رئیس دفتر فرح دیبا در خاطراتش می‌نویسد: شهبانو دستور مطلق و صریح داده بود که مدعوین جشن‌های ۲۵۰۰ ساله، باید خود را در قصر واقعی احساس کنند.

به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، «سوزان مالونی»، معاون مؤسسه مطالعاتی بروکینگز در آمریکا و مدیر برنامه‌های سیاست خارجی این مؤسسه، در مقاله‌ای با عنوان «۱۹۷۸: ایران و آمریکا» (انتشار: ۲۴ ژانویه ۲۰۱۹ در پایگاه اینترنتی مؤسسه بروکینگز) می‌نویسد: «شاه به عنوان کسی که قادر بود تحریم نفتی را علیه اسرائیل کنار بگذارد و مدافع منافع آمریکا در منطقه باشد، برای ما بسیار مهم بود؛ اما کودتای ۲۸ مرداد، وضعیت مشروعیت پهلوی‌ها را بدتر از قبل کرد و این وخامت اوضاع را باید سرآغاز بحران‌های بعدی بدانیم.» این ادعا، یعنی بحران مشروعیت پهلوی‌ها، قویاً با رفتار‌های شاه، به‌ویژه در دهه پایانی دوران سلطنتش تقویت می‌شود.

او به قدرت رسیدنش را مدیون عوامل خارجی بود؛ غربی‌ها دو بار، یکی در شهریور ۱۳۲۰ و بار دیگر در مرداد ۱۳۳۲، وی را از خطر سقوط حتمی نجات داده بودند. شاه در سال ۱۹۵۳ م/ ۱۳۳۲ ش، پس از بازگشت به تهران، به کرمیت روزولت، مجری آمریکایی کودتا گفته بود که سلطنت خودش را مدیون دولت متبوع وی است. قطعاً این حمایت‌های همه‌جانبه از چشم مردم ایران دور نمی‌ماند و بدیهی بود که آن‌ها شاه برکشیده‌شده توسط آمریکایی‌ها را دوست نداشته‌باشند.

محمدرضا پهلوی، علی‌رغم همه ژست‌هایی که در سال‌های بعد، در ماجرای اصلاحات ارضی و قضایایی شبیه به آن گرفت، هرگز نتوانست جایی در قلب مردم باز کند؛ واقعیت این بود که پسر رضاشاه، احساس دِینی نسبت به مردم ایران نداشت، یعنی به درستی بر این باور بود که ایرانی‌ها هیچ نقشی در بازگشت سلطنت به وی نداشته‌اند. شاید همان‌طور که یرواند آبراهامیان در «ایران بین دو انقلاب» می‌نویسد، به همین دلیل بود که سعی می‌کرد وجهه و مشروعیت بین‌المللی خود را به هر شکل ممکن تقویت کند؛ در واقع همان‌طور که پدرش، رضاشاه، برای کسب مشروعیتِ نداشته در میان مردم، به زمین‌خواری و قدرت نظامی رو آورد، شاه نیز برای پر کردن این خلأ، دست به دامن حمایت‌های غرب و به ویژه آمریکا شد؛ او هم مانند پدرش، مردم را نادیده گرفت.

محمدرضا پهلوی، حتی حاضر نشد در جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی که با هدف مشروع جلوه دادن سلطنت وی در سطح جهان و با سوءاستفاده از تاریخ طولانی و پرفراز و نشیب سرزمین و مردم ایران، در مهرماه ۱۳۵۰ برگزار کرد، به جایگاه مردمی که آن تاریخ را خلق کرده‌بودند، ضریب بدهد. این همان موضوعی است که شبکه «من و تو»، طی پخش مستندی درباره این جشن‌ها، با عنوان «میهمانی تاریخ» که در روز‌های اخیر و در پنج قسمت به نمایش درآمد، سانسور کرده است.

موضوع نادیده گرفته شدن مردم ایران به عنوان سازندگان تاریخی که محمدرضا پهلوی پُزَش را می‌داد، نه فقط از سوی منتقدان داخلی رژیم پهلوی، بلکه از سوی کارشناسان خارجی و تحلیل‌گران بین‌المللی نیز، مطرح شده و می‌شود.

