باشگاه خبرنگاران جوان اصفهان -  شهرستان کویری آران و بیدگل دو شهر زیرزمینی دارد که اولی اویی نوش آباد، برای دوستداران میراث فرهنگی و گردشگران شناخته شده‌تر است و دومی طسمیجان سفیدشهر است که با معماری دستکند، زیر سفیدشهر قرار دارد.

پرونده ثبتی شهر زیرزمینی طسمیجان اواخر سال ۱۳۹۶ آماده و ارسال شد و لوح ثبت این اثر تاریخی به شماره ۳۲۳۴۹ آبان امسال به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد.

شروع کاوش طسمیجان از چهارسال پیش

سید حسین چاکری رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آران و بیدگل گفت: کاوش در شهر زیر زمینی طسمیجان سفیدشهر و مطالعات آن، دی ماه ۹۶ از یک سرداب تاریخی آغاز شد و تاکنون در دو مرحله انجام شده است.

به گفته او فصل سوم کاوش باستان شناسی شهر زیرزمینی طسمیجان پس از ارائه پیشنهاد طرح و تامین اعتبار آغاز می‌شود.

در مراحل اولیه دو بنای محراب از دوره ساسانی با کاربری صرف مذهبی دارای معماری چلیپایی و مجموعه دستکند سفیدشهر همزمان کشف و کاوش شد.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آران و بیدگل معتقد است: محراب به دلیل مسدود شدن جلوی آن نیاز به مطالعات و بررسی‌های باستان شناسی برای سنجش امکان بهسازی و ساماندهی دارد.

گشایش شهر زیرزمینی، نیازمند طرح‌های آزادسازی

چاکری می‌گوید: در بالای محراب، خانه‌ای کوچک با ورثه شخصی است که باید خریداری و آزادسازی شود که پیگیر این امر و رفع مشکل تملک، تخصیص اعتبار و قیمت گذاری کارشناسی خانه‌های روی مجموعه دستکند هم هستیم.

به گفته او شهرداری سفیدشهر پارسال برای نماسازی و استحکام بخشی محراب و دستکند شهر زیرزمینی به کمک میراث فرهنگی آمد و اگر همچنان شورا و شهرداری برای ادامه مرمت همکاری کنند این مجموعه باستانی برای بازدید گردشگران آماده می‌شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آران و بیدگل می‌گوید: پیگیر واگذاری حق بهره‌برداری دستکند زیرزمینی سفیدشهر و محراب به شهرداری برای آماده سازی و بهره‌برداری در نوروز هستیم که البته این امر نیازمند اقدامات مجموعه مدیریت شهری است.

دستکند‌های زیرزمینی، الگوی معماری باستانی در فلات مرکزی

مجید منتظر ظهوری سرپرست فصل دوم کاوش باستان شناسی شهر زیرزمینی طسمیجان، گفت: مجموعه دستکند‌های زیرزمینی از شیوه‌های معماری در فلات ایران به خصوص در منطقه مرکزی به شمار می‌رود.

مجموعه دستکند زیرزمینی در مرکز سفیدشهر و ۲۱ کیلومتری شمال غربی آران و بیدگل، زیر بافت مسکونی واقع شده و یکی از نمونه‌های بارز معماری دستکند شهری در استان اصفهان است.

به گفته او در کارگاه نخست کاوش، نزدیک به ۱۰۰ مترمربع فضای دستکند در چهار سطح با کد‌های ارتفاعی متفاوت از ۲ تا هشت متر و عرض متغیر راهرو‌ها از ۸۰ سانتیمتر تا ۲ متر شناسایی شد.

طول فضای چلیپایی شکل در محور اصلی کاوش شده ۱۵ متر و در محور دیگر ۹ متر و عرض هر صفه آن ۲۴۰ سانتیمتر و ارتفاع صفه‌ها ۲۴۰ سانتیمتر است.

این فضای چلیپایی در بخش مرکزی دارای سقفی مدور و گنبدگون با خیز کم و در مرکز گنبد یا آسمانه آن نورگیری مدور قرار دارد و ارتفاع آن تا کف پنج متر است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران می‌گوید: ساختار فضایی و کالبدی دستکند به صورت راهروها، فضا‌های بزرگ و کوچک و متصل به همدیگر است و برخی از فضا‌ها طوری تعبیه شده که نشانه حرمت حریم افراد ساکن بوده است.

به گفته منتظر ظهوری، دسترسی به سطوح غیر همسطح از طریق نردبان‌های چوبی امکان پذیر است، هر چند در بدنه دیواره‌ها جای پا تعبیه شده است.

او می‌گوید: شواهد زیادی از سازه‌های حرارتی و آثار سوختگی روی بدنه شمالی فضای الحاقی دستکند دیده می‌شود که این فضا‌ها نیز در دوره‌های متاخر، استفاده و دیوار‌های خشتی در آن ایجاد شده است.

