به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، آلودگی هوا معضلی که مدت‌ها است مردم را درگیر کرده و برای افرادی که مشکلات تنفسی دارند و جزء گروه‌های حساس به شمار می‌آیند مشکلات زیادی به وجود آورده است که این مشکلات در فصول سرد سال شدت بیشتری پیدا می‌کنند و خسارات شدید و جبران ناپذیری به انسان‌ها و محیط زیست وارد می کند.

مصطفی نادری فعال محیط زیست، مدرس دانشگاه و مشاور رئیس فراکسیون محیط زیست در این باره در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد: آلودگی هوا که این سال‌ها به تکه‌ای جدا ناشدنی از زندگی روزمره پایتخت‌نشینان بدل شده، پیشینه‌ای درازمدت‌تر از آن چیزی دارد که به نظر می‌رسد. مرور روزنامه‌های دهه نخست دی‌ماه ۱۳۵۶، این قصه را روشن‌تر می‌کند.

وی ادامه داد: آن روز‌ها هشدار رئیس اداره پیش‌بینی هواشناسی درباره آلودگی هوای تهران، این موضوع را به یکی از خبر‌ها و گزارش‌های مهم روزنامه اطلاعات تبدیل کرده بود. البته پیش از آن، نشریات و رادیو و تلویزیون، هر از گاهی خبر‌هایی درباره کیفیت بد هوای پایتخت منتشر می‌کردند؛ ولی در آن مقطع، هشدار رسمی مقامی مسئول، این ماجرا را وارد فازی جدید کرد. «آلودگی هوای تهران به مرز خطر رسیده است»؛ این تیتر روزنامه اطلاعات هفتم دی و البته شاه‌بیت صحبت‌های آقای رئیس بود.

نادری بیان کرد: او که در شب پیش، برای اعلام پیش‌بینی هوا به تلویزیون رفته بود، با هشدار جدی درباره آلودگی هوای تهران، ماشین‌های دودزا را عامل اصلی آلودگی معرفی کرد، آلودگی هوا در محدوده شهرری تا میدان سپه (امام خمینی فعلی) را فراتر از حد مجاز خواند و پیشنهاد کرد که در این محدوده در ساعات اولیه صبح و همین‌طور غروب، تردد ماشین‌های دودزا کمتر شود.

مشاور رئیس فراکسیون محیط زیست گفت: ریشه اصلی آلودگی هوا در سال ۱۳۳۵ که به تهیه طرحی برای مبارزه با آن در همان مقطع منتهی شد، دود ناشی از اتوبوس‌های گازوئیل‌سوز شرکت واحد اتوبوس‌رانی، کامیون‌ها و دود حاصل از کارخانه‌های اطراف، کوره‌ها، حمام‌ها و امثال این‌ها بود؛ اما در سال ۱۳۵۶ موضوع متفاوت بود.

این مدرس دانشگاه مطرح کرد: در آن سال بر اساس آمار کارشناسان محیط‌زیست، ۹۰ درصد آلودگی، از فعالیت بیشتر از یک میلیون و پنجاه هزار وسیله نقلیه موتوری نشات می گرفت که از این مقدار بیش از ۷۸ درصد سهم خودرو‌های بنزینی بود، چنین اوضاع و احوالی مقدار مونوکسید کربن را به ده برابر بیشتر از میزانی رسانده بود که برای انسان‌ها خطرناک تلقی می‌شد.

وی افزود: در آن گزارش، مسئول چنین وضعی، در درجه نخست مسئولانی دانسته شدند که تنظیم‌کننده مقررات در جهت مصالح عمومی بودند و بعد هم مردمی که از نقش و سهمشان در آلودگی هوا ناآگاه بودند و از دستگاه‌های دولتی در این زمینه مطالبه‌ای نداشتند.

نادری ادامه داد: در جلسه «هیات عالی جنبش ملی مبارزه با آلودگی محیط‌زیست» پیشنهاد‌هایی هم برای مقابله با مشکل آلودگی هوای پایتخت مطرح شد؛ تلاش برای ممنوعیت ورود ماشین‌هایی که موتورشان تولید آلودگی می‌کرد و استاندارد کردن خودرو‌های تولید داخل و سعی در جهت حل مشکل سوزاندن زباله در معابر، ادارات و واحد‌های مسکونی، از جمله این پیشنهادات و برنامه‌ها بودند.