شاه و توهم جشن ۲۵۰۰ ساله

آر. دبلیو. اَپل جونیور، تحلیل‌گر و ستون‌نویس روزنامه نیویورک تایمز، در مقاله بسیار مفصل و تحلیلی خود با عنوان «ایران: اصل موضوع» در ۱۱ مارس ۱۹۷۹ (۲۰ اسفند ۱۳۵۷)، کمتر از یک‌ماه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به بررسی جامع و دقیق چرایی سقوط شاه پرداخت. جونیور به‌طور کلی انقلاب ایران را مقوله‌ای برخاسته و معلول شرایط داخلی کشور می‌دانست؛ او دراین‌باره نوشت: «این انقلاب، یکی از معدود انقلاب‌های واقعی در دوران پسااستعمار است؛ انقلابی که به‌طور طبیعی و از داخل ایران شکل گرفت و هیچ عامل بیرونی در آن دخیل نبود.

از این رو باید آن را نتیجه سوءرفتار‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اقدامات نامتعارف و غیرطبیعی محمدرضا پهلوی بدانیم. او جشن‌های ۲۵۰۰ ساله را برپا کرد و با غرور بر تخت طاووس تکیه زد تا خود را وارث شاهنشاهی باستانی ایران معرفی کند؛ [اما در واقع چنین نبود.]» وی تصریح می‌کند که آن‌چه پهلوی ادعا می‌کرد، بیشتر برخاسته از دنیای فانتزی او بود؛ دنیایی که در جهان واقعی، مصداقی نداشت.

شاه درگیر جنون ناشی از افزایش قیمت نفت شد و می‌خواست با پول، برای خودش مشروعیت جهانی بخرد و بعد، حتی ادعا را از این هم فراتر برد و مدعی شد که تا ۲۰ سال آینده، ایران به یک قدرت جهانی تبدیل می‌شود؛ اما چگونه؟ جونیور دراین‌باره نوشته‌است: «شاه و کشوری که او ساخته بود، بیشتر از ترکیه یا حتی افغانستان، شانس تبدیل شدن به یک قدرت جهانی را نداشت. این ادعا دلیلی منطقی دارد. رفتار‌های وی بر این مبنا استوار بود که با پول می‌توان همه چیز را به دست آورد. شاید این فکر در ابتدای کار درست به نظر می‌آمد، اما آیا شاه لوازمی را که برای پیشرفت نیاز داشت، می‌خرید؟ ایران اصولاً فاقد هرگونه زیرساخت مناسب برای توسعه صنعتی بود.

شاه با پول نفت می‌توانست همه چیز را وارد کند، از تکنسین تا فناوری‌های مختلف را، اما این‌ها مال او و کشورش نبودند و اگر گارانتی آن‌ها حذف می‌شد، کاملاً بلااستفاده بودند. یک دیپلمات انگلیسی می‌گفت: ثروت فوق‌العاده نفتی، موقعیت جغرافیایی راهبردی، جمعیت قابل ملاحظه و پیشینه غنی تاریخی، این‌ها توقع شاه را بالا برده‌بود و تصمیم داشت خودش را جسورتر نشان بدهد.

اما فراموش کرده بود وقتی فردی را که فقط توان پیاده‌روی معمولی دارد، به دویدن واداریم و از او بخواهیم یک مایل را سریع بدود، از هم واخواهد رفت!» شاه خودش را کانون هر تغییر مثبتی در ایران می‌دانست و همین مسئله باعث شده بود که او، کسی را جز خودش نبیند. جونیور برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله را یکی از نماد‌های این ویژگی رفتاری شاه می‌داند و می‌نویسد: «در سال ۱۹۷۱، محمدرضا پهلوی، بخش مهمی از انرژی خود را صرف برگزاری جشن باشکوهی در تخت جمشید، پایتخت باستانی ایران کرد؛ جشنی برای تجلیل از نهاد سلطنت و خودِ او! شاه با افزایش قیمت نفت، به‌تدریج وارد یک دنیای مملو از توهم شد؛ درآمد نفتی از پنج به ۱۹ میلیارد دلار افزایش یافته‌بود و فضا را برای ورود محمدرضا پهلوی به دنیای فانتزی‌هایش فراهم کرد. به قول رابرت گراهام، روزنامه‌نگار انگلیسی، شاه محیطی کاملاً غیرواقعی و عجیب در اطراف خودش ساخت و به شدت گرفتار توهم شد؛ توهمی که به او القا می‌کرد می‌تواند بدون زیرساخت‌های لازم، در عرض ۲۰ سال مبدل به یک قدرت جهانی شود!»

