از دهه ۷۰ که جریان دائمی زاینده رود قطع شده، خشکی رودخانه به اصلی‌ترین چالش منطقه مرکزی کشور به ویژه استان اصفهان تبدیل شده است.

معضلی که حوزه‌های مختلف از جمله صنعت آبزی پروری را تحت تاثیر قرار داده است. به مشکل کم آبی باید افزایش قیمت نهاده ها، دسترسی نداشتن به سهمیه دولتی، ضعف صنایع تبدیلی، افزایش نرخ ارز، ابلاغ نشدن تسهیلات بانکی کم بهره و شیوع کرونا، را هم اضافه کرد که همه و همه سبب شده بسیاری از تولیدکنندگان، که عطای تولید را به لقایش ببخشند. روند پیچیده و طاقت‌فرسای اخذ مجوز‌های کسب‌وکار هم رنج مضاعف تولیدکنندگان بوده است.

چالش‌های صدور مجوز احداث استخر پرورش ماهی

محسن جوانمردی از پرورش دهندگان ماهی می‌گوید: برای پرورش ماهیان گرم آبی، اولین موافقت اصولی را سال ۱۳۶۸گرفتم و یک طرح ۱۵ هکتاری شامل ۶هکتار استخر و تاسیسات پرورش ماهی و ۹هکتار کشت علوفه و غلات برای مصرف خوراک ماهیان ارائه کردم.

او می‌گوید: طرح اول بعد از ۳ سال پیگیری، حفر ۲حلقه چاه عمیق و احداث شبکه برق در منطقه محمدآباد قهاب در سال ۱۳۷۱به تصرف سازمان آب و فاضلاب برای احداث تصفیه خانه فاضلاب شرق درآمد، اما با همکاری ادارات مسئول، طرح را سال ۱۳۷۷در کیلومتر ۴۵جاده اصفهان- ورزنه در روستای کلیشاد راه اندازی کردم و سه سال بعد آب جاری شد.

این پرورش دهنده ماهی می‌گوید: ۱۸ تن ماهی گرمابی تولید و به صورت مستقیم عرضه می‌کردیم و حتی مازاد غلات تولیدی را به دولت تحویل می‌دادیم، با مدیریتی که روی مصرف آب میکردم، تولید ما از حد ظرفیت بالا رفت و در برخی انواع ماهی به ۳۰ هم رسید.

جوانمردی که در سال‌های ۸۳ و ۸۶به عنوان تولید کننده برتر استان معرفی شده می‌گوید: تا سال ۹۰مشغول کار بودیم که به مرور زمان با کمبود آب و خشکسالی‌ها مواجه شدیم و دیگر نتوانستند آب مورد نیاز طرح ما را تامین کنند و مزرعه ما تعطیل شد.

او گفت: پیشنهاد‌هایی به ما برای پرورش گونه‌های جدید مقاوم به آب شور و تراکم بالا مثل تیلاپیا و میگوی وانامی شد و بنده باز کفش آهنین پوشیدم و برای دریافت مجوز با مسئولان مختلف استانی و کشوری رایزنی کردم، ولی هنوز نتیجه نگرفته ام.

این پرورش دهنده ماهی می‌گوید: آخرین باری که آب در زاینده رود جاری شد، یک استخر خاکی ۷ هزار مترمربعی را آبگیری کردم و امیدوارم با استفاده از سامانه هوادهی و مکانیزه، حدود ۶ تن میگو تولید کنم.

علیرضا محمودی جوانی ۲۳ ساله اهل شرق اصفهان است که می‌گوید: پنج سال است پیگیر صدور مجوز کسب و کار برای زمین دو هزار مترمربعی خود از جهاد کشاورزی است.

او می‌گوید: از اداراتی مانند جهاد کشاورزی، محیط زیست و آب منطقه ای، موافقت‌های اصولی را گرفته ام، اما حالا که کار به آخر رسیده می‌گویند چاه شما باید مسدود شود.

این جوان می‌گوید: سرمایه لازم را برای خرید تجهیزات نوین ندارم و ناچارم پرورش ماهی را رها کنم و دنبال شغل دیگری بروم.

تعطیلی مزارع پرورش ماهی در پی خشکسالی

محمدرضا عباسی مدیر شیلات و امور آبزیان سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: خشکسالی زاینده رود در چند سال گذشته روی آبزی پروری تاثیر منفی زیادی گذاشته و باعث تعطیلی خیلی از مزارع حاشیه رودخانه از فلاورجان تا شرق اصفهان، شده است.

به گفته او  بزرگترین مرکز تکثیر آبزیان استان در فلاورجان تحت تاثیر خشکسالی و بی مهری، تعطیل شد و بسیاری از مزارع بزرگ پرورش ماهیان گرمابی استان حتی در شهرستان‌های برخوار و شاهین شهرومیمه به دلیل قطع سهم آب تعطیل شدند.

قابلیت اصفهان در پرورش انواع آبزیان

پارسال ۱۰ هزار تن انواع ماهیان خوراکی، اما امسال ۸۴۰۰ تن ماهی برداشت شد که البته هزار تن بیشتر از پیش بینی است.

اصفهان استان پهناوری است که با توجه به داشتن منابع آبی خرد شامل چاه، چشمه و قنات، همچنین رود‌های آب شیرین، دریاچه‌های طبیعی و نیمه طبیعی و دارای آب لب شور و نیز شرایط دمایی متفاوت، امکان پرورش ماهیان مختلف از جمله قزل آلا، کپور، خاویاری و ... در آن فراهم