به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان،  جریان «اباحه گری» جریانی است در تاریخ اسلام که انجام بسیاری از امور نادرست را برای مسلمانِ شیعه جایز و مباح می‌داند. این جریان در دل جریانی به نام «غلوگرایی»، گروه‌ها و افراد افراطی در مذهب شیعه هستند. غلو، بیشتر درباره کسانی به کار می‌رود که پیامبران، امامان و رهبران خویش را از حدود بندگان و آفریدگان خداوند فراتر برده و آنان را دارای صفات الهی دانسته اند.

«غلوّ» در لغت به معنای زیاده و گزافه گفتن و در معتقدات دینی و مذهبی بدین معنا است که انسان چیزی را که بدان اعتقاد دارد، از حدّ خود بسیار فراتر ببرد. در ملل و نحل، غلوّ به ائمه اهل بیت اختصاص یافته و در معنای به حد نبوت یا خدایی رساندن آنان به کار رفته است. از این روی، هر گاه واژۀ «غلات» در ملل و نحل بدون قرینه به کار برود، منظور از آن افراد یا فرقه‌هایی هستند که به خدایی امامان شیعه یا حلول روح خدایی در آنان اعتقاد داشته‌اند.

بیشتر بخوانید: 
امام جواد (ع) برای تبیین جایگاه امامت در دوران خود چه کرد؟

شیخ مفید می‌نویسد: «غلات از متظاهرین به اسلامند که به علی و امامان دیگر از نسل آن حضرت، نسبت خدایی و پیامبری می‌دهند.»

در دوره امام جواد (ع) بر خلاف دوره امام باقر (ع) و امام صادق (ع) که جریان فکری غلو بیشتر در قالب فرقه‌های غالیانه رشد کرده بودند. در این عصر با افرادی غالی رو به روییم که بیشتر آنان تحت تأثیر غالیان سرشناسی، چون ابوالخطاب بوده اند؛ بنابراین لازم است به اجمال، به این شخصت «غالی» و جریانی را که ایجاد کردند بشناسیم. در دوران امام جواد (ع) ۷ نفر از عالمان برجسته شیعه وجود داشته اند که این افراد از جمله «غالیان» بوده اند.

جریان غلوگرایی و اباحه‌گرایی «ابوالخطاب»

۱- محمد بن مقلاص بن ابی زینب اسدی
«محمد بن مقلاص بن ابی زینب اسدی کوفی»، سرشناس‌ترین و مهم‌ترین غالی دوره ائمه است. وی در ابتدا از اصحاب امام صادق (ع) بود و خود را به آن حضرت و یاران ایشان پیوند داده بود. این شخصیت غالی در مراحل ابتدایی، مدعی علم غیب برای خودش بود.

او سپس نبوت و بعد خدا بودن ائمه را مطرح کرد. این شخص غالی پس از طرح الوهیت امام صادق و عقاید غالیانه دیگر که منجر به طرد وی از سوی آن حضرت شد عقیده امامت و سپس الوهیت خویش را مطرح کرد. او یکی از چهره‌های بانفوذی بود که جریان «اباحی‌گری» را ترویج می‌کرد. ابوالخطاب در سال ١٣٨ هجری با ٧٠ نفر از یارانش، به دست نیرو‌های حکومتی، دستگیر و در کوفه به دار آویخته شد.
جریان فکری ابوالخطاب در قالب فرقه‌های غالی، اثرگذاری همانند خطابیه، معمریه، عمیریه، مفضلیه، و اصحاب سری تداوم یافت.

در دوره امام رضا (ع)، امام جواد (ع) و امام هادی (ع) نیز افراد متعددی سراغ داریم که در همین خط فکری جای دارند. غالیان این دوره که منابع متقدم، به صورت اجمالی آنان را معرفی کرده اند. در ادامه به معرفی غالیان این دوره می‌پردازیم.

۲- هاشم بن ابی هاشم
وی، بر اساس یک نقل، از پیروان و داعیان محمد بن بشیر (مقتول در دوره هارون و پس از شهادت امام موسی کاظم)، از غالیان زمان امام هفتم و امام هشتم بوده است. کشی (م ٣٥٠ه. ق) می‌گوید وی بعضی از مخاریق (شعبده و کار‌های خارق العاده) را از محمد بن بشیر آموخته بود و به عنوان داعی او عمل می‌کرد. احتمالا وی همانند محمد بن بشیر، الوهیت ائمه را تبلیغ می‌کرده و یا همانند او، عقاید واقفیه را در سر داشته است. بر اساس نقلی دیگر، وی در خط فکری ابوالخطاب و از داعیان او بوده است. امام جواد در روایتی به بهره گیری هاشم بن ابی هاشم، ابوالعمرو و جعفر بن واقد از اهل بیت به منظور فریب مردم با نام اهل بیت اشاره دارد و آنان را در زمره کسانی خوانده است که مردم را به سوی ابوالخطاب و عقاید وی دعوت می‌کرده اند.

