزن زرد در سال‌های اولیه موفقیت‌آمیز بوده و تعداد آن‌ها به ۸۰ راس رسید، اما در سال ۱۳۹۱ بر اثر بیماری میاز تعدادی از گوزن‌های زرد منطقه حفاظت شده کرخه دچار مرگ ومیر شدند.

او با بیان اینکه خوزستان به دلیل داشتن جنگل‌های نیمه گرمسیری نوار بین النهرین، خاستگاه و زیستگاه اصلی گوزن زرد ایرانی و شیر ایرانی بوده است، افزود: در دهه ۵۰  تعدادی گوزن زرد ایرانی به آلمان  و اسرائیل منتقل شدند و پس از تکثیر موفقیت آمیز تعدادی نیز به دشت ناز ساری منتقل گردیده که این گوزن‌های زرد موجود در پارک ملی کرخه و دز نتیجه گوزن‌های زرد منتقل شده در آن زمان هستند.

مولا نگهداری در اسارت و جنگل‌های آزاد را از برنامه‌های تعریف شده برای  گوزن‌های زرد ایرانی دانست و بیان کرد: بر اساس سرشماری صورت گرفته در منطقه دز، حدود ۲۵ الی ۳۰ راس گوزن در محدوده اسارت وجود دارد و در منطقه آزاد بر اساس شواهد حدود ۱۲ رأس  در منطقه رهاسازی شده است.

این مقام مسئول اظهار داشت: خوزستان علاوه بر گوزن زرد میزبان گونه‌های شاخص جانوری دیگری مانند قوچ، میش و آهو و همچنین پرندگانی نظیر هوبره، دراج  و درنا بوده که از شرایط مطلوبی برخوردار هستند.

کمبود امکانات مانع سرشماری دقیق گوزن زرد ایرانی

محمد الوندی رئیس پارک کرخه گفت: مساحت سایت کرخه ۷۰ هکتار و کل پارک ملی و منطقه حفاظت شده کرخه ۱۴هزار هکتار است.

او افزود: در منطقه کرخه به دلیل آسیب پذیری بیشتر و وجود بیماری‌های مشترک بین دام‌های اهلی و حیات وحش و همچنین سابقه وجود بیماری میاز درمنطقه، حدود ۶ راس گوزن زرد ایرانی تحت اسارت بوده  و ۳ راس نیز آزاد سازی شده است.

الوندی با بیان اینکه در استان فارس ۲ سایت، در ایلام، یک سایت و در اراک سایت‌هایی برای نگهداری گوزن وجود دارد، تصریح کرد: در کشور سایت دیگری برای نگهداری و تکثیر گوزن زرد ایرانی وجود ندارد و طبق برنامه ریزی‌های صورت گرفته، هرچه تعداد گوزن‌ها بیشتر باشند در جنگل‌های دز و کرخه به صورت آزاد، ر‌ها سازی می‌شوند.

 رئیس پارک کرخه اظهار داشت: به دلیل نوع پوشش گیاهی انبوه، تراکم گیاهی بالا و وسعت کم آن‌ها و با توجه به شبگرد  و مخفی کار بودن این حیوان، امکان ثبت علمی و مستند از این گونه در این جنگل‌ها وجود ندارد و امکان سرشماری سخت  است.

الوندی بیان کرد: در حال حاضر امکانات، کمکی به ثبت دقیق این گونه نمی‌کند و تاثیر کمی در سرشماری دارد. وقتی حیوانی در طبیعت رهاسازی می‌شود با خطرات خاص زندگی در حیات وحش مواجه شده و نیازی به پایش آن نیست مگر در روز‌ها و ماه‌های اول که این امر با وجود قلاده‌های دارای ردیاب، امکان پذیر است، چون به مرور زمان به صورت طبیعی این قلاده باز شده و از دسترس  خارج می‌شود.

رضا قپانچی پور رئیس پارک ملی دز هم با بیان اینکه گوزن زرد ایرانی در آستانه انقراض قرار داشته، ولی با تمهیدات انجام شده در ادوار گذشته تلاش بر آن بوده تا از خطر انقراض نجات پیدا کند، افزود:  مساحت سایت دز در۲بخش ۷۵ هکتاری و در مجموع ۱۵۰ هکتار فنس کشی است.

