به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان، آیین‌ها نمادی از اعتقادات ریشه داری هستند که یادگار‌های پیشین است و علاوه بر اینکه بیانگر قدمت و پیشینه تاریخی جامعه ما است، گویای هویت فرهنگی نیز محسوب می‌شوند. در این بین آین‌های مذهبی همچون ماه محرم پیوندی ناگسستنی با عادات، روحیات و حتی زندگی عادی مردم دارد که بار هویتی آن را بیش از دیگر رسوم فرهنگی می‌گرداند؛ اما شوربختانه امروز، شرارت یک ویروس محرمّیان را در دلواپسیِ سلامت جان آدمیان، دلتنگ آئین هایشان کرده است.

ویروس کرونا این بلای جهانی که تمامی ابعاد زندگی بشری را مورد تاخت و تاز قرار داده است، بر آیین‌های مذهبی که یکی از فلسفه بنیادین آن حضور جمعی مردم برای احیای احساس ارادت و بندگی است سایه انداخته که بار روحی آن بر جامعه‌ای مومن ایرانی سنگینی می‌کند.

میان شناخته شده‌ترین آئین محرم گیلانیان با قدمتی چند صد ساله، علمبندی شهرک تاریخی ماسوله همچون شمایلی است برای ارادت مردم این دیار سرسبز به سید الشهدا (ع) که شوربختانه اینبار هم بخاطر وحشیگری موج پنجم ویروس کرونا برای دومین سال پیاپی برگزار نمی‌شود. شهردار شهرک تاریخی ماسوله اعلام کرد به دلیل حفظ جان مردم از کرونا این آیین امسال نیز برگزار نمی‌شود و از گردشگران مذهبی خواست به گیلان برای بازدیدی از این آیین سفر نکرده و تحمل کنند تا روزگار شوم کرونا بزودی بگذرد.

بحران کرونا همه ابعاد زیستی، اقتصادی، تعاملات، مبادلات و حتی آیین‌های کهن را تحت تاثیر قرار داد؛ مدارس و بسیاری از اصناف را تعطیل، خانه مانی اجباری و سفر‌ها ممنوع شد؛ مردم پس از باور بحران کرونا از اسفند ۹۸، ساز همراهی و همدلی کوک کردند؛ خیابان‌ها خلوت شد کادر درمان نشان ایثار از مردمان خویش دریافت کرد، خیران به میدان آمدند، دید و بازدید‌ها تعطیل شد؛ بهار شد، هیولای وحشی در گیلان مهار شد و حتی روز‌های سفید را هم تجربه کرد؛ اما وقتی عادی انگاری‌ها جان گرفت و سفر‌ها آغاز گردید بار دیگر خشم کرونا فزون شد تا به امروز که در نیمه تابستان ۱۴۰۰ هیاهوی سیاهی عزا و بیماری بار دیگر بیمارستان‌ها را فرا گرفته است.

امروز با قرار گرفتن گیلان در وضعیت بسیار پرخطر کرونایی که رنگ آن دیگر از قرمز به سیاه متمایل است، کادر درمان که جانفشانان کرونا لقب گرفته اند خسته‌تر از همه روز‌های کرونایی مردم و مسئولان را به درک و همراهی می‌طلبند؛ خبر‌های انتشار یافته از سوی پزشکان بیمارستان‌ها حتی در کلان شهر‌ها بگونه ایست که گرفتار شدن به فیلم‌های پر وحشت تخیلی را تداعی می‌کند و کادر درمان را به خواهش و التماس از مردم و مسئولان در درک و تامین تجهیزات انداخته است.

اگر چه آمار ابتلا به بیماری کرونا با شیوع سویه دلتا از یک ماه گذشته تاکنون روند صعودی دارد، اما طی روز‌های اخیر این سرعت ابتلا بیشتر هم شده و تقریباً تمامی تخت‌های بیمارستانی از بیماران کرونایی پر و حتی سوله لاکان رشت نیز برای پذیرش این بیماران تجهیز و آماده سازی شده است.