این فعال محیط زیست همچنین گفت: محمدعلی سفری، از روزنامه‌نگاران شناخته‌شده آن زمان، یادداشتی با عنوان «هوای مسموم، مسئول و غیرمسئول نمی‌شناسد!» در این مطلب از بی‌توجهی و جدی نگرفتن خطر آلودگی هوای تهران انتقاد و از اینکه مسئولان زمانی به فکر حل این مشکل بیفتند که نوش‌دارویی باشد بعد از مرگ سهراب، بیم داده شده است، نکته قابل تامل اینجاست که در نگاه سفری، تهران در سال ۱۳۵۶ با توجه به چنین مشکلاتی، دیگر گل سرسبد شهر‌ها نبود و مردم بر خلاف گذشته اشتیاقی به زندگی و کار در آن نداشتند و حتی به دنبال فرار از این شهر بودند.

وی بیان کرد: با توجه به تاریخچه‌ای که عرض شد و افزایش تعداد خودورها، صنایع، جمعیت و ... شرایط به مراتب از قبل انقلاب بهتر می باشد، ولی این امر با توجه به گسترش و بهبود تکنولوژی ها و تغییر شرایط زیرساختی شهر از خودرومحوری به بوم محوری قابل مدیریت بهتری است که امیدواریم در این دوره جدید از شهرداری این امر محقق شود.

نادری همچنین مطرح کرد: آلودگی هوا عوامل مختلفی دارد که می‌توان گفت اکثریت آن‌ها مربوط به فعالیت‌های انسانی است. هوای هر منطقه با توجه به موقعیتی که دارد با عوامل مختلفی آلوده می‌شود که برخی از عوامل آلودگی هوا عبارتند از سوخت های فسیلی که شاید بتوان گفت مهمترین عامل آلودگی هوا در سراسر جهان، استفاده از سوخت‌های فسیلی از جمله بنزین است.

مشاور رئیس فراکسیون محیط زیست همچنین گفت: با افزایش روزافزون استفاده مردم از خودرو‌های شخصی، آلودگی ناشی از احتراق سوخت آن‌ها به یک معضل بزرگ برای شهر‌ها تبدیل شده است. گسترش سفر‌های هوایی و صنعت گردشگری نیز از جمله علل افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی هستند؛ کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها نیز یکی دیگر از عوامل اصلی آلوده کردن هوابه شمار می‌آند.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: کارخانه‌ها و صنایعی هستند که از سوخت‌های فسیلی برای ادامه فعالیت خود استفاده می‌کنند انتشار گاز‌ها و مواد شیمیایی از این کارخانه‌ها صدمات جبران ناپذیری به محیط زیست وارد می‌کند، اما کشور‌های مختلف جهان برای رونق اقتصاد خود، سخت گیری‌های لازم را بر فعالیت این کارخانه‌ها اعمال نمی‌کنند؛ در کشور ما پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌هایی که از سوخت‌های دیزلی استفاده می‌کنند از جمله عوامل مهم آلودگی هوا و محیط هستند.

وی افزود: کشاورزی و استفاده از کود‌های شیمیایی که به طور معمول در کشاورزی استفاده می‌شوند علاوه بر آلودگی محیط زیست و آب‌های سطحی و زیرزمینی، باعث آلوده شدن هوا نیز می‌شوند. آلودگی هوای داخل خانه‌ها بسیاری از فعالیت‌های خانگی نیز باعث آلودگی هوا می¬شوند. پخت و پز، عطر و ادکلن ها، گرد و خاک و ... مواردی هستند که باعث آلودگی هوای خانه می‌شوند.

نادری گفت: مهاجرت به تهران از سوی گروهی از چرایی‌های آلودگی هوا اعلام شد. جمعیت مهاجری که وارد شهر تهران می‌شوند، عمدتاً به شغل‌هایی در حاشیه تولید، روی می‌آورند که بازدهی و نیاز به تخصص لازم را نیز ندارند در نتیجه نه تنها سبب پویایی و توسعه این شهر نمی‌شوند، بلکه با فشار به ظرفیت این شهر، سبب ترافیک و آلودگی هوای تهران و همچنین کمبود منابع آبی می‌شوند.

وی ادامه داد: مسئولان شهر تهران می‌بایست قوانین و مقررات قوی داشته باشند تا از افزایش مهاجرت و جمعیت و ترافیک در تهران بکاهند. در واقع باید تدابیری اندیشید که جمعیتِ تهران، با چنین سرعتی افزایش پیدا نکند تا تبعات حاصل از آن نیز در استان تهران قابل مدیریت باشند.

