تنها بازمانده سیلاب دشت‌های شمال شرق کشور به سختی نفس می‌کشد
تالاب آق قشلاق در شهرستان بجنورد که روزی مامن پرندگان مهاجر بود؛ این روز‌ها در معرض خشک شدن قرار گرفته است.
باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد - تالاب آق قشلاق شهرستان بجنورد به عنوان تنها بازمانده سیلابدشت‌های شمال شرق کشور در خراسان شمالی، این روز‌ها گرفتار خشکسالی شده و به علت بی توجهی ذی نفعان و مسئوولان در حال خشک شدن است.
تالاب ۸۰۰ هکتاری آق قشلاق دارای پهنه‌های آبی است که همیشه آب دارد و بخش‌هایی از آن نیز فصلی است.
این تالاب در حدفاصل روستای آق تپه و روستای قشلاق حصار گرمخان یکی از تالاب‌های باارزش در خراسان شمالی واقع شده؛ که با تمامی ظرفیت‌های اقتصادی و توسعه گردشگری در سایه بی توجهی‌ها حال روز خوبی ندارد و در معرض تبدیل شدن به کانون گردو غبار است.
تالاب‌های حواشی رودخانه اترک از نوع تالاب‌های رودخانه‌ای هستند که در چاله‌ها و مناطق کم شیب‌تر حاشیه رودخانه و در اثر کاهش شدت جریان سیلاب‌ها و رسوبگذاری ذرات رسی و ریز دانه و در نتیجه کاهش نفوذپذیری زمین و تجمع آب شکل گرفته اند.
گسترش سازند‌های زمین شناسی ریزدانه مانند سازند‌های شیلی و مارنی سرچشمه و سنگانه در ارتفاعات بالادست و نواحی مشرف به رود اترک عامل اصلی تامین این رسوبات ریز دانه است.
انباشت روسوب‌ها در گذر زمان موجب رشد و نمو و استقرار گیاهان سازگار با این شرایط مانند انواع نی، گز رودخانه ای، خانواده گندمیان و برخی درختچه‌ها شده و مکان مناسبی برای زاد و ولد انواع پرندگان بومی و مهاجر فراهم آمده.
بیشتر بخوانید
از تالاب فقط نامش برجا مانده است
روزگاران گذشته تالاب آق قشلاق همیشه پرآب بوده و در کنار زیبایی بی نظیرش حیات وحش متنوعی را نیز در خود جای داده بود؛ لانه بلدرچین‌ها و پرسه گربه‌های وحشی همیشه برای مردم این خطه خاطره ساز بوده است، اما اکنون خبری از آن‌ها نیست، سال‌هاست که شنیدن صدای بلدرچین در بیشه زار‌های آن تبدیل به حسرت شده.
مردم محلی می گویند از تالاب فقط نامش برجا مانده، مکانی که روزی تالاب بوده الان در پایین دست به شوره زار تبدیل شده و در فصولی از سال هم محل چرای دام شده.
بوی دود ناشی از سوزاندن نیزار‌ها به طمع افزایش زمین‌های کشاورزی، کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی‌ها دست به دست هم داده اند تا نفس این تالاب باارزش را به شماره بیفتد.
این بی مهری‌ها به تالاب ارزشمند آق قشلاق در حالی اتفاق افتاده که این تالاب قرار است ثبت ملی شده و در فهرست تالاب‌های ملی حفاظت شده قرار گیرد.
تالاب خشک شده کانون گرد و غبار است
معاون فنی اداره کل محیط زیست خراسان شمالی گفت: اگر آق قشلاق رویکرد خود را از دست دهد تبدیل به کانون گرد و غبار برای شهر بجنورد و روستا‌های اطراف این تالاب خواهد شد.
آق قشلاق دارای ارزش تفرج گاهی به خصوص در فصل بهار است که زمین‌های چمن و درختچه‌های گز اطراف آن این منطقه را بسیار زیبا کرده است.
