به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، عصر‌های پنجشنبه بهشت عسکریین تربت‌حیدریه مملو از جمعیت داغدارانی می‌شود که برای تجدید دیدار با درگذشتگانشان به آنجا می‌آیند؛ و هر کس به فراخور حال و روز و البته وسع مالی اش، برای عزیز از دست رفته‌اش در عالم برزخ نیکی و خیر و خوبی و حسنات روانه می‌کند.

مردی به اتفاق همسر و فرزندانش کنار مزار مادر نشسته و مشغول خواندن قرآن است، در گوشه‌ای دیگر خانمی با پسر ۱۰ ساله خود دیس خرمایی را روی مزار همسرش گذاشته و آرام‌آرام مشغول نجواست و گه‌گاه برای آن که پسرش اشکهایش را نبیند چادر بر ریوی صورت می‌کشد.

آن‌سوتر مرد جوانی بسته شکلاتی در دست دارد و بین حاضران توزیع می‌کند، برخی بر می‌دارند و فاتحه می‌خوانند و برخی دیگر می‌گویند: ممنون خداوند رحمتش کند، فاتحه‌اش را می‌خوانیم.

همه این رفتار‌ها و گفتار‌ها ادبیات رایج ما ایرانیان هنگام مراجعه بر سرمزار درگذشتگانمان است، اما در تربت‌حیدریه رسم زیبا و چشمنواز دیگری رایج است و آن غذا دادن به پرندگان با ریختن گندم، جو یا برنج روی مزار عزیزان از دست رفته است.

کسی به طور دقیق زمان آغاز چنین رسم نیکویی را نمی‌داند اما از دیرباز رسم مردمان این خطه آن بوده که بعد از پایان مراسم عزاداری و وداع با درگذشتگان و به خصوص در فصل سرما، مقداری گندم، جو یا برنج روی مزار درگذشتگان می‌پاشیدند تا پرندگان با نشستن بر روی مزار و خوردن آنها به اصطلاح به شکرانه این ضیافت آن‌ها نیز دعای خیریبرای آمرزش گناهان درگذشتگان این دنیا دعای خیر کنند.

آرزو علومی‌بایگی یک پژوهشگر تاریخ محلی تربت‌حیدریه در ارتباط با دلایل این رفتار آیینی گفت: کلیت کار به این موضوع باز می‌گردد که در آموزه‌های پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع)، مهربانی به حیوانات توصیه شده‌است.

 وی گفت: اما موضوع ادامه ارتباط با درگذشتگان و سبک کردن بار گناهان دنیوی آنان، از دیرباز برای مردم این خطه چنان مهم بوده و هست که به شکل‌های مختلف به دنبال تحقق آن هستند که یکی از این آداب یعنی ریختن ارزن، گندم، جو، ذرت یا برنج برای پرندگان روی مزار مردگان، به یک رسم غالب تبدیل شده است.

این پژوهشگر تاریخ محلی تربت‌حیدریه گفت: البته نباید فراموش کرد برپایی این ضیافت، خاص پرندگان وحشی و گذری است که فاقد سرپناه برای زیستن هستند والا در قدیم غالب مردم در منزل خود ماکیان (پرندگان اهلی) نگهداری می‌کردند.

بیشتر بخوانید

• سوگواره "احلی من العسل" در مشهد برگزار شد

مرتضی شبان یک پژوهشگر دیگر تاریخ محلی تربت‌حیدریه گفت: پایبندی مردم این خطه به انجام این سنت نیکو چنان شدید است که وقتی به قصد زیارت اهل قبور از منزل خارج می‌شوند اگر در میانه راه به یاد آورند برای پرندگان دان نیاورده‌اند، فورا به منزل بازگشته یا در میانه راه کمی خوراک پرنده، خریداری می‌کنند.

وی گفت: بنا به باور مردمان این دیار، روح مرده آگاه است وهرگاه نزدیکان متوفی برای فاتحه‌خوانی بر سر مزار او حاضر شوند روح فرد درگذشته شاد می‌شود.

این پژوهشگر تاریخ محلی گفت: هنگام بازگشت نزدیکان از سر مزار، باز روح متوفی تنها می‌شود و لذا نزدیکان هر گاه به آرامستان می‌روند، با خود غلاتی از جنس برنج و گندم می‌برند که این عمل ۲ پیام با خود به همراه دارد نخست آن که ثواب دانه‌هایی که برای پرندگان نذر شادی روح اموات می‌شود توسط پرندگان نثار روح مردگان خواهد شد و دوم این که پرندگانی که برای خوردن دانه بر سر مزار فرود می‌آیند سکوت و خلوت مرگبار مزار را از بین می‌برند.

