میانکاله شبه جزیره‌ای تنها در جنوبی‌ترین نقطه بزرگترین دریاچه جهان است. 

گستره ۴۵ هزار هکتاری این تالاب همچون مادری مهربان و دلسوز فرزندان تنی و ناتنی اش را از اقصی نقاط جهان در آغوش گرم خود جای می‌دهد.

پرندگان مهاجر سیبری‌نشین که تاب و تحمل مبارزه با غول سرمای دهشتناک را ندارند با آغاز فصل برگ‌ریزان خودشان را به تالاب‌های پرآب مازندران می‌رسانند و میانکاله می‌شود پناهی برای چندین و چند هزار مسافر خانه به دوش که در پی آرامش این سو و آن سو می‌روند.

مهاجران اهل سیبری از آبان ماه امسال در حالی که چندین هزار کیلومتر بال زدند تا به میانکاله برسند که در دو سال گذشته خاطرات خوبی از این تالاب نداشته‌اند و حالا دست تقدیر و روزگار آن‌ها را همچنان به این تالاب آورده است.

این تالاب استراتژیک در دو سال گذشته با مرگ ناگهانی ۹۰ هزار پرنده مهاجر روبه رو بود تا اعلان خطری برای فعالان محیط زیست و دوستداران آن باشد، اما امسال هیچ اثری از تلفات نبود وسوالی که در اذهان عمومی مطرح است این است که علت این پدیده چه بود و چرا امسال از آن خبری نشد؟

۶۰ درصد کمتر آمدند

اواخر زمستان و اوایل بهار، گرم شدن آب و هوا همزمان می‌شود با بازگشت پرندگان مهاجر به خانه و کاشانه خود، پرندگانی که شاید هیچگاه خاطره تلخ سال‌های گذشته از یادشان نرود، این را می‌توان از کاهش ۶۰ درصدی تعداد آن‌ها فهمید، تا همین چند سال پیش آمار‌های سازمان حفاظت از محیط زیست خبر از حضور بیش از ۳۵۰،۰۰۰ پرنده مهاجر به میانکاله می‌داد و حالا با کاهش ۶۰ درصدی به ۱۱۰ هزار پرنده رسیده است.

این را کوروس ربیعی رئیس اداره نظارت بر حیات وحش محیط زیست مازندران می‌گوید.

او گفت:  پناهگاه میانکاله کماکان یکی از مهمترین مقاصد زمستان گذرانی پرنده‌های مهاجر محسوب می‌شود،  این پرندگان همه ساله در اوایل پاییز از عرض‌های بالاتر جغرافیایی همچون سیبری خودشان را به این تالاب می‌رسانند، بیش از ۸۰ تا ۱۰۰ گونه پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی مانند مرغابی‌ها، غاز‌ها، فلامینگو و چنگر.

رئیس اداره نظارت بر حیات وحش و محیط زیست مازندران می‌گوید:  در ده سال اخیر به دلیل کاهش سطح آب دریای خزر با کاهش سطح آب خلیج گرگان و تالاب میانکاله مواجه بودیم که یکی از دلایل کاهش تعداد پرندگان مهاجر است، اما هرچند امسال با کاهش ۶۰ درصدی در تعداد پرندگان مهاجر نسبت به پارسال مواجه بودیم، اما در تنوع پرندگان تغییری مشاهده نشده . 


او می گوید:  در بخشی از تالاب حیات وحش میانکاله سطح آبی خوبی پس از بارندگی ایجاد شده ، اما در کوتاه مدت نمی‌توان انتظار داشت سطح آب از دست رفته این تالاب مجدداً به همان میزان بالا بیاید.

نکته قابل توجه اینجاست که علی رغم فاجعه‌ای که در سال‌های ۹۸ و ۹۹ اتفاق افتاده است امسال هیچگونه تلفاتی در پرندگان مهاجر مشاهده نشده  که برخی کارشناسان خود اصلاحی در اکوسیستم‌های طبیعی را یکی از علل آن می‌دانند.

بوتولیسم سمی که دیگر نیست

بوتولیسم بیماری فلج کننده‌ای است که با خوردن سم ناشی از باکتری کلاستریدیوم بوتولینوم در پرندگان ایجاد می‌شود. 