خشک کردن زمین‌های اطراف تالاب برای کار کشاورزی یکی از مهمترین دلایل خشکیدگی این تالاب است و در واقع هر زمین کشاورزی که در حریم رودخانه و یا تالاب وجود داشته باشد، به صورت غیرمجاز بوده است.
نگرانی از آتش سوزی‌های عمدی
معاون فنی اداره کل محیط زیست خراسان شمالی گفت: بروز آتش سوزی‌های عمدی در نیزار‌های موجود در رودخانه اترک و تالاب آق قشلاق نگران کننده است؛ متاسفانه تعدادی از فرصت طلب‌ها برای توسعه زمین‌های کشاورزی خود اقدام به آتش زدن این نیزار‌ها می‌کنند.
علاوه بر آن افرادی نیز به منظور عبور و مرور بیل‌های مکانیکی جهت برداشت گِل از کف رودخانه و تالاب، نیزار‌ها را به آتش می‌کشند که برداشت گِل برای سرعت بخشیدن حرکت آب و افزایش دبی آب صورت می‌گرفت تا مقدار آب کشاورزیشان افزایش یابد.
به آتش کشاندن نیزار‌ها به معنای به آتش کشاندن پناهگاه حیواناتی همچون گنجشک‌ها و سایر پرندگان مهاجر است.
نیزار‌های حاشیه رودخانه اترک و تالاب آق قشلاق محل زندگی گونه جانوری گربه وحشی است و در واقع گربه وحشی در میان این نیزار‌ها غذای خود را تامین می‌کند.
به آتش کشاندن نیزار‌ها سبب می‌شود تا این گونه حیوانی مدام در حال جابجایی در سایر قسمت‌های نیزار‌های وحشی باشد.
از آنجایی که گربه وحشی به راحتی شکار می‌کند علاقه زیادی به این مکان دارد، اما مواردی از ثبت حضور گربه وحشی در قسمت‌های سیساب و یا تلف شدن آن به هنگام عبور از عرض جاده ثبت شده که این امر را می‌توان نتیجه به آتش کشاندن نیزار‌ها نیز دانست.
اما کشاورزان باید توجه داشته باشند که هرچقدر نی‌های موجود در نیزار‌ها به آتش کشیده شود دوباره رویش پیدا می‌کند و در واقع کشاورزی در محل نیزار‌ها هزینه زیادی به دنبال دارد و نی‌ها بعد از قطع کردن و یا آتش کشیدن دوباره به صورت علف هرز روییده می‌شوند.
ثبت ملی تالاب آق قشلاق در حال پیگیری است
رئیس محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفت: اقدامات برای ثبت ملی تالاب آق قشلاق در شهرستان بجنورد در حالی در دست پیگیری است که خشکسالی و کاهش بارندگی، این تالاب را در معرض تبدیل شدن به یک کانون انتشار گرد و غبار قرار داده.
اسکندر گردمردی گفت: یکی از مهمترین تهدید‌های سیلاب دشت آق قشلاق سودجویان و افراد محلی هستند که با انجام زهکشی، زمین را خشک کرده و برای کشت آماده می‌کنند.
تغییر کاربری‌های بی رویه و بی ضابطه، توسعه کشاورزی، قطعه بندی زمین‌ها و به دنبال آن افزایش ارزش افزوده زمین ها، وسوسه‌ها برای ادامه این رویه را افزایش داده و تاکنون اقدام مناسبی برای آن انجام نشده است.
بیشه زار و اولنگ زار‌ها در این سیلاب دشت محل رویش انواع گیاهان در معرض انقراض همچون انواع ارکیده‌ها و یا شصت عروسان است، اما برداشت بی رویه برای مصارف کشاورزی و نیز خشکسالی ها، زیست گونه‌های مختلف جانوری آبزی و کنار آبزی را هم در معرض خطر قرار داده است.
