به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، دشت ارژن با مساحت تقریبی ۹۰ کیلومتر مربع و ارتفاع یک هزار و ۹۹۰ متر در ۶۰ کیلومتری غرب شیراز واقع شده است.

این منطقه دارای زمستان‌های سرد و مرطوب و تابستان‌های ملایم و معتدل با بارش سالیانه متوسط در حدود ۷۰۰ میلمتر است که بیشتر در نیمه سرد سال متمرکز است که آب حاصل از نزولات جوی و روان آب‌های مسیل‌های اطراف دشت و چشمه‌ها در دریاچه ارژن جمع شده و بخش عمده آن به تدریج تا پایان سال آبی از طریق حفره‌های واقع در قسمت جنوب شرقی دشت تخلیه و به زیر زمین فرو می‌رود.

با وجود محصور بودن دشت ارژن به وسیله ارتفاعات و بسته بودن سیستم آب‌های سطحی و تغذیه سطحی و زیر سطحی به دلیل فرآیند تبخیر و خرد شدگی سازنده‌های سخت و فرار آب از درز و شکاف ها، انباشتگی مانداب که گاه یک متر عمق دارد موقت است.

پایداری دریاچه وابستگی شدید به بارندگی دارد که در سال‌های کم باران مانند سال‌های (۵۱، ۵۲، ۵۶، ۵۵، ۶۰، ۵۹، ۶۳ و ۶۲) دریاچه به طور کامل خشک می‌شود.

دریاچه ارژن محیطی امن و مناسب برای زمستان پرندگانی مانند اردک است و در سال‌هایی که بارندگی مناسب باشد گروه‌هایی از پرندگان مانند کفچه نوک در فصل بهار اقدام به تخمگذاری و زاد آوری در نیزار‌ها و گیاهان آبزی دریاچه می‌کند.

محمد مهدی شریفی مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه ای استان فارس در  گفت و گو با خبرنگار ما گفت: متوسط بارش سالانه ایستگاه دشت ارژن برای دوره ۱۰ ساله ۹۸۸ میلیمتر با کمترین میزان بارش سالانه ۴۵۲ میلیمتر در سال ۷۳- ۷۲ بیشترین میزان بارش سالانه ۱۵۱۳ میلیمتر در سال ۷۴-۷۳ است که در میان ماه‌های سال مانند بهمن ماه پربارانترین و خرداد ماه کم باران‌ترین ماه سال بوده، اما امکان بارندگی در تمام ماه‌های سال وجود دارد که نیمی از بارندگی در فصل تابستان رخ می‌دهد.

او بیان کرد: اثر باد‌های مرطوب غربی و ارتفاع زیاد سبب کاهش درجه در دشت ارژن می‌شود که این منطقه دارای زمستان‌های سرد و مرطوب و تابستان‌های ملایم و معتدل دارد.

 شریفی تصریح کرد: متوسط دمای سالانه برای ایستگاه دشت ارژن در دوره ۱۰ ساله ۱۳ درجه سانتیگراد و کمترین متوسط سالانه دما برابر با ۱۴ درجه سانتیگراد در  سال های ۶۶، ۶۵، ۶۹ و ۶۸ است.

 مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه ای استان فارس ادامه داد: بهمن ماه سردترین و مردادماه گرمترین ماه سال است که به طور معمول یخبندان از آبان تا فروردین رخ می‌دهد  و تعداد روز‌های یخبندان در طول سال از ۳۸ تا ۱۶۹ روز متغیر است.

او افزود: چشمه سلمان در نزدیکی بخش ارژن، آبشار ارژن در شرق و چند چشمه نیز در بخش جنوبی دریاچه از منابع تامین کننده آب است که به دلیل خروج آب از حفره‌های جنوب شرقی دریاچه در سال‌های خشک سطح آب دریاچه به یک حوضچه نیم هکتاری کاهش می‌یابد.

شریفی اضافه کرد: به دلیل محدود بودن آمار اندازه گیری آبدهی ماهانه و سالانه چشمه دشت ارژن از آمار چشمه‌های دشت مجاور مانند چشمه ساسان، رنجان، سرآب بهرام، هرایجان و برغان استفاده شده و رابطه فصلی زیر، بین دبی و میزان بارندگی سالانه انتخاب شده است.

 مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه ای استان فارس در خصوص برآورد بیلان اظهار کرد: برآورد بیلان در دشت ارژن شامل مساحت حوزه ۱۲۸ کیلومتر مربع، متوسط بارندگی سالانه ۷۰۰ میلیمتر، ضریب جریان سطحی ۳۰ در صد، حجم کل نزولات جوی ۸۸ میلیون متر مکعب، حجم رواناب سطحی ورودی به دریاچه ۲۶ میلیون متر مکعب، حجم آب ورودی به دریاچه‌ها از طریق چشمه‌ها ۲۴ میلیون متر مکعب، حجم آب تبخیر شده از دریاچه ۴ میلیون متر مکعب و حجم آب باقیمانده دریاچه در طول سال ۴۶ میلیون متر مکعب است.

او تاکید کرد: دشت ارژن از دیدگاه زمین شناسی ساختمانی یک فرورفتگی است که در نتیجه فعالیت دو گسل عادی واقع در شرق و غرب آن به وجود آمده  که گسل‌های مهم مناطق اطراف دشت ارژن به شرح زیر است.

گسل کازرون: این گسل که به قطر کازرون معروف بوده از نوع راست گرد است که شروع فعالیت این گسل را به دوره پرکامبرین نسبت می‌دهند.
نواحی غربی دشت ارژن مانند کوه نودان کازرون تحت تاثیر این گسل قرار دارد و زلزله سال‌های اخیر این مناطق و منطقه ممسنی را به فعالیت این گسل نسبت داده اند.

این گسل از نواحی غرب کازرون و چنار شاهیجان در غرب دشت ارژن عبور کرده و پس از گذشتن از منطقه نور آباد به یاسوج می‌پیوندد.

علی فرزام رئیس منطقه حفاظت شده ارژن نیز گفت: منطقه دشت ارژن قدیمی‌ترین سازند زمین شناسی سروک بوده که بر اساس مطالعات انجام شده بر روی فسیل‌های اکتشافی سن این سازند از سنومانین تا تورونین است.

فرزام تصریح کرد: دشت ارژن به واسطه دو گسل نرمال در شرق و غرب آن پایین افتاده و یک فرورفتگی را تشکیل داده است و در نتیجه آب چشمه‌های اطراف در کفه آبرفتی دشت جمع شده و تالاب ارژن را تشکیل می‌دهد.

رئیس منطقه حفاظت شده ارژن ادامه داد: این آب با یک زهکش داخلی که در جنوب تالاب واقع شده از طریق نفوذ کف تالاب به آب زیرزمینی تخلیه می‌شود.

او افزود: حیات وحش تالاب ارژن شامل پرنده‌های مهاجر زمستان گذر و فصلی بوده که در زمان آبگیری دریاچه برای گذار از زمستان سرد عرض‌های شمالی به این ناحیه سفر می‌کنند که شامل پلیکان خاکستری، آنغوت، اردک بلوطی، چنگر معمولی، اکراس سیاه، لک لک سیاه، خوتکا، سرسبز، اگرت کوچک، گاوچرانک‌ها، انواع پرندگان شکاری نظیر عقاب طلایی، عقاب شاهی، سارگپه جنگلی و سنقر تالابی است.

فرزام اضافه کرد: دشت ارژن در گذشته میزبان شیر ایرانی بوده که در ۸۰ سال اخیر در این منطقه به طور کامل منقرض شده است. همچنین در اطراف دریاچه و در جنگل‌های بلوط انواع پرندگان خشکی زی شامل کبک، جی جاق، چرخ ریسک سرآبی، چرخ ریسک بزرگ، چرخ ریسک دم دراز، سنگ چشم پیشانی سفید، سنگ چشم سرحنایی، سنگ چشم خاکستری، چک چک گوش سیاه، چک چک ابلق و طرقه کوهی به چشم می‌خورد که در محدوده تالاب ارژن گونه‌ای در معرض انقراض گوزن زرد ایرانی در جنگل‌های میانکتل حفاظت می‌شود.

رئیس منطقه حفاظت شده ارژن اظهار کرد: از پستانداران منطقه می‌توان به خرس قهوه ای، پلنگ ایرانی، گراز، کفتار راه راه، رودک معمولی، گربه وحشی، گرگ خاکستری، قوچ و میش کل و بز اشاره کرد.

او گفت: تالاب ارژن تحت تاثیر نزولات آسمانی در سال‌های پر بارش حداکثر به مساحت ۱۸ کیلومتر مربع آبگیری شده و در تابستان با خروج آب از طریق زهکش‌های طبیعی و فروچاله‌ها به طور کامل خشک می‌شود.