این فعال محیط زیست تصریح کرد: نکته دیگر عدم تناسب تعداد خورو‌ها با راه‌ها و زیرساخت‌ها است؛ درباره نسبت خودرو‌ها به تعداد مردم در کلانشهری مثل تهران، باید گفت حدود یک پنجم خودرو‌های کشور در تهران شماره گذاری شده‌اند، البته از اینکه چه تعداد خودروی شناور وارد شهر تهران می‌شوند، اطلاعات دقیقی نداریم، این موارد باعث آلودگی هوا، ترافیک و تضییع حقوق شهروندان می‌شود.

علت تشدید آلودگی هوا در فصول سرد سال

وی در رابطه با علت تشدید آلودگی هوا در فصول سرد سال گفت: چندسالی است با سردشدن هوا پدیده آلودگی در کلان‌شهر‌ها هم تشدید می‌شود شاید خیلی از افراد واژه‌ای به نام وارونگی هوا را شنیده باشند، علت اصلی آلودگی هوا پدیده‌ای به نام وارونگی هوا است. در حالت عادی و از لحاظ فیزیکی، هوای گرم به سمت بالا و هوای سرد به دلیل سنگینی به سمت پایین حرکت می‌کند.

نادری مطرح کرد: در اوایل روز و هنگام طلوع خورشید لایه‌های زمین به دلیل برخورد اشعه‌های نور خورشید گرمتر از لایه‌های زیرین می‌شود؛ با شروع روز و آغاز فعالیت‌های انسانی و مصرف سوخت دمای هوای سطح زمین زیاد می‌شود این هوای گرم هنگام صعود و حرکت به سمت بالا یا هنگام جا به جایی به وسیله باد با لایه‌ای هم دما از هوا که توسط تابش خورشید در طبقات فوقانی جو تشکیل شده برخورد کرده و این مانع صعود و تبادل هوا می‌شود.

وی در ادامه گفت: نتیجه آن تشکیل یک سطح پوششی بالای شهر است که با گذشت زمان و افزایش فعالیت‌های انسانی و به دلیل حبس هوا در زیر این لایه مواد آلاینده تولید شده در سطح زمین باقی مانده و بالا نمی‌روند هیچ کدام از آلاینده‌ها در به وجودآمدن چنین پدیده‌ای دخیل نیستند و فقط وضعیت جوی است که آن را بوجود می‌آورد، به عبارتی دمای هوای محیط در لایه تروپسفر معمولا با ارتفاع کاهش می یابد. این فعال محیط زیست افزود: با وجود این گاهی اوقات در لایه مزبور درجه حرارت با ارتفاع افزایش نشان می دهد که به این وضعیت اینورژن یا وارونگی دما گفته می شود، وارونگی دما گاهی از سطح زمین به طرف بالا دیده می شود که آن را اینورژن سطح زمین می گویند و گاهی در لایه‌ای بالاتر از سطح زمین دیده می‌شود که آن را وارونگی سطوح فوقانی می‌خوانند.

نادری بیان کرد: هرچند نقش انسان در آلوده کردن جو موثر است، اما طبیعت نیز گاهی اوقات با پدیده اینورژن در تشدید موضوع دخالت دارد، زیرا هنگامی که این پدیده اتفاق می‌افتد هوای سرد و آلوده به دلیل سنگینی بیشتر در سطح پایین و هوای گرم در ارتفاع بالا قرارمی گیرد و لذا جو حالت پایدار به خود گرفته و امکان مخلوط شدن و تهویه هوا میسر نمی‌گردد.

این مدرس دانشگاه گفت: در اصطلاح هواشناسی، در زمستان، جو در اکثر روز‌ها دارای شرایط پایدار است، در شرایط جوی پایدار نور خورشید به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد و حتی سرعت ورزش باد نیز در اکثر مواقع پایین است؛ کاهش تابش خورشیدی موجب می‌شود که همرفت هوا در راستای قائم جو به خوبی انجام نشود که این بدین معنی هست که آینده با سرعت بسیار کم در راستای قائم صعود میکند که این موضوع باعث انباشت آلاینده‌ها می شود.

نادری مطرح کرد: از طرفی هم کاهش وزش باد باعث می‌شود ضریب تهویه کاهش یافته و آلاینده به خوبی در راستای افقی پخش نشود، یک فاکتور دیگر که بسیار در بالا رفتن غلظت در زمستان تاثیرگذار است عمق اختلاط می‌باشد؛ عمق اختلاط حداکثر میزان صعود آلاینده‌ها را مشخص می‌کند یعنی آلاینده قابلیت صعود تا ارتفاع مشخصی را دارد.