سیاه ماهی یک نوع ماهی رودخانه‌ای است که در سال‌های دور به وفور در رودخانه اترک دیده می‌شد، اما به علت برداشت‌های بی رویه و خشکسالی، اکنون به سختی می‌توان این گونه آبزی را مشاهده کرد.
این تالاب مامن پرنده‌های مهاجر از جمله درنا، حواصیل، انواع اردک‌ها و خروس کردی هم هست و در سال‌های دورتر گربه جنگلی و یا سایر گونه‌ها هم در میان بیشه زار‌های حاشیه رودخانه اترک دیده می‌شدند، اما هیچ اثری از آن‌ها دیده نمی‌شود.
با پیگیری‌های انجام شده قرار است تالاب آق قشلاق واقع در حدفاصل روستای آق تپه و روستای قشلاق حصار گرمخان، به عنوان تالاب ملی ثبت شود که این تالاب می‌تواند در آینده به عنوان تالاب بین المللی ارتقا یابد در این صورت با اعمال مدیریت بین بخشی و پایدار می‌توان از حمایت‌های بین المللی هم برای صیانت از این تالاب ارزشمند استفاده کرد.
افزایش زمین‌های کشاورزی، برداشت‌های بی رویه آب صنایع اطراف تالاب از جمله عوامل اصلی خشکش تالاب آق قشلاق است.
سازمان جهاد کشاورزی خود را متولی تالاب‌ها نمی‌داند، اما سوال اینجاست؛ متولی زمین‌های کشاورزی و گسترش آن در این منطقه که با سرعت بالایی تالاب را به خشکی کشانده برعهده چه سازمانی است؟
استفاده از پساب شهری راهکار لازم برای پتروشیمی
رستمی مدیرعامل شستا گفت:باید هر چه سریعتر زیرساخت‌های لازم برای استفاده از پساب شهری در پتروشیمی خراسان فراهم شود که این امر در آینده‌ای نه چندان دور امکان پذیر است.
بابازاده مدیرعامل پتروشیمی خراسان گفت: امیدواریم ظرف دوسال دیگر استفاده از پساب شهری در پتروشیمی خراسان فراهم شود.
البته تالاب هم امیدوار است عمرش برای رسیدن به روز‌های سلامتی کفاف دهد.
تالاب آق قشلاق، بازمانده زیستگاه‌های تالابی شمال شرق کشور، سیلاب دشتی باارزش و مهم که هم اکنون رو به خشکی است و تداوم این وضعیت، می‌تواند این منطقه را به عنوان کانون گردو غبار در کشور بدل سازد.
وسعت تالاب آق قشلاق حدود ۸۰۰ هکتار است که ۱۰ کیلومتر از رودخانه اترک را نیز در بر می‌گیرد.
نام گذاری تالاب آق قشلاق به ۲ دلیل بوده است، این تالاب در میانه‌ی روستا‌های آق تپه و قشلاق واقع شده است. همچنین خواهرخواندگی تالاب آق قشلاق با تالاب بین المللی قره قشلاق در آذربایجان شرقی دلیل نامگذاری این تالاب است.
تالاب ها، نیزار‌ها و اولنگ زار‌ها نقش مهمی در تعادل اکوسیستم، تولید اکسیژن و پاکیزگی هوا دارد و مامن مناسبی برای حضور پرندگان، کنترل فرسایش و جذب گرد و غبار و ممانعت از تولید و گسترش ریزگرد‌ها به عهده دارند.
این محیط‌ها مکان مناسبی برای طبیعت گردی هستند و در صورت حفاظت و بهره برداری درست و ایجاد زیرساخت‌ها می‌توانند نقش مهمی در جذب علاقه‌مندان به طبیعت و توسعه صنعت گردشگری در راستای ایجاد اشتغال و توسعه مناطق داشته باشند.
گزارش از اکرم دانش طلب
انتهای پیام/د