احتمالا این افراد مدعی وکالت از سوی امامان بوده اند و از این طریق تلاش می‌کرده اند به منافع مادی نیز دست یابند. کسانی که در خط فکری ابوالخطاب بودند، به الوهیت یا نبوت وی اعتقاد داشتند و وی را شخصیتی با مقامی بسیار عالی می‌دیدند که در برخی از موارد، حتی از پیامبر نیز برتر بوده است. شاید به همین جهت است که آیت الله خویی، هاشم بن ابی هاشم را از اصحاب و داعیان ابوالخطاب شمرده است.

۳- جعفر بن واقد
«جعفربن واقد» همانند هاشم بن ابی هاشم، به عنوان یکی از سران غالی زمان امام جواد، در خط ابوالخطاب و از دعوت کنندگان او بوده است. در روایتی به غلو وی در زمان امام صادق اشاره شده است. در این روایت آمده است که در نزد امام صادق، از جعفر بن واقد و عده‌ای از اصحاب ابوالخطاب سخن به میان آمد؛ یکی از حاضرین گفت: او برای گمراه کردن من، با من رفت و آمد داشت و می‌گفت: آیه «وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّمَاءِ إِلَٰهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلَٰهٌ ۚ وَ هُوَ الْحَکِیمُ الْعَلِیمُ» درباره امام نازل شده است.

در ادامه این روایت، امام صادق با اشاره به غلو یهود و نصاری درباره عُزیر و مسیح، غالیانی، چون جعفر بن واقد و یاران ابوالخطاب را بدتر از یهود و نصاری و مجوس و مشرکین می‌شمرد و بر عبودیت خویش در برابر خداوند متعال تأکید می‌کند. از زمان امام صادق تا زمان امام جواد حدود ٦٠ سال فاصله است، اما با توجه به سخن امام جواد درباره وی که به آن اشاره شد قطعا وی در زمان امام جواد در قید حیات بوده است. احتمال زنده بودن وی از زمان امام صادق تا دوره امام جواد نیز وجود دارد. به هر حال روایتی که وی را از غالیان زمان امام صادق معرفی کرده، در صورت صحت، نشان دهنده اعتقاد جعفر بن واقد به الوهیت امام صادق است؛ البته در اینکه این شخصیت غالی، در خط فکری ابوالخطاب بوده و عقاید غالیانه او را تبلیغ می‌کرده است، شکی نیست.

۴- ابوالعمرو
«ابوالعمرو» نیز به همراه هاشم بن ابی هاشم و جعفر بن واقد از غالیان زمان امام جواد و در زمره خطّابیان بود که با سوء استفاده از جایگاه اهل بیت، مردم را فریب می‌داد و آنان را به سوی آموزه‌های ابوالخطاب دعوت می‌کرد. از این شخصیت غالی، اطلاع زیادی در منابع ذکر نشده است.

۵- احمد بن محمد سیاری
«احمد بن محمد سیاری اصفهانی بصری» نیز از غالیان دوره امام جواد است. شیخ طوسی او را از اصحاب امام هادی و امام عسکری، و نجاشی او را نویسنده‌ای از طاهریان (٢٠٥-٢٥٩ه. ق) در زمان امام حسن عسکری شمرده است. کشی نیز او را از بزرگان طاهری در همین زمان دانسته است.

به نظر می‌رسد آغاز غلو او، از دوره امام جواد بوده است. احتمالا او در این زمان، به دروغ، مدعی وکالت از سوی امام جواد شد و اموال و وجوه شرعی را نیز با همین عنوان از شیعیان دریافت می‌کرد. برخی معتقدند وی قائل به تناسخ بوده است.

وی که در سلسله سند برخی از روایات هم قرار دارد احتمالا به جهت باور‌های غالیانه اش مدعی تحریف قرآن بوده است و در این باره کتاب «التنزیل و التحریف» را که به آن «کتاب القراءات» نیز گفته اند نوشته است. این کتاب از مصادر اصلی روایاتی است که در تحریف قرآن به آن استدلال شده است. بسیاری از علما به دلیل ضعف سیاری، به روایاتش اعتماد نکرده اند. کتاب القراءات را اتان کلبرگ و محمدعلی امیر معزی تصحیح کرده و در سال ٢٠٠٩م به چاپ رسانده اند. در مقدمه این کتاب که به زبان فارسی ترجمه شده، آمده است: «سیاری در این کتاب، قطعات بسیاری را از قرآن نقل می‌کند و ادعا می‌کند که متن آن تغییر کرده است». سیاری به جز کتاب القراءات کتاب‌های دیگری نیز داشته است که از آن میان می‌توان به کتاب ثواب القرآن، کتاب الطب، کتاب النوادر و کتاب الغارات اشاره کرد.