او بیان کرد: با مشاهده آثار ردپای این گونه  بوسیله محیط بانان در حین گشت زنی و یا تصاویر ثبت شده بوسیله دوربین‌های تله‌ای، تعداد گوزن‌های سایت دز بین ۲۰ تا ۳۰ راس تخمین زده می‌شوند، اما در سال‌های گذشته اقداماتی برای افزایش زادآوری و خروج از خطر انقراض در خوزستان انجام شده است که شامل احداث سایت تکثیر و پرورش گوزن زرد در شهرستان‌های دزفول و شوش با هدف تکثیر و رهاسازی این گونه نادر در محیط طبیعی بوده است همچنین برنامه‌های حفاظتی مانند احداث پاسگاه‌های محیط‌بانی، نصب دوربین‌های حفاظتی در سال‌های گذشته و استقرار محیط بانان در جهت انجام گشت، کنترل و حفاظت از این گونه کمیاب در این سایت عملیاتی شده است.

قپانچی اذعان داشت: بعد از پیگیری‌های صورت گرفته به خصوص بعد از سیلاب سال ۹۵ که  باعث تخریب بخش اعظمی از  فنس کشی سایت میانرود شهرستان دزفول شده بود در۲ سال اخیر بسیاری از قسمت‌های آسیب دیده بازسازی شده و در حال حاضر بخش‌هایی نیز جهت بازسازی باقی مانده است.

رئیس پارک ملی دز تصریح کرد: سیلاب سال ۹۵ موجب تخریب سایت دز شده  و به دلیل اینکه هیچ‌گونه آمادگی و یا هشداری در این خصوص به ما داده نشده بود چند راس تلف شد که این امر باعث ایجاد تغییرات و اصلاحاتی  در سایت جهت مقابله با سیلاب مانند ساخت تپه مصنوعی و انجام پارسل بندی جهت پایش بهتر و کنترل بیماری‌ها شد، اما سیلاب سال ۹۸، هیچگونه تلفاتی برجای نگذاشت.

این مقام مسئول گفت: پس از فروکش شدن سیلاب ۹۸، با گذشت ۲ هفته اولین آثار حضور گوزن در کنار طرح‌های احداث شده، مشاهده و سپس تصویربرداری و عکسبرداری نیز از آن‌ها انجام شد.

گرد فرسودگی بر پیشانی سایت‌های کرخه و دز

مولا معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: بعد از گذشت بیش از ۱۰ سال از ساخت این سایت‌ها و فرسودگی بخشی از تجهیزات تخصصی کرخه و دز، تخصیص اعتبارات ویژه نسبت به تعمیر و بازسازی آن‌ها و تلاش برای افزایش تعداد محیط‌بانان جهت انجام صحیح امر حفاظت در سال‌های گذشته صورت گرفته است که البته این اقدامات کافی نبوده و لازم است تغییراتی با هدف جبران کمبود‌هایی از قبیل امکانات زیرساختی، تجهیزات پیشرفته جهت شناسایی و سرشماری این گونه اجرایی شود، اما با توجه به شرایط تحریم ها، قادر به وارد کردن تجهیزات ردیابی پیشرفته در سایت‌های مذکور برای جلوگیری از انقراض این گونه کمیاب نیستیم.

رضا قپانچی پور رئیس پارک ملی دز اساسی‌ترین مشکل این سایت را اصلاح بخش‌های فرسوده فنس کشی وهمینطور مقاوم سازی برخی نقاط حساس سایت از طریق احداث گنگ و آبنما خصوصا قسمت‌هایی که در مسیر سیلاب قرار دارند جهت مقابله با سیلاب‌های احتمالی و جلوگیری از تخریب دوباره آن عنوان کرد.

آینده مبهم گوزن زرد ایرانی

فرشاد اسکندری کارشناس محیط زیست گفت: تنها شانس و احتمال وجود گوزن زرد ایرانی در عرصه‌های طبیعت در ایران به صورت طبیعی و وحشی در محدوده دز و کرخه است و در بقیه سایت‌ها تعداد ۵۰۰ راس به صورت اسارت و نیمه اسارت در حال احیا و تکثیر است.

او افزود: گوزن زرد ایرانی به ۲ صورت طبیعی و وحشی و همچنین اسارت  در حال احیا است که احتمال انقراض این گوزن زیاد است و زمانی می‌توان ادعا کرد این گونه منقرض نشده که در طبیعت و زیستگاه خود به صورت وحشی و طبیعی دیده شود در حقیقت هدف از احداث سایت ها، تکثیر و احیاء و معرفی مجدد گوزن زرد به طبیعت و زیستگاه اصلی خود است، اما از زمان راه اندازی این سایت‌ها، گوزن زرد در زمان‌ها و مراحل مختلف به مکان‌هایی از جمله کرمانشاه و کرخه در خوزستان انتقال یافته که بیشتر این رهاسازی‌ها با شکست مواجه شد و یا از سرنوشت گوزن‌های رها شده در طبیعت خبری در دست نیست.

اسکندری  با بیان اینکه تعداد ۱۷ راس گوزن در بهمن ماه پارسال در سایت‌های دز و کرخه به منظور بازگرداندن آن به طبیعت رها سازی شده است، اظهار داشت: مشکل از آنجایی آغاز می‌شود که به شهر‌هایی مانند گیلان به دلیل داشتن بودجه، بدون کارشناسی گوزن نادر ایرانی را انتقال دادند که با شکست و تعطیلی کامل سایت مواجه شد در حالی که اگر از موضوع سایت‌های تقریبا موفق کشور بگذریم ارزش یک گون زرد در طبیعت به صورت وحشی و آزادانه  به مراتب گرانبهاتر از هزاران راس در اسارت است.

او کمک سازمان محیط زیست، جوامع محلی و بخش خصوصی را در احیای این گونه نادر موثر عنوان و تصریح کرد: اگر حامی مالی در بخش خصوصی برای خرید قلاده ردیاب از ما حمایت می‌کرد بعد از رها سازی تا چندین ماه از وضعیت و حیات این گونه باخبر بودیم در حالی که محیط زیست متولی حفاظت از گوزن زرد ایرانی است، ولی همه ما در قبال آن مسئول هستیم و این پروژه طولانی مدت بوده و موفقیت این امر به تداوم آن و رهاسازی در طبیعت تا زمانی که جمعیت پایا تشکیل شود، بستگی دارد.

زالی فعال محیط زیست گفت: سازمان حفاظت محیط زیست  بصورت شفاف در مورد گوزن زرد صحبت نمی‌کند در حالی که به جز سایت دشت ناز ساری، سایت ایلام و سایتی در دشت ارژن فارس که دارای شرایط مناسب و وضعیت خوبی هستند بقیه سایت‌ها شرایط مساعدی ندارند به عنوان نمونه سایت اشک در دریاچه ارومیه وضعیت وخیمی دارد و حتی در سرشماری امسال اطلاعاتی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست ارائه نشده است.

او افزود: در سایت کرخه آمار مشخصی در دست نیست، ولی شرایط  نسبت به قبل بهتر شده اگرچه همچنان وضعیت حساس است، چون تعداد جمعیت گوزن زرد در این سایت کاهش محسوسی یافته درواقع به منظور جلوگیری از انقراض گوزن زرد  برنامه‌ریزی دقیقی نیاز است و اینکه اطلاعات شفافی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست  به صورت تفکیکی از همه سایت‌ها  ارائه شود تا بتوانیم شرایط گوزن زرد را  به طور دقیق بررسی کنیم.

زالی با بیان اینکه دولت باید سازمان محیط زیست را در تامین اعتبارات تقویت کند، تصریح کرد: تجهیز سایت‌های تکثیر و احیا، پایش‌های مدرن با دوربین‌های مداربسته، دوربین‌های پرنده و پهپاد‌ها وگردنبند‌های دارای سیستم‌های جی پی اس و ردیاب و تقویت نیرو‌ها در بقای این گونه موثر هستند.

لزوم حمایت‌های همه جانبه برای احیای گوزن زرد ایرانی

جنگل‌های ایران اسلامی مامن  گونه‌های جانوری و گیاهی منحصر به فرد و بی‌همتایی است که کمتر شناخته شده‌اند و برخی از آن‌ها در معرض انقراض اند. حق حیات حیوانات کمتر از انسان نیست،  به دلیل برخورد اشتباه انسان با طبیعت برخی از گونه‌های ارزشمند در معرض انقراض قرارگرفته اند. بی پرده و صریح بگویم همیشه  دست روی دست می‌گذاریم تا کار از کار بگذرد، پس از  متهم کردن فلان ارگان و فلان سازمان، خود به خود صورت مسئله پاک می‌شود و همه چیز فراموش. امیدواریم که در آینده شاهد انقراض این گونه نادر نباشیم چراکه آنوقت دیگر تقلای مسئولان به جایی نمی‌رسد و هیچ عذر و بهانه ای، از کسی پذیرفته نیست. باید تمام امکانات لازم بکار گرفته شود تا این گونه زیبا و نادر را به نسل‌های بعد منتقل کنیم  تا مهر انقراض بر پیشانی جنگل‌های خوزستان زده نشود و  دز و کرخه همچنان امیدوار به زیست این گوزن کمیاب باشند و رسم میزبانی را شایسته به جای آورند .

گزارش از حدیث ابراهیمی پور

انتهای پیام/ی