مردم کجای این ماجرا بودند؟

اما در پس این اقدام توهم‌گونه و تلاش برای مشروع جلوه دادن سلطنت نزد مردم دیگر کشورها، آن همه ریخت‌وپاش که حتی از نظر بسیاری از مهمانان هم، منطقی به نظر نمی‌رسید و بیشتر نماد استبدادی بود که مردم ایران را جان به لب می‌کرد، یک واقعیت تلخ وجود داشت و آن، نادیده گرفتن مردم و بیرون راندن آن‌ها از حریم افتخاراتی بود که خود و اجدادشان خالق آن‌ها بودند! حسین دهباشی، مستندساز و مدیر برنامه «تاریخ شفاهی ایران معاصر»، طی گفت‌وگویی در اسفند سال ۱۳۹۳، هزینه برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله را به نقل از شجاع‌الدین شفا، طراح و مبتکر این برنامه، ۵۰۰ میلیون دلار می‌دانست؛ این رقم سنگین که با محاسبه تورمی طی پنج دهه گذشته، از مرز ۲۰ میلیارد دلار امروز هم فراتر می‌رود و برای پذیرایی از ۱۳۸ مهمان با همراهان متعددشان هزینه کرده بودند، از جیب مردم ایران صرف شد و طبیعتاً توقع این بود که آن‌ها هم سهمی از این جشن داشته باشند؛ اما نه در بُعد مادی و نه در بُعد معنوی، هیچ خبری از مردم ایران نبود. هیچ شرکت ایرانی در فعالیت‌های اجرایی جشن حضور نداشت و حتی غذا‌های آن را، رستوران «ماکسیم» در فرانسه تهیه می‌کرد؛ این موضوع را می‌شود در خاطرات افرادی مانند هوشنگ نهاوندی، بی‌پرده مشاهده کرد.

نهاوندی که مدتی هم رئیس دفتر فرح دیبا بود، در خاطراتش می‌نویسد: «شهبانو دستور مطلق و صریح داده بود که مدعوین، باید خود را در قصر واقعی احساس کنند؛ چادر‌ها هر یک به سبکی- از بسیار کلاسیک تا مدرن- تزیین شده بود. در مورد هزینه‌ها، هیچ خستی به خرج داده نشد. مؤسسه باکارا، سفارشی برای ساختن چندین هزار قطعه وسایل میز شام ضیافت بزرگ را دریافت کرد... مؤسسه الیزابت آردن، به منظور هدیه دادن به مدعوین، یک نوع ویژه محصولات آرایشی، به نام فرح ابداع کرد.

کمپانی هاویلند یک سرویس قهوه‌خوری ساخت که فقط یک‌بار از آن استفاده شد... شام را رستوران ماکسیم تهیه کرده‌بود و ۲۰۰ خدمتکاری که غذا‌ها را سرو می‌کردند، همه از مؤسسه potel & chabot پاریس آمده‌بودند.»

جیسون بروک، ستون‌نویس گاردین، در یادداشتی با عنوان «چادر مجلل شاه در بیابان» که در ۹ سپتامبر سال ۲۰۰۱ (۱۱ شهریور ۱۳۸۰) منتشر شد، به اتفاقات روی‌داده در جریان جشن‌های ۲۵۰۰ ساله اشاره می‌کند و می‌نویسد: «در سال ۱۹۷۱، هشت‌سال قبل از سقوط، محمدرضا پهلوی جشن بزرگی را برای ۲۵۰۰ سالگی ایران به راه انداخت. این جشن با هزینه گزافش برای تأکید بر مشروعیت حکومت او بود؛ اما همین اتفاقات را باید آغازی بر پایان سلطنت او بدانیم.

امکاناتی که او برای مهمانان تدارک دیده بود، بدون تردید شگفت‌انگیز به نظر می‌رسید؛ در حالی که بخش اعظم مردم سرزمین او از فقری شدید رنج می‌بردند. از سوی دیگر هیچ ایرانی عادی‌ای، طی برگزاری مهمانی و جشن، حق نداشت از چند کیلومتری تخت جمشید عبور کند.

بی‌اعتنایی به مردم کاملاً واضح بود.» ایرانی‌ها حتی حق نداشتند از نمای بیرونی این جشن‌ها لذت ببرند. طبق گزارش دکتر محمدعلی همایون کاتوزیان، استاد دانشگاه آکسفورد که خود از شاهدان این وضعیت در شیراز بوده‌است، رژیم شاه کاملاً مردم و به ویژه ساکنان مناطق محروم این شهر را از جریان جشن‌ها دور نگه می‌داشت.