طی موج پنجم کرونا سویه دلتا حسابی ساز خود را کوک کرده و خیال رفتن ندارد، کرونا در خیز پنجم نسبت به چهار موج گذشته افراد بیشتری را در گیلان مبتلا و راهی بیمارستان کرد، مرگ‌های ناشی از کرونا نیز افزایش یافته است، مشاهدات عینی از بیمارستان‌های استان نشانگر این است که بیماران بستری مبتلا به کرونا بدحال هستند و سن ابتلا به کرونا نیز پایین آمده است.

فرهنگ هر قوم و ملتی ترکیبی از اعتقادات، باورها، اسطوره ها، آئین‌ها و مراسم و به طور کلی شیوه‌ها و الگو‌های زندگی است که درطول تاریخ توسط پیشینیان و اجداد انسان‌ها ساخته و پرداخته شده و طی فرایند جامعه پذیری از نسلی به نسل دیگر، منتقل و موجب تداوم و حفظ الگو‌های اجتماعی و فرهنگی در جامعه می‌شود؛ اماکارشناسان بهداشتی و کادر درمان در گیلان همچنان رعایت پروتکل‌های بهداشتی را مهمترین عامل در پیشگیری از انتشار و ابتلا به ویروش کرونا عنوان می‌کنند، جمعی از پرستاران بخش کرونا بیمارستان‌های استان برای رساندن پیام خود به مردم دست به دامان فضای مجازی شده و پویشی توصیه‌ای راه انداخته و با ارسال ویدئویی‌هایی در فضای مجازی از مردم می‌خواهند که کرونا را جدی گرفته و پروتکل‌های بهداشتی را با دقت رعایت کنند تا پیک پنجم سپری شود.

گیلان بواسطه پیشینه غنی فرهنگی سراسر آئین و هویت است، اما امروز روزگار بر مداری چرخیده که جان آدمیان در خطر است؛ لذا مردمان دلتنگ آئین و دلواپس سلامت هستند و ازین رو برآن شدیم تا با معرفی و یادآوری بارزترین آئین‌های محرم گیلانیان اندکی عطش دلتنگی فرو نشانیم.

مراسم سنتی علم بندی ماسوله

تاریخ و سابقه این مراسم به قرون پیشین برمی گردد و در دوره قاجاریه به شکل مدون و منظم خود در آمده است. بنا بر سنت قدیمی، در ابتدای رسم تاریخی علم بندی ماسوله که همه ساله در غروب ششم ماه محرم الحرام برگزار می‌شود، عزاداران در روی بام‌ها و حیاط مساجد محله‌ها سنج‌ها برهم می‌کوبند و در شیپور‌ها می‌دمند تا اهالی محله‌ها و عزاداران چهار دسته شهر را دور هم جمع کنند.

تجمع مردم لحظه به لحظه طی این مراسم زیاد و زیادتر می‌شود و دسته‌های عزاداری یکی پس از دیگری در کوچه‌های شهر سینه زنی می‌کنند و همه با هم، نوحه‌ای "اهل حرم میر علمدار نیامد" را سر می‌دهند و به نوبت و پس از یکدیگر وارد صحن "امامزاده عون بن علی" جمع می‌شوند و علم‌های مساجدشان را که با پارچه‌هایی به رنگ سبز و مشکی آراسته شده، از قدیمی‌ترین علمدار و بزرگ شهر تحویل می‌گیرند.

دسته‌ها به نوبت و اولویت مسجد‌ها که مسجدبر اولین آنهاست، در صحن امامزاده جمع می‌شوند تا علم از بالکن امامزاده به آنان داده شود؛ برای نظم به مراسم و رعایت اولویت در سپردن علم به هر هیات، هیاتی به نام هیات محترم وجود دارد که نزدیک مکان اعطای علم حضور دارند. ترتیب سپردن علم‌ها به دسته‌ها امری پر اهمیت است و طبق مقررات دقیقی اجرا می‌شود و در پایان ماه محرم، علم‌های چهار محله اصلی و بزرگ ماسوله به امامزاده برگردانده می‌شود.