فرزام بیان کرد: درختان و درختچه‌های بلوط، ارس، بنه، بادام کوهی، شن، کیالک، کیکم، ارژن، زرشک وحشی، انواع گیاهان یک ساله و چند ساله مانند کلاه میر حسن، دافنه و انواع گون‌ها است.

کاهش بارندگی و برداشت بیش از حد آب عامل خشکیدگی تالاب ارژن  

رئیس منطقه حفاظت شده ارژن تصریح کرد: از نیمه دوم دهه ۸۰ همزمان با افزایش برداشت آب‌های زیرزمینی حوضه از طریق چاه و کاهش بارندگی ها، روند خشکیدگی تالاب تسریع و در دوره ۱۵ ساله اخیر به جز مقاطع فصلی، تالاب در طول سال خشک بوده است.

فرزام ادامه داد: محدوده‌ای که به فروچاله معروف است در جنوب تالاب واقع شده و از جنس رسوبات دریاچه‌ای بوده که محل مشخصی برای نفوذ آب به داخل زمین مشاهده نمی‌شود، اما در برخی نقاط حفره‌های کوچکی وجود دارد که مقداری آب را نفوذ می‌دهد و حداکثر عمق پونور نسبت به کف تالاب ۸ متر است.

او افزود: بهترین راهکار برای جلوگیری از آسیب رساندن به اکوسیستم‌های پایین دست تالاب ارژن ایجاد یک دایک (سد خاکی) به ارتفاع ۳ متر همراه با دریچه خروجی آب از نقاط بوجود آمدن فروچاله‌های جدید است تا بتوان دوره نگه داشت آب در تالاب بعد از فصول پاییز و زمستان را افزایش داد.

رئیس منطقه حفاظت شده ارژن اضافه کرد: با توجه به اینکه خروجی آب تالاب ارژن به مناطق با ارتفاع کمتر در منطقه چشمه دم اسب کهمره سرازیر می‌شود این مسئله نیاز به مطالعه دارد.

او اظهار کرد: با توجه به فصلی بودن تالاب ارژن تلاش برای افزایش طول دوره آبگیری تالاب از طریق ایجاد دایک می‌توان علاوه بر رونق گردشگری در منطقه، از زمین خواری، تبدیل اراضی تالابی به کشاورزی، باغی، برداشت آب و برهم خوردن تعادل اکولوژیکی منطقه جلوگیری کرد.

فرزام اظهار کرد: برای انجام این طرح در سال ۹۶، ۱۳ میلیارد تومان  اعتبار پیش بینی شده که با افزایش نرخ تورم در سال ۱۴۰۰ نیاز به بروز  رسانی است.

رئیس منطقه حفاظت شده ارژن تاکید کرد: لازم است اثر درازمدت فروچاله‌ها بر منابع آب پایین دست و همچنین اکوسیستم‌های پایین دست و خود دشت ارژن به دقت مطالعه و محل دقیق دایک و جنس آن نیز مشخص شود، زیرا دایک باید به گونه ای ساخته شود که فاصله مطمئنی از پونر فعلی را داشته باشد.

او گفت: با توجه به اینکه اطلاع دقیقی در زمان پرآبی از محل خروجی آب نیست و تنها در زمانی آب تالاب کم می‌شود که پونر‌ها از آب خارج می‌شوند، علاوه بر محل‌های فعلی از سایر نقاط نیز خروجی وجود داشته و نیاز به مطالعه دقیق تری است.

فرزام بیان کرد: مسدود کردن فروچاله‌ها نیازمند مطالعات اکولوژیکی در حوزه‌های پایین دست دریاچه ارژن و مطالعات ژئومورفولوژی و هیدرولوژیکی در محدوده تالاب است.

رئیس منطقه حفاظت شده ارژن تصریح کرد: یکصد و ۱۰ متر چاه در حوزه وجود دارد که تعدای چاه غیر مجاز نیز پس از تغییر کاربری اراضی کشاورزی به باغی درون باغچه‌ها حفر شده و آمار دقیقی از این چاه‌ها در دسترس نیست و برداشت بی رویه موجب افت سطح سفره‌های آب زیرزمینی شده و در نتیجه چشمه‌هایی که منبع تغذیه اصلی دریاچه بودند در حال خشک شدن هستند.