کشف سفالینه‌های فیروزه‌ای متعلق به قرون میانی هجری

در کارگاه اول کاوش مجموعه دستکند یک قطعه کاشی زرین فام و سفال‌هایی از قرون ششم و هفتم هجری از جمله سفال‌های فیروزه قلم مشکی و سفال‌های لعاب تک رنگ فیروزه‌ای با لبه چکشی، همچنین قطعاتی از سفال‌های نقاشی زیر لعاب است که روی برخی از آن‌ها بخش‌هایی از کتیبه‌های اسلامی دیده می‌شود.

استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران می‌گوید: سفال‌های مربوط به قرون میانی اسلامی تا دوره صفوی و قاجار نیز از یافته‌های کارگاه دوم فضای چلیپایی است که نقوشی همچون صلیب، خورشید و سرو روی آن‌ها دیده می‌شود و تاییدی بر آیینی بودن فضای چلیپایی است.

به گفته منتظر ظهوری با توجه به شواهد معماری دستکند زیرزمینی از جمله فضای چلیپایی با هورنو (نورگیر) و چاه آب «دو عنصر مقدس» به نظر می‌رسد بنا مذهبی بوده و پیوندی با آیین‌های ایران باستان داشته است.

او معتقد است: در مجموع بر اساس مطالعات باستان شناختی، جغرافیایی، یافته‌های سفالی و سایر اشیاء و این مجموعه دستکند زیرزمینی می‌توان گفت کاربردی پناهگاهی و مسکونی در قرون ششم و هفتم هجری ایجاد شده است.

سرپرست فصل دوم کاوش باستان شناسی شهر زیرزمینی طسمیجان، می‌گوید: تعداد یافته‌های سفالی و تنوع گونه‌های آن و به ویژه ظروف نشانه زندگی مسمتر در این مجموعه دستکند است که تا قرون متاخر اسلامی با فراز و فرود مورد استفاده بوده است.

مسدود شدن مسیر‌های دسترسی به شهر زیرزمینی

او می‌گوید: ادامه کاوش‌ها در ۲ جبهه کارگاه بخش شمالی و جنوبی به شناسایی بخش‌های دیگری از دستکند منجر، اما روند توسعه شهری سبب تخریب راه‌های ارتباطی در این بخش‌ها شده و ادامه کاوش را به تعویق انداخته است

سرپرست فصل دوم کاوش باستان شناسی شهر زیرزمینی طسمیجان می‌گوید: بخش دیگری از مسیر دسترسی با آوار و نخاله‌های شهری مسدود شده است.

بازگشایی شهر زیرزمینی، ظرفیتی برای جذب گردشگر

سجاد حمامی مسئول کمیته‌های میراث فرهنگی، ورزش و کشاورزی شورای اسلامی سفیدشهر گفت: فصل اول کاوش با حدود ۳۰۰ میلیون تومان هزینه و فصل دوم به خوبی پیش رفت.

او می‌گوید: شهرداری توانسته است ملک شخصی مرتبط با مهرکده را خریداری کند و شورای اسلامی شهر نیز به دنبال ایجاد زیرساخت‌هاست

این عضو شورای شهر، بازگشایی شهر زیرزمینی طسمیجان را ظرفیتی برای جذب گردشگر، اشتغالزایی و درآمدزایی می‌داند و می‌گوید: نشست‌های هم‌اندیشی و مشاوره با حضور متخصصان برای تحقق زیر ساخت‌های و برنامه‌های اجرایی از جمله تور‌های کویرنوردی، برداشت محصولات کشاورزی به ویژه پنبه و رصد آسمان شب کویر برگزار شده است.

سفیدشهر دروازه ورودی کویر مرکزی ایران

حسن نظری رئیس سابق شورای اسلامی سفیدشهر نیز به خبرنگار ما گفت: همراهی شهرداری و شورای قبلی با میراث فرهنگی در مرمت شهر زیرزمینی طسمیجان و مهرکده نرسه موجب شد ماهیت این ۲ اثر حفظ و از تخریب آن‌ها جلوگیری شود.

او معتقد است: مهرکده نرسه کلیسایی است که در کشور نظیر ندارد و یک محراب در زیر زمین داشته است.

دو ساختمان به نام چهارطاقی در مجاورت شهر زیرزمینی طسمیجان و مهرکده نرسه وجود دارد که از طریق راهی از داخل چهارطاقی‌ها وارد شهر و محرابه زیر زمین می‌شدند.

رئیس سابق شورای اسلامی سفیدشهر معتقد است: این شهر دروازه ورود به کویر مرکزی ایران از طریق آزادراه و دسترسی به نوش آباد، کویر مرنجاب، سیازگه و حتی روستای مصر است.

سفیدشهر آران و بیدگل با شهر زیرزمینی طسمیجان هویتی باستانی دارد که اگر همراه با جاذبه‌های طبیعی متعدد منطقه به گردشگران معرفی شود نه تنها به پیشرفت اقتصادی شهر کمک می‌کند بلکه در همراهی با دیدنی‌های تاریخی دیگر شهرستان‌های آران و بیدگل و کاشان سبب رونق اقتصادی و فرهنگی منطقه شمال استان اصفهان می‌شود.

گزارش از حرمت سادات متولی
انتهای پیام/ی