سرگذشت ۱۲۲ ساله ساعت‌های حرم مطهر امام رضا (ع)
گزارش تاریخی از سرگذشت نصب ساعت‌های مدرن در بارگاه منوّر رضوی را از نظر می‌گذرانید.
به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، یکی از مهم‌ترین لوازم زندگی بشری، از قدیم‌الایام تا روزگار ما و البته تا آینده‌های دور، آگاهی از وقت و بهره‌گیری از آن برای انتظام امور است. از گذشته‌های دور چنین مرسوم بود که برای تشخیص اوقات مختلف و تعیین ساعت، از برخی ابزارها استفاده می‌کردند؛ مثل ساعت شنی، آفتابی یا حتی ساعت آبی! این مسئله، به‌ویژه درمورد تعیین اوقات شرعی، برای اقامه نماز یا دیگر فرایض دینی، اهمیت فراوانی داشت و به همین دلیل، مسلمانان در ساخت ابزار دقیقی که بتواند اوقات را به نحو مؤثر و مطلوبی نشان دهد، پیشگام و پیشرو بودند.
بیشتربخوانید
حرم مطهر امام رضا (ع) در تاریخ هزار و ۲۰۰ ساله خود، با توجه به محوریتی که برای برگزاری فعالیت‌های مذهبی داشت، از ابزار‌های متعددی برای تعیین وقت و ساعت برخوردار بود که هرکدام در دوران خودشان، از به‌روزترین ابزارها محسوب می‌شدند. یک نمونه از این ابزارها، شاخص آفتابی است که هنوز هم بر فراز ستونی سنگی در مسجد جامع گوهرشاد وجود دارد و در قدیم، مؤذنان مسجد از آن برای تشخیص وقت اذان استفاده می‌کردند. از حدود سال ۱۲۷۸ ش که نخستین ساعت مدرن را برای حرم رضوی خریدند، به‌تدریج استفاده از چنین ساعت‌هایی به جای شاخص‌های قدیمی باب شد.
ماجرای عجیب ساعت مظفری
ساعت مظفری که امروزه بر فراز ایوان جنوبی صحن آزادی (نو) نصب شده، ساخت منچستر است. می‌گویند مظفرالدین‌شاه، دستور خرید آن را در سال ۱۲۷۸ ش، صادرکرد و در همان سال هم نصب شد. البته برخی دیگر معتقدند که او، در نخستین سفرش به فرنگ این ساعت را خرید، اما از آن‌جا که این سفر در فروردین‌ماه سال ۱۲۷۹ اتفاق افتاد، نمی‌توان به این ادعا، اعتماد کرد. روایت دیگری هم وجود دارد که بر اساس آن، ناصرالدین‌شاه قاجار به امین‌الملک دستور خرید این ساعت را داد و البته، چون در اردیبهشت‌ماه سال ۱۲۷۵ توسط میرزارضا کرمانی ترور شد و به قتل رسید، عمرش کفاف نداد تا ورود ساعت به ایران و نصب آن را در حرم رضوی ببیند و در نتیجه، ساعت مذکور که سفارش آن را قبلاً داده بودند، در زمان سلطنت مظفرالدین‌شاه به ایران رسید و خرید و نصب آن هم به اسم وی تمام شد.
به نظر می‌رسد این نقل قول آخری، به واقعیت نزدیک‌تر باشد؛ هرچند که گروهی معتقدند، اصلا نه ناصرالدین‌شاه ساعت را خرید و نه مظفرالدین‌شاه؛ بلکه امین‌الملک خریدار و واقف آن در حرم رضوی بود! ساعت مظفری از چهار طرف وقت را نشان می‌دهد. هرچند امروزه صدای زنگ آن را نمی‌شنویم، اما تا سال ۱۳۳۴ ش که این ساعت در ایوان غربی صحن عتیق قرار داشت و ساعت اصلی حرم محسوب می‌شد، صدای زنگ آن چنان بلند بود که همه مردم شهر مشهد، آن را می‌شنیدند و ساعتشان را با آن تنظیم می‌کردند. پیاله زنگ ساعت مظفری مربوط به سال ۱۸۹۳ م/۱۲۷۲ ش است؛ یعنی حدود هفت‌سال قبل از فرستادن ساعت به ایران ساخته شده است. این‌که چرا ساعت مظفری را از صحن عتیق جمع کردند، آوردند و گذاشتند بالای برج ایوان جنوبی صحن نو، ظاهراً به سنگینی ساعت و نشست ایوان غربی صحن عتیق مربوط می‌شود که چاره‌ای جز جمع‌کردن ساعت باقی نگذاشت. بد نیست بدانید که کوک ساعت مظفری، ۴۲ ساعته است؛ یعنی آن را هر ۴۲ ساعت یک‌بار کوک می‌کنند. این کوک هم با موتور برقی انجام می‌شود و هم می‌توان از انرژی دست برای کوک‌کردن ساعت استفاده کرد.
عبدالحسین‌خان و یادگاری ساعتی‌اش!
سال ۱۳۳۰ بود که ماجرای نشست ایوان غربی صحن عتیق پیش آمد و مسئولان وقت، به‌ناچار ساعت مظفری را جمع کردند. در این زمان، عبدالحسین‌خان معاون، از بازرگانان صاحب‌نام آن دوره، ساعتی را برای حرم مطهر، از هامبورگ آلمان و به یک نقل، از سوئیس خریداری کرد و آن را با کشتی به بندر خرمشهر آورد و اسفندماه سال ۱۳۳۳ به مشهد رساند و رسماً به آستان‌قدس تقدیم کرد. در فروردین سال ۱۳۳۴، ساعت خریداری‌شده که حالا به آن ساعت «معاون» می‌گفتند، توسط ساعت‌سازی به نام محمدحسین صالحی، روی برج غربی صحن عتیق نصب شد و جای ساعت مظفری را گرفت. ساعت معاون، ساخت سال ۱۹۴۵ م/۱۳۲۴ ش و از وزن بسیار کمتری نسبت به ساعت قبلی برخوردار است. این ساعت، سه دستگاه مجزا برای کوک ساعت، زنگ ربع‌زن (یعنی زنگ زدن هر ۱۵ دقیقه یک‌بار) و زنگ ساعت‌زن (یعنی زنگ‌زدن هر ساعت یک‌بار) دارد که هم با موتوربرقی کوک می‌شود و هم با هندل دستی؛ زمان کوک هم هر ۲۴ ساعت یک‌بار است. طبق یک روایت، مرحوم معاون این ساعت را بر اساس نذری که کرده‌بود، خریداری کرد؛ نذری برای فرزند بیمارش که با عنایت امام رضا (ع) شفا یافت.
منبع: روزنامه خراسان
انتهای پیام/