  این باکتری به طور وسیع در خاک وجود دارد که برای تولید سم به گرما، منبع پروتئین و محیط بی هوازی نیازمند است و پرندگان به طور مستقیم با بلع سم و یا به طور غیر مستقیم از طریق خوردن حیواناتی که حاوی این باکتری هستند مبتلا می‌شوند.

بوتولیسم و عوارض ناشی از آن یکی از ترسناک‌ترین سال‌های تالاب میانکاله را رقم زد پدیده‌ای که مادر پیر تالاب‌های ایران را شرمنده مهمانانش کرد تا در سکوت شاهد تلف شدن عزیزانش باشد.

علی کلانه رئیس پناهگاه حیات وحش میانکاله گفت: یکی از عواملی که باعث بروز بوتولیسم می‌شود رسوباتی است که از بالادست رودخانه‌ها وارد خلیج میانکاله می‌شود اما  امسال به دلیل پسروی آب در مسیر‌های منتهی به این تالاب رسوبات موجود در آن خشک شده است.


او گفت: این خشک شدن ناگهانی رسوبات موجب شده که پرندگان به آن مناطق دسترسی نداشته باشند و طبعاً میزان بیماری بوتولیسم در این تالاب کاهش یافته است.

کلانه گفت: امکان ایجاد و تولید سمومی همچون بوتولیسم در مسیر‌های آبی که حالت باتلاقی دارند زیاد است.  یکی از شرایط به وجود آمدن این سم حالت بی هوازی است که با خشک شدن رسوبات مسیر‌های آبی منتهی به تالاب این حالت از بین می‌رود و امکان تشکیل این سموم کاهش می‌یابد.

می‌روند اما کاش بیشتر برگردند

آمدن بهار شاید فصل تازه از زندگی انسان‌ها باشد فصلی برای نوسازی، اما برای ساکنین روستا‌های اطراف تالاب میانکاله فصلی برای خداحافظی است، خداحافظی با چندین و چند هزار پرنده‌ای که صبح‌ها با صدای آن‌ها از خواب بیدار می‌شوند و شب‌ها در سکوت بی حد و حصر این تالاب سر بر بالین می گذاشتند.

پرندگان مهاجر حالا آرام‌آرام بار سفر بستند و خودشان را آماده سفری دور و دراز به مناطق سیبری میکنند تا بروند و ما را چشم انتظار خود تا پایان تابستان بگذارد و تالابی که قطعاً در شش ماه اول سال آرام‌تر و ساکت‌تر از همیشه است.

علی سلیمانی فعال محیط زیستی و ساکن همین حوالی است و چند سالی هست خود را وقف پرندگان این تالاب کرده است می‌گوید: دو سال گذشته سال‌های سختی برای دوستداران محیط زیست بود، زیرا سم بوتولیسم قوزی بالای قوز مشکلات میانکاله شده بود.

او گفت: سال گذشته با دست‌های خودمان لاشه پرندگان را جمع می‌کردیم پرندگانی که هرکدام به امید زنده ماندن مهاجرت کرده بودند و کنار دریا تلف شده بودند.

این فعال محیط زیست می‌گوید: بومی‌های این منطقه علاقه زیادی به این تالاب دارند و هر موقع کمکی برای این تالاب از دستمان بر بیاید دریغ نمی‌کنیم.

سلیمانی که یکی از دغدغه‌مندان محیط زیست است از تعداد کم محیط بانان حاضر در تالاب میانکاله نیز گلایه می‌کند و می‌گوید:   نسبت تعداد محیط‌بانان به مساحت این تالاب بسیار پایین است و تلاش شبانه‌روزی آن‌ها نادیده گرفته می‌شود.

او گفت: میانکاله فقط مخصوص مازندران و گلستان نیست و متعلق به همه کشور است و حفاظت از این تالاب و حراست از پرندگان مهاجر نیاز به تصمیمی کشوری دارد هرچند بر خلاف پیش بینی کارشناسان خطر بوتولیسم امسال به سراغ اولین تالاب ثبت شده در کنوانسیون رامسر نیامد، اما این دلیلی بر رخ ندادن این پدیده در سال‌های آینده نیست.

گزارش: محمد حسین رمدانی