او ادامه داد: آخرین مطالعات مربوط به سال ۱۳۹۱ با عنوان رویکرد هیدرولوژیکی حفاظت تالاب ارژن از سوی عزت الله رئیسی استاد بخش زمین شناسی دانشگاه شیراز، مطالعات پایه و طراحی بند در محدوده تالاب ارژن برای احیای تالاب ارژن شرکت مهندسان مشاور آبشناسان زاگرس در سال ۱۳۹۷ و نیاز آبی اکولوژیک این تالاب توسط دانشگاه شیراز (دکتر وزیرزاده) مطالعه شد که در سال‌های گذشته چند طرح برای آموزش و مشارکت جوامع محلی و حفاظت تالاب را اداره کل محیط زیست با همکاری دانشگاه شیراز و سمن‌های فعال حوزه برگزار کرد.

رئیس منطقه حفاظت شده ارژن اضافه کرد: مردم محلی مهمترین نقش را در حفاظت از تالاب می‌توانند ایفا کنند که با مشارکت مردم محلی و آموزش آنان می‌توان مانع از روند تغییر کاربری‌های غیر مجاز، توسعه کشاورزی ناپایدار، کشت گیاهان آب بر و افزایش تعداد دام شد.

او اظهار کرد: در حال حاضر یکی از مهمترین مشکلات ارژن برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی است که با افزایش ساخت و ساز‌ها این روند‌ها ادامه می‌یابد.

فرزام تاکید کرد: افزایش ساخت و ساز‌ها می‌تواند منجر به نا امنی اکولوژیک منطقه شده و چنانچه حتی تالاب هم احیا شود پرندگان به دلیل احساس نا امنی وارد تالاب نمی‌شوند و از طرف دیگر افزایش ساخت و ساز منجر به ورود زباله و فضولات بیشتری به تالاب می‌شود که در افزایش روند یوتریفیکاسیون و آلودگی تالاب تاثیر زیادی دارد.

رئیس منطقه حفاظت شده ارژن گفت: گسترش ساخت و ساز تعادل اکولوژیکی منطقه را از طریق حذف جنگل‌ها و مراتع برهم می‌زند که در بلند مدت به نسبت افزایش نیاز آبی در منطقه باعث خشک شدن چشمه‌ها، پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی و مسدود شدن مسیر‌های ورودی روان آب‌ها و آب‌های سطحی به درون دریاچه می‌شوند و علاوه بر این امنیت حیات وحش منطقه در معرض آسیب جدی قرار می‌گیرد.

فرزام بیان کرد: یگان حفاظت ارژن از طریق استمرار در گشت‌های شبانه روزی ضمن پیشگیری از تخریب و تصرفات احتمالی اراضی ملی، تغییر کاربری و ساخت و ساز‌های موجود در منطقه را شناسایی و با تشکیل پرونده برای سیر مراحل قانونی به دستگاه قضایی استان ارجاع داده می‌شود.

او تصریح کرد: در طول یک سال اخیر بیش از ۵۰ پرونده علیه زمین خواران تشکیل شده که به میزان ۷۸ هکتار از اراضی ملی که از سنوات گذشته در دست متصرفان بوده  به کمک دستگاه قضایی استان آزاد و نسبت به رفع تصرف کامل آن اقدامات لازم انجام شده است.

رئیس منطقه حفاظت شده ارژن ادامه داد: عشایر در صورت ورود دام مازاد بر ظرفیت زیستگاه، باعث از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه می‌شوند که در نتیجه با افزایش دمای زمین میزان تبخیر از سطح زمین افزایش یافته و با از دست رفتن رطوبت خاک، تالاب تبدیل به کانون تولید گرد و غبار می‌شود و با تخریب پوشش گیاهی روند فرسایش و در نتیجه ورود رسوب به تالاب و پر شدن آن تسریع می‌یابد.

او افزود: با توجه به روند گرمایش، تغییرات اقلیمی منطقه‌ای و جهانی در آینده میزان نزولات آسمانی کمتر شده که این امر در کنار مسائلی مانند جنگل تراشی و تغییر کاربری‌ها می‌تواند به طور کلی تالاب ارژن را خشک کند و اگر اقدام عملی از جمله ایجاد دایک (سد خاکی)، پیشگیری و تخریب ساخت انجام شود شاید بتوان تا مدت‌ها به احیا و حفاظت از تالاب ارژن امیدوار بود.

فرزام اضافه کرد: در حال انجام مطالعه بر روی ظرفیت شناسی مردم ساکن روستا‌های اطراف تالاب ارژن هستیم تا در آینده نزدیک مردم به حفاظت از تالاب، جنگل و ثبت NGO محلی تشویق شوند.

انتهای پیام/ت