وی گفت: در تابستان این عمق در حدود ۳۰۰۰ متر است، ولی در زمستان عمق اختلاط به ۸۰۰ متر و حتی کمتر هم می‌رسد با توجه به این فرض که میزان انتشار آلاینده‌ها در زمستان برابر با تابستان باشد (که امکان دارد بیشتر باشد)، در تابستان آلاینده‌ها میتوانند تا ۳۰۰۰ متری جو پخش شوند، ولی این میزان در زمستان تا ۸۰۰ متری میرسد.

مشاور رئیس فراکسیون محیط زیست اظهار کرد: این یعنی انباشته شدن آلاینده‌ها بر روی هم و بالا رفتن شدید غلظت آن‌ها وارونگی هم در زمستان و هم تابستان است؛ پدیده وارونگی هوا بیشتر در صبح رخ می دهد و این موضوع هم مختص تابستان و هم زمستان است.

نادری افزود: تفاوت این دوفصل در این است که در تابستان پدیده وارونگی در ساعات اولیه صبح از بین میرود، ولی در زمستان این پدیده ممکن است تا نزدیکی ظهر ادامه داشته باشد و زمانی که هوا وارونه باشد عمق اختلاط به شدت کاهش یافته و حتی تا ۴۰۰ متر و کمتر نیز ممکن است برسد.

این فعال محیط زیست ادامه داد: در برخی از عکس‌هایی که از ارتفاعات گرفته شده‌است، مشاهده می‌شود که آلاینده‌ها در یک ارتفاع مشخص قرار دارند و زیر آن خط آلاینده‌ها انباشته شده‌اند این خط همان مرز عمق اختلاط است؛ عواملی که در وارونگی دما موثر هستند شامل سمت و سرعت باد، وجود رشته کوه‌ها و جهت آن‌ها نسبت به باد غالب، وجود شارش‌های ناپایدار جوی و میزان بارندگی مربوط به آن و حرکت قائم لایه‌های جو (ادوکشن و کنوکشن) هستند.

وی همچنین بیان کرد: درهنگام آلودگی و انباشت آلاینده‌ها در هوا سه گروه از اقشار جامعه بیشتر در معرض خطر هستند که گروه اول افرادی هستند که مانند کودکان ارگانیسم‌های داخلی بدن آن‌ها به طور کامل رشد نکرده است گروه دوم آن دسته از افراد مانند کهنسالان هستند که ارگانیسم‌های داخل بدن آن‌ها فرسوده شده باشد همچنین گروه سوم نیز افرادی مانند بیماران قلبی و تنفسی هستند که ارگانیسم‌های داخل بدن آن‌ها دچار مشکل شده است.

تاثیر ماشین آلات سنگین بر آلودگی هوا

نادری درباره تاثیر ماشین آلات سنگین بر آلودگی هوا گفت: ماشین آلات مورد استفاده در فعالیت‌های ساخت و ساز به سبب بهره‌وری نامتناسب، فرایند تعمیر و نگهداری ضعیف مقدار بسیار زیادی دوده و آلاینده PM طی فعالیت خود منتشر می‌کنند.

این مدرس دانشگاه افزود: همچنین ماشین آلات حفاری و حمل و نقل نظیر اسکریپر‌ها (گرد و غبار تولیدی در اثر حرکت و جابجایی مواد)، بولدوزر‌ها (گرد و غبار تولیدی در اثر حرکت و جابجایی مواد)، پرفراتور‌های بادی (گرد و خاک تولیدی در اثر خرد شدن کانی‌ها بواسطه اصابت مته با آنها، سقوط کانی‌ها بر روی زمین بعد از عملیات استخراج)، تراکتور‌ها (گرد و غبار تولیدی در اثر حرکت)، دراگلاین گرد و غبار تولیدی در اثر حرکت و جابجایی مواد و... بر آلودگی هوا تاثیر می گذارند.

وی تاکید کرد: از همه این‌ها مهمتر اینکه با وجود تشدید آلودگی، هنوز شاهد جولان خودرو‌های دودزا به ویژه کامیون‌ها در پایتخت هستیم و پلیس طبق قانون آن‌ها را متوقف نمی‌کند، شهروندان تهرانی از دستگاه‌های متولی از جمله محیط زیست، شهرداری و پلیس این انتظار را دارند که در رابطه با کاهش آلودگی هوا اقدام کرده و به ویژه از ورود کامیون‌های دودزا که در ایجاد حدود یک سوم آلودگی هوا نقش دارند، در این ایام جلوگیری کنند.