او در کتاب «اقتصاد سیاسی ایران» می‌نویسد: «[شیراز]سوای محله‌های متعدد فقیرنشین، دو حلبی‌آباد بزرگ نیز داشت که به‌خوبی از انظار پنهان بود و تحت مراقبت دقیق ساواک قرار داشت.» هوشنگ نهاوندی نیز، در خاطرات خود می‌نویسد: «بعدتر که مراسم پایان یافت، هیچ‌کس نمی‌دانست با آن خیمه‌گاه، با آن همه اشیای گران‌قیمت و زینت‌آلاتش، چه باید کرد. حتی نمی‌شد آن را به عموم نشان داد، زیرا ایرانیان که از جشن‌ها برکنار مانده بودند، خشمگین بودند.»

مجموعه این اطلاعات می‌تواند ماهیت این جشن و هدف از برگزاری آن را بهتر مشخص کند. البته از شبکه‌ای مانند «من و تو» که چنین رویکردی را در روایت تاریخ، طبق وظایف تعریف‌شده خود پیش می‌برد، غیر از این نمی‌توان انتظار داشت؛ اما برای کسانی که معمولاً به تماشای چنین برنامه‌هایی می‌نشینند، دیدن روی دیگر سکه، بسیار ضروری است.

منبع: خراسان

انتهای پیام/

برچسب ها: منوتو ، رژیم پهلوی
اخبار پیشنهادی
تبادل نظر
آدرس ایمیل خود را با فرمت مناسب وارد نمایید.
نظرات کاربران
انتشار یافته: ۳۱
در انتظار بررسی: ۰
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۰:۴۲ ۲۷ مهر ۱۴۰۰
خوشحالم که انقلاب شد ، منم اگه سال ۱۳۵۷ حضور داشتم حتما در اعتراضات شرکت میکردم
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۰:۳۷ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
خاک به دهان آنهایی که یابه دوران طاغوت وپیش ازانقلاب افتخارمیکنندویا حسرت آن دوران رامیخورند
Canada
ناشناس
۱۹:۵۳ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
ساواکی ها .حسابی سوختند
همشون رای منفی دادند
چونکه حقوق نجومی میگرفتند .فقط برای شکنجه ملت
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۹:۲۵ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
ندیدم
Iran (Islamic Republic of)
ارش
۱۸:۵۸ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
پهلوی رفت اما ایا فساد هم رفت ایا اشرافیگری از بین رفت ایا عدالت برقرار شد فقط کمی تفکر
Iran (Islamic Republic of)
راز
۱۸:۰۳ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
لعنت به انگلیس که هیچ وقت نمی گذاره مردم ایران نفس راحتی بکشن. و لعنت به باعثین و بانیان بدبختی ملت ایران
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۶:۳۲ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
شما خوبین بابا
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۶:۲۱ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
عشق فقط شهدای عزیز
مطمئن باشید به برکت خون آن ها همیشه با پیروزیم
Iran (Islamic Republic of)
طی
۱۵:۲۲ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
مرگ بر اسراِییل
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۵:۰۱ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
هدر دادن سرمایه های ملی و مردمی در هر دوره ای و حکومتی وجود دارد. اختلاس و دزدی و سواستفاده های مختلف از پست و سمت و.... هم متاسفانه در این روزها شاهدش هستیم.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۸:۱۸ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
بله ولی حداقل کسی هست توی این دوره جلوشونو بگیره.
Canada
ناشناس
۱۴:۳۳ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
طبق فیلم مستندی 680 میلیون دلار هزینه دو تا سه روز کردند
چونکه میخواستند با این هزینه سرسام اور
خودشان را به شاه هان ایران زمین نسبت دهند
چونکه سرباز بیسواد قفقازی بود
و چه نسبتی به پادشاهان داشت
ساواکی ها بسوزید
نیست و نابود شدید فقط خاطرات تلخ و سیاه ان زمان
با ملت مانده و بس
Canada
ناشناس
۱۴:۲۵ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
کفگیر شون به ته دیگ خورده
دیگه چرندی واسه گفتن ندارند
در مورد فسیل و زیر خاکی میگویند
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۴:۰۶ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
تنها نقش و لذت مردم از این جشن های پر خرج سوت و کف زدن به مهمانان بود و بس!!!
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۴:۴۳ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
مردم هیچ نقشی در این ریخت و پاشهای پهلوی نداشتند حتی زدن سوت و کف ، چون اصلأ اجازه نزدیک شدن به مهمانان خارجی را نداشتند ، حتی غذا و خدمه آنها نیز غالبآ از فرانسه آمده بودند فقط تعدادی دار و دسته رژیم در آن برنامه حضور داشتند .
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۴:۵۰ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
از کجا میدونی جناب مورخ