رسم آئینی علم بندی ماسوله نیز مانند خود این شهرک تاریخی، کم نظیر و حتی بی نظیر است و یکی از وجه تمایز و بی نظیری، شکل عمودی میل علم است.

برخی بر این باورند که اصل علم در آغاز اسلام به این شکل بوده است و عده دیگری می‌گویند به خاطر شکل معماری و طبقاتی بودن بام‌های خانه ها، علم به این شکل طراحی شده است؛ علم‌های افقی که در شهر‌های دیگر ایران رواج دارد، در این شهر با وجود پلکان‌ها و بام‌های شهر و کوهستانی بودن منطقه قابل حمل نیستند.

تعزیه عاشورای ضیابر

مراسم تعزیه عاشورای ضیابر به عنوان یک آئین معنوی به شماره ۴۶۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. تعزیه عاشورای ضیابر در خانه تاریخی متعلق به خاندان رضوی ضیابری در ضیابر صومعه سرا برگزار می‌شود که مردم بیشتر به نام حسینیه آیت الله حاج سید محمود ضیابری می‌شناسند.

قدمت این بنا به بیش از ۲۵۰ سال برمی گردد و ساخت آن هشت سال به طول انجامیده و چوب‌های این خانه، چوب آزاد بدون میخ است که بیشتر از روسیه خریداری شده و توسط قایق به بندر پیربازار و از آنجا از طریق رودخانه‌ای به نام مرغک که از داخل شهر عبور می‌کند، به ضیابر منتقل شده است.

مراسم روز عاشورا در ضیابر که ثبت ملی نیز شده، در این خانه به اتمام می‌رسد و البته سه شب بعد در حیاط خانه مراسم تعزیه برگزار می‌شود.

آئین کرنا نوازی

کُرنانوازی از دیگر سنت‌های قدیمی مردم گیلان است که در ماه‌های محرم و صفر در مناطق مختلف این استان نواخته می‌شود. این سنت مذهبی بیشتر در شهر‌های آستانه اشرفیه، رحیم آباد، واجارگاه و کلاچای در شرق گیلان پا برجا و به قوت خود باقی است. کرنا یکی از ساز‌های منطقه است که تا پیش از این برای اطلاع رسانی و اعلام خبری به مردم از آن استفاده می‌شد و امروزه تنها به عنوان ساز مراسم عزاداری شخصی و مذهبی از آن استفاده می‌شود.

کُرنا معمولا به صورت دسته جمعی و در قالب گروه‌های ۱۰ نفره کرنانواز نواخته می‌شود که یک نفر سرگروه بوده و بقیه او را همراهی می‌کنند. طریقه نواختن کرنا بدین گونه است که شخص با تجربه‌ای به عنوان تک نواز گروه، نوایی را در کرنا می‌دمد و بقیه نفرات پاسخ می‌دهند.

تک نواز گروه، مصیبتی از حضرت امام حسین (ع) را در داخل کرنا دمیده و پس از آن صدای 'وای وای' از کرنای او به گوش می‌رسد در این لحظه گروه، نوای 'حسین وای' را در کرنا می‌دمند بدین ترتیب شنوندگان 'وای وای، حسین وای' را از تک نواز و گروه او می‌شنوند.

بر پایه همین آئین، همزمان با اولین شب ماه محرم آیین کرنا نوازی یا به گویش محلی کرنی زنی در روستای فوشازده آستانه اشرفیه برگزار شد. در این مراسم که با کرنی نوازی جمعی از کرنی نوازان روستای فوشازده برگزار شد، آئین علم بندی و سیاه پوش کردن بقعه متبرکه آقا سید حمید (ع) این روستا نیز انجام شد. همچنین در این آئین که با نوحه خوانی مداحان همراه بود، شرکت کنندگان با برگزاری مراسم سینه زنی در غم شهادت امام حسین (ع) به عزاداری پرداختند.