پیش بینی شاخص آلودگی هوا در فصل‌های پاییز و زمستان امسال

نادری همچنین بیان کرد: امسال از نظر انتشار آلایندگی تفاوتی با سال گذشته نخواهیم داشت، زیرا اقدامات لازم صورت نگرفته است! به طور مثال، باید فیلتر دوده بر روی اتوبوس‌ها و کامیون‌ها نصب شود یا خودرو‌های فرسوده اسقاط شوند و اقدامات دیگری که در مصوبه‌ها آمده است؛ اما هنوز خبری از تحقق این برنامه‌ها نیست و در نتیجه نمی‌توان گفت آلایندگی در زمستان کاهش می‌یابد.

مشاور رئیس فراکسیون محیط زیست ادامه داد: از سوی دیگر باید دید وضعیت جوی در پاییز و زمستان به چه صورت است؛ اگر وضعیت بهتر و ناپایداری‌ها بیشتر بود وضعیت آلودگی هوا نسبت به سال گذشته بهتر می‌شود، اما اگر امسال جو پایداری داشته باشیم که پیش‌بینی می‌شود امسال نسبت به سال گذشته وضعیت هوا در تهران پایدارتر باشد آلودگی هوا نیز نسبت به سال گذشته بیشتر خواهد بود. کاری که باید انجام می‌شد همان نصب فیلتر دوده روی اتوبوس‌ها و کامیون‌ها و اسقاط خودرو‌های فرسوده بود که نسبت به سال گذشته پیشرفت چندانی نداشته است.

وی همچنین گفت: متاسفانه خبر‌های خوبی هم از وضعیت شرکت گاز ایران به گوش نمی رسد و امسال با کمبود گاز مواجه خواهیم بود چرا که در هشت سال گذشته هیچ گونه اقدامی برای بهبود و ارتقاء شرایط صورت نگرفته و اکنون شرایط چاه‌های گاز و ایستگاه‌های تقویت فشار بسیار نابسامان است.

نادری اظهار کرد: امیدواریم که اکنون دولت با شتاب بسیار بالایی جبران مافات کند و شرایط را بهبود بخشد در این شرایط طبق معمول مصرف خانگی در الویت است و قطع امسال به یقین صنایع و نیروگاه‌ها با شدت بسیار بیشتری نسبت به پارسال سوخت مازوت مصرف خواهند کرد که شرایط پیچیده‌ای را در آلودگی هوا به خصوص آلودگی هوای کلانشهر‌ها رقم خواهد زد.

این مدرس دانشگاه مطرح کرد: مقالات علمی معتبر دنیا نشان می‌دهد آلودگی هوا سبب آسان‌تر شدن انتقال ویروس کرونا و افزایش موارد بیماری و مرگ و میر ناشی از آن می‌شود احتمال تشدید آلودگی‌ها در فصل پاییز و زمستان در حالی است که امسال با توجه به بروز بحران کرونا، شرایط سخت‌تر شده است و بسیاری از کارشناسان نسبت به احتمال تشدید بحران کرونا در کنار افزایش آلاینده‌ها به ویژه در کلانشهر‌ها هشدار می‌دهند.

وی افزود: این امر لزوم پیش‌بینی، چاره‌اندیشی و مدیریت آلودگی هوا را بیش از پیش نشان می‌دهد، هنوز علل اصلی این ارتباط کاملا مشخص نشده، اما احتمال دارد یکی از دلایل مهم کاهش پاسخ سیستم ایمنی افراد در نتیجه تماس با آلاینده‌های هوا باشد. نادری در پایان تاکید کرد: میزان آلاینده‌های هوا در شهر‌های بزرگ به‌ویژه تهران بالا است و معمولا از اواخر پاییز شاهد پدیده وارونگی هوا هستیم که این موضوع احتمال شیوع بیماری‌های تنفسی را افزایش می‌دهد. در صورتی که برنامه‌های منظمی برای رفع معضل آلودگی هوا اندیشیده نشود، به احتمال قوی شاهد افزایش چشمگیر موارد کرونا خواهیم بود.

با توجه به نکات ذکر شده اکنون باید منتظر اقدامات مسئولین بود، امید است کشورمان به زودی از این معضل و بحران رهایی یابد، و مسئولین با اقدامات و تمهیدات مناسب آینده روشنی برای مردم رقم بزنند.

بیشتر بخوانید

وضعیت هوای تهران در ۱۸ مهر ماه

انتهای پیام/