Iran (Islamic Republic of)
حسن کاشانی فرد
۲۰:۵۹ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
توی کتابها وکفته مورخین
Canada
ناشناس
۱۳:۴۱ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
به زباله دان تاریخ پیوستند
سرباز بیسواد که با کودتای انگلیسی سرکار امد
باید اینجوری ازش بگویند
دست نشانده خودشان است
مزدور و حیره خوار و کثیف ترین و فسادترین کودتاچی
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۳:۳۶ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
4 تا پالانی دوست بدانید ‌‌:
شاه شما و خان ها و لشکریانش و خاندانش و آمریکایی های نجس و فاسد رو همه رو از ایران ریختیم بیرون.
و مردم شریف ایران به یاری خدا 8 سال در برابر کل دنیا مقاومت کردند.
انقلاب ما انفجار نور بود. هدف ما از اتقلاب گفتیم خدایا خدایا تا انقلاب امام مهدی از نهضت خمینی
حکومت الهی روی زمین تشکیل شد.
به یاری خدا تل آویو و حیفا هم گورستان یهودیان خواهد شد.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۴:۱۸ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
خسته شدي ، يه كم استراحت كن
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۴:۴۰ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
تا موقعی که اسرائیل غده سرطان وجود داره. استراحتی در کار نیست.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۶:۱۹ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
به لطف خداوند متعال
به برکت خون شهدا
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۱:۰۰ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
ان شا الله به کوری چشم بعضی همسایه ها و نوچه هاشون که شدن نوکر اسراییل به همه دنیا نشون میدیم ایرانی چه کسی هست.
Iran (Islamic Republic of)
مریم
۱۳:۰۶ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
اقتدار کجا بود لانه عنکبوت بود چون در قران خداوند فرمود سست ترین خانه هاست وخدا هم بخاطر ظلمش از بین برد بزار دلشون رو خوش کنند بگن مقتدر از درده که میگن نه اقتدار بیچاره ها هنوز تو خواب اون روز های پوشالی هستن اخ هی
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۲:۱۶ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
در حیرتم از اوناییکه با دیدن اون همه ریخت و پاش به اقتدار پهلویها نظر میدن
اگر مقتدر بودن پس چرا رفتن؟
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۴:۲۱ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
وقتي با ريخت و پاش‌هاي برخي آقازاده‌ها و اختلاس‌گرها مقايسه ميشه ، واقعا چيز زيادي نبوده
Iran (Islamic Republic of)
ددو
۱۱:۴۹ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
خخخخخخخ
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۱:۲۲ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
اگر چه رژیم دست نشانده و منفور پهلوی با مخفی کاری های خود سعی می کرد مردم را بی خبر نگه دارد تا مردم از ماهیت فاسد همه جانبه این رژیم بی اطلاع باشند تا جایی‌که محمدرضا پهلوی حتی یک مصاحبه جدی با خبرنگاران داخلی نداشت اما مردم ایران بر اساس تیز بینی و هوش بالای خود همه چیز را می دانستند و تحلیل درستی از وضعیت رژیم و خاندان عیاش پهلوی داشتند.
Iran (Islamic Republic of)
فارا
۱۵:۲۳ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
خب تحلیلت از وضعیت الان چیه???
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۲۰:۵۱ ۲۶ مهر ۱۴۰۰
جناب آقای فارا نمی دانم شما در چه سنی و سطح تحصیلات و اطلاعات شما در چه حدی است شما اگر رژیم شاه را درک نکرده باشید نخواهید توانست واقعیات را آنگونه که هست درک کنید ولی بدانید اگر آن رژیم باقی بود با وجود صدور شش میلیون بشکه نفت که در آن رژیم انجام می گرفت در حالیکه جمعیت ایران یک سوم جمعیت فعلی بود و بدون تحریم های واقعاً غیر انسانی چهل ساله و ده سال جنگ تمام عیار دو سال با تجزیه طلب ها و منافقین و شهادت صد ها هزار تن از بهترین فرزندان این کشور عزیز و دهها بحران دیگر که هریک از آنها می توانست یک کشور مقتدر را به زانو در بیاورد مطمئن باش امروز یک خانه در ایران عزیزمان گاز شهری نداشت حتی قبل از انقلاب من کپسول گاز را واقعاً ندیده بودم و نمی شناختم . تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل این سخن یک سخن بیهوده‌ای است که ایادی آن رژیم به گوش نسل جدید می خوانند که اگر آن رژیم باقی مانده بود ما الان در سطح ژاپن بودیم اگر شاه هم می خواست آمریکا اجازه نمی داد در صورتیکه شاه هم چنین انگیزه و هدفی نداشت .