روستای فوشازده در ۱۵ کیلومتری آستانه اشرفیهواقع است و کرنی نوازی به عنوان یکی از آئین‌های سنتی، همه ساله با فرا رسیدن ایام شهادت امام حسین (ع) در میان شور و اندوه مردم در این روستا برگزار می‌شود.

چهل منبریان لاهیجان

چهل منبریان آئینی است که لاهیجانیان از شفق تاسوعای حسینی با برافروختن شمع نذر خویش ادا می‌کنند. 'چهل منبر' آیینی است که سالیان سال و به نقلی از دوران صفویه، هر سال پیش از شفق تاسوعای حسینی با شور و حالی معنوی در لاهیجان برگزار می‌شود.

خورشید که رو به سرخی می‌گراید در بافت قدیمی شهر، گویی حال و هوای دیگری مستولی است؛ مردم گروه گروه به سمت بافت قدیمی شهر، مسجد اکبریه، مسجد یمنی، مسجد چهار پادشاه و محله شهید کریمی روان اند؛ به بافت قدیمی که می‌رسید، گویی روشن‌تر است و فضا عرفانی تر.

کوچه‌های باریک و مارپیچ قدیمی و خانه‌های خشتی و گلین سرخ رنگ با سرپوش سفال؛ در جلوی در هر خانه منبری - میزی با روکش پارچه‌ای - علم شده و شمع‌ها بر روی آن فروزان اند؛ بر روی منبر علاوه بر شمع‌های فروزان، بسته‌های کوچک برنج و خرما نیز دیده می‌شود؛ هر فردی که نذر چهل منبر دارد و یا نذرش برآورده شده، به چهل خانه یا مسجدی که منبری در جلویش برپاست می‌رود.

صاحب هر خانه که منبری بنا نهاده، بسته‌های کوچک برنج تهیه دیده و سینی شمع بر روی آن قرار می‌دهد و شخص دارای نذر، دانه‌ای خرما در ظرف می‌گذارد و شمعی می‌افروزد و بسته‌ای برنج برمی دارد. مراسم چهل منبر از انتهای شفق تاسوعای حسینی آغاز می‌شود و تا پس از پایان نماز مغرب به اتمام می‌رسد.

گل مالی دیوار مساجد

در روستا‌های حوزه شرقی گیلان، از نشانه‌های آغاز ماه محرم، گل مالی دیوار مسجد است که چند روز قبل از محرم توسط زنان روستایی انجام می‌گیرد.

نمونه برجسته این رسم تا ۱۵ سال پیش در جواهرده برگزار می شد و گل آن را چوپانان با شیر گاوها و گوسفندان خود می سرشتند. روضه خوانی، دسته گردانی و تعزیه خوانی سه گونه عمده مراسم عزاداری ماه محرم است.

بانگ جرس عزای محرم در جای جای ایران با عزای مردمان سرزمینمان در از دست دست دادن عزیزانشان بر اثر شرارت ویروس کرونا در هم تنیده و گیلان - دیار آداب و آیین – که هر گوشه اش به نشانی از یک آئین رنگین است ،امروز با قرار گرفتن در وضعیت بسیار پرخطر کرونایی دلتنگ آیین و دلواپس سلامت مردمان سرزمینش همدلی و یاری جست و جو می کند.

حال با وجود تمامی این آیین های سنتی که در جان و روح مردم گیلان ریشه کرده اند و همواره بستر ساز دورهمی و گرمای روابط اجتماعی بودند، خود زمینه ای برای اوج گیری بیشتر ویروس کرونا شده که می تواند رنج سربازارن سلامت را بیشتر کنند.

شعور و شور حسینی که نه تنها هر ایرانی بلکه انسانیت را در خود ذوب می کند، در کنار اینکه بیش از هر زمان دیگر می تواند آرامش را برای مردم در تلاطم رنج کرونا ایجاد کند، لازم است با هوشیاری و حساسیت نگریسته شود.

منبع ایرنا

انتهای پیام/پ