روایاتی که از سیاری نقل شده و یا وی در سلسله سند آن قرار دارد، به سه بخش، قابل تقسیم است. احتمالا سیاری دسته‌ای از این روایات را به جهت باور‌های غالیانه اش ذکر کرده است؛ مثل روایات تحریف قرآن.

دسته دوم، روایات خالی از دیدگاه‌های غالیانه است که بزرگان شیعه هم آن روایات را پذیرفته اند و نقل کرده اند؛ مثل روایت صلوات شعبانیه از امام سجاد که سیاری در سلسله سند آن قرار دارد.
بخش سوم روایاتی است که کمتر اظهار نظری درباره آن شده است. چون دیدگاه‌های غالیانه‌ای در برخی از این روایات وجود دارد، با توجه به تصریح منابع رجالی به ضعف سیاری، اگر دیگران هم این روایات را نقل نکرده باشند، احتمالا این روایات نادرست باشند؛ همانند روایاتی که از سیاری درباره فضائل امامان و فضائل شیعیان نقل شده است. این موضوع، در جای خود، نیاز به بررسی‌های فراوان و دقیق دارد.

۶- حسن بن علی بن ابی عثمان
ابومحمد حسن بن علی بن ابی عثمان، مشهور به «السجاده»، از دیگر غالیان این دوره است. برخی منابع وی را اهل کوفه دانسته اند. کسی به عقاید غالیانه وی درباره ابوالخطاب اشاره دارد که نشان دهنده اثرپذیری وی از ابوالخطاب است. کشی به نقل از نصر بن صباح می‌نویسد: حسن بن علی بن ابی عثمان السجاده، روزی از من درباره محمد بن ابی زینب (ابوالخطاب) و محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب سؤال کرد، که کدام یک برترند. من از وی خواستم خودش جواب دهد. او گفت: محمد بن ابی زینب اسدی برتر است! چرا که قرآن کریم در آیاتی، چون «وَ لَوْلَا أَنْ ثَبَّتْنَاکَ لَقَدْ کِدْتَ تَرْکَنُ إِلَیْهِمْ شَیْئًا قَلِیلًا» و «لَقَدْ أُوحِیَ إِلَیْکَ وَ إِلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ» محمد بن عبدالله را عتاب کرده، اما ابوالخطاب این چنین سرزنش نشده است.

کشی پس از نقل این روایت، با لعن سجاده، وی را از فرقه عُلیائیه می‌خواند و می‌گوید آنان بهره‌ای از اسلام ندارند. اعتقاد به برتری ابوالخطاب بر پیامبر اکرم، آن هم با استدلالی این گونه، بیان گر میزان جهالت و انحراف و یا ساده دلی وی است. بیشتر رجالیون شیعه وی را غالی دانسته اند. شیخ طوسی (م ٤٦٠ه. ق) در جایی او را از اصحاب امام جواد و در جای دیگر او را از اصحاب امام هادی دانسته و در هر دو جا، وی را غالی معرفی کرده است. نجاشی (م ٤٥٠ه. ق) با ذکر لقب کوفی برای وی، گفته است که امامیه او را تضعیف کرده اند. آیت الله خویی (م ١٤١٣ه. ق) با اشاره به توثیق وی از سوی علی بن ابراهیم به دلیل اینکه وی را در اسناد تفسیرش ذکر کرده است به دلیل تضعیفی که نجاشی و ابن غضائری درباره وی نقل کرده اند، اعتماد به روایات او را درست نمی‌داند.

۷- محمد بن عبدالله بن مهران
ابوجعفر محمد بن عبدالله بن مهران معروف به ابوجعفر کرخی از اصحاب امام جواد و امام هادی است. بسیاری از منابع، وی را غالی دانسته اند. گفته شده او عجم (به قرینه نام پدرش) و فردی غالی، دروغ گو و فاسد المذهب و فاسد الحدیث بوده است.

نجاشی کتاب‌های او را این گونه نام می‌برد: الممدوحین و المذمومین، مقتل ابی الخطاب، مناقب ابی الخطاب، الملاحم، التبصره، القباب و کتاب النوادر. نجاشی تنها مطالب کتاب النوادر را به حق نزدیک می‌داند و می‌گوید: باقی کتاب‌های او مطالب نادرستی دارند. وجود کتابی، چون مقتل ابی الخطاب و مناقب ابی الخطاب در آثار وی، دلالت بر دل بستگی وی به ابوالخطاب و اثرپذیری وی از او دارد.

منبع: خبر آنلاین 

انتهای پیام/