بهمن براتی یک کارشناس ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی هم گفت: هر چند عملکرد مردم تربت‌حیدریه ستودنی است اما از حیث تاریخی کبوتر در فرهنگ جهانی و البته در میان ما ایرانی‌ها، نماد صلح و دوستی است و کبوتر‌ها قرن‌هاست میهمان اماکن مقدس هستند و قبل آن نیز به عنوان نسل نخست ماموران نامه‌رسان در بین ایرانیان از قداست و جایگاه خاصی برخوردار بوده و هستند.

وی گفت: حتی در متون تاریخی صدر اسلام روایت‌هایی در باره کبوتر‌های مسجدالحرام وجود دارد و به عنوان نمونه "دینوری" در "اخبار الطوال" از حرام بودن کشتن کبوتر‌های حرم امن الهی سخن به میان آورده است.

کارشناس ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی گفت: در حرم‌های مقدس امامان و امامزادگان (ع) از دیرباز کبوتر وجود داشته است و شاید دلیل اصلی این تجمع، امنیتی بود که برای آن‌ها فراهم می‌شد و به عبارت بهتر عبادت و نزدیکی به خدا، وجود انسان را سرشار از آرامش و محبت می‌کند و تجلی این احساس، پاس داشتن حرمت همه موجودات است لذا کبوتر‌ها خودشان به حرم امام رضا (ع) می‌آمدند و کسی آن‌ها را نیاورده‌است.

براتی گفت: ظاهرا در قرن نُهُم تا یازدهم، تعداد کبوتران حرم امام رضا (ع) آن‌قدر افزایش یافت که متولیان به فکر مکان مشخصی برای نگهداری از کبوتر‌ها افتادند و این‌گونه بود که در سال ۹۸۷ ش با دستور شاه‌عباس و با هزینه ۵۱ تومان و ۶ هزار و ۲۶۸ دینار، کبوترخانه‌ای به سبک کبوترخانه‌های اصفهان، در باغ پایین‌پای مبارک یعنی جایی که امروزه صحن نو (آزادی) قرار دارد ساختند.

او گفت: خوشبختانه سند این اقدام موجود و بیان این رقم دقیق به همین دلیل است و به این ترتیب، کبوتر‌های حرم صاحب جا و مکان شدند و احتمالاً از همین زمان به بعد هم نذوراتی در این محل به آنان اختصاص یافت که عموماً شامل ریختن گندم و تأمین آب برای کبوتر‌ها می‌شد.

کارشناس ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی گفت: زمانی فتحعلی‌شاه قاجار تصمیم گرفت در محل باغ پایین‌پای مبارک، صحن جدیدی را بسازد که در این زمان کبوترخانه حرم رضوی تخریب و برای نگهداری کبوتران مکان دیگری را در نظر گرفتند یعنی همان مکانی که در دوره مشروطه با عنوان کبوترخانه حضرتی در نوشته‌های برخی مورخان معرفی می‌شد.

براتی گفت: با این حال ظاهراً تخریب کبوترخانه موجب سکنا گزیدن کبوتر‌های حرم در تمام شهر مشهد شد و "رنه دالمانی" سیاح فرانسوی که در اواخر قرن نوزدهم گذرش به مشهد افتاده، در این باره می‌نویسد "دیوار شهر نیز قدیمی و مجهز به منافذ تیراندازی و کنگره‌هایی است که اکنون لانه و جایگاه کبوتران بی‌شمار حرم است، این کبوتران مادام که در محیط شهر باشند محترم و مصون از تعرض هستند زیرا فضای شهر، حریم مقدس به حساب می‌آید اما اگر از شهر خارج شوند با دیگر پرندگان فرقی ندارند و شکارشان جرم و گناه محسوب نمی‌شود.

وی گفت: گزارش دالمانی باور‌ها و اعتقاداتی را نشان می‌دهد که موجب همزیستی انسان با دیگر موجودات، در عالی‌ترین سطح خود ذیل باور‌های دینی شده بوده است.

منبع: ایرنا

انتهای پیام//ص.ب