به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، محققان از تولید نسخه‌های مصور و وجود کارگاه‌های رسمی و غیر رسمی کتاب‌سازی در دوره‌های مختلف تاریخی در شیراز سخن گفته‌اند.

نمونه‌هایی متنوع و قابل توجه از این نسخه‌های مصور امروز زینت‌بخش موزه‌ها و مجموعه‌های داخلی و خارجی است.

رونق کارگاه‌های کتاب‌سازی در شیراز به‌گونه‌ای بوده که به طور مثال بوداق منشی قزوینی در کتاب جواهر الاخبار (۹۸۴ه ق) آورده که در شیراز و در هر خانواده زن نسخه بردار شوهر رسام دختر آرایشگر و پسر صحاف است.

اگرچه این روایت به‌گونه‌ای اغراق‌ شده به ‌نظر می‌رسد، اما نشان می‌دهد کتاب‌ سازی و تصویرسازی تا چه حد، در هنر مکتب شیراز رونق دارد در حالی که نگارگری در دیگر شهرهای ایران منحصر به کارگاه‌های سلطنتی است و در شیراز اشتغالی خانوادگی بشمار می‌رود.

بدین‌ترتیب، کارگاه‌های کتاب‌سازی شیراز به سفارش‌های دربار پادشاهان یا حاکمان محلی وابسته نبود در صورتی که حکومت تغییر می‌کرد و پادشاهی روی کار می‌آمد که علاقه‌ای به نقاشی نداشت، متوقف و بی‌رونق نمی‌شد.

کتاب‌آرایان شیراز در دوره نخست، تا انتهای حکومت ترکمانان قراقویونلو در کارگاه‌هایشان در این شهر فعال بودند و پس از آن نیز به سرزمین‌های دور و نزدیک مهاجرت و نقاشی ایرانی را در جای ‌جای جهان معرفی کردند  که در قرن دهم هجری، نسخه‌های مصوری در هند، مصر و ترکیه امروزی تحت تاثیر نسخه‌های وارداتی مکتب شیراز یا  هنرمندان مهاجر شیرازی تولید شد و امثال عبدالصمد شیرین‌قلم که در نهایت سر از دربار همایون در هند درآورد، یا شیخ محمد شیرازی از نقاشان فرنگی‌ساز زمان شاه اسماعیل دوم و شاه عباس که در اصفهان کار و زندگی می‌کرد، سبک نقاشی شیراز را در دیگر نقاط گستراندند.

برخی چهره‌های شاخص کتاب‌سازی جنید شیرازی نقاش مشهور و فرهاد، نگارگر خاوران‌نامه در دوره ترکمانان، از جمله تصویرگران برجسته محسوب می شوند که کتاب‌های شاهنامه، خمسه نظامی، گلستان و بوستان سعدی از کتاب‌های محبوب نقاشان برای نگارگری بوده‌اند.

هنرمندان مکتب شیراز باری دیگر در دوره صفویه و در ادامه در عصر زندیه و قاجاریه نیز به نگارگری رونق بخشیدند بدین ‌ترتیب شیراز تا پایان دوره قاجار در هنر نگارگری تاثیرگذار بود و بر مراودات فرهنگی فرامرزی اثر گذاشت و از آن تاثیر نیز پذیرفت اما محققان دوره صفویه به بعد را زمان افول نقاشی ایرانی می‌دانند زیرا تاثیر هنرمندان غربی بر نقاشی ایران و فرهنگ تصویری هنر ایران از این دوران افزایش یافت و با این فراز و فرودها  نگارگری ایرانی تا به امروز همچنان محفوظ مانده است.

مینیاتور همان نگارگری است

محمدصادق میرزا ابوالقاسمی عضو هیات علمی دانشگاه شیراز، گفت: اصطلاح مینیاتور با تعابیر غربی و ترجمه کتاب‌های لاتین به تاریخ هنر ایران وارد و در آن مصطلح شد که به بیان دیگر نگارگری و مینیاتور در اصطلاح‌ شناسی تاریخ هنر چندان تفاوتی با یکدیگر ندارند مگر اینکه یکی لفظ فارسی دارد و دیگری مصطلح در زبان فارسی است.

او، با اشاره به اینکه نقاشی ایرانی را غربی‌ها به‌ واسطه ابعاد، اندازه و مشخصاتی که داشت و مطابق نوعی از نقاشی رایج در غرب، مینیاتور نامیدند، بیان کرد: نگارگری ایرانی اغلب با نوعی تصویرسازی در کتاب شناخته می‌شود و به همین علت ابعاد قاب آن مناسب با ابعاد کتاب کوچک است.

میرزا ابوالقاسمی، تصریح کرد: مکتب گونه‌ای از دوره‌بندی تاریخی براساس معیارهای جغرافیایی است.

عضو هیات علمی دانشگاه شیراز، در معرفی و گستره تاثیرگذاری مکتب شیراز ادامه داد: واژه مکتب که امروزه کاربردی رایج در محافل عمومی یافته، به عبارتی غیرعلمی و غیر دقیق تبدیل شده است.

او مکتب را نوعی دوره‌بندی جغرافیایی در تاریخ هنر ایران معرفی کرد و افزود: شیوه‌های مختلف برای طبقه‌بندی تاریخ هنر ایران وجود دارد که یکی از این شیوه‌ها بررسی چند وچون وقایع و تحولات هنری در محدوده جغرافیایی معین بوده و از همین رو عبارت‌هایی با پسوند مکانی برای معرفی مکاتب استفاده می شود مانند مکتب شیراز، مکتب تبریز یا مکتب اصفهان.

میرزا ابوالقاسمی با اشاره به اینکه دامنه تأثیرکتاب‌آرایی و نگارگری ایران فراتر از مرزهای وضعی جغرافیایی است، اضافه کرد: در مطالعات و اظهار نظرها قلب این جریان یعنی ایران فرهنگی باید ملاک قرار گیرد و طبقه‌بندی تاریخ‌ هنر بر اساس مکاتب نباید ما را به تعبیرات و توهمات محلی از فرهنگ و هنر ایران محدود کند.

عضو هیات علمی دانشگاه شیراز، اظهار کرد: به طور مثال تقسیم جغرافیایی در تاریخ‌هنر ایران را می‌توان در مکتب شیراز با عنوان یکی از مکاتب برجسته تاریخ کتاب‌آرایی و نگارگری کشور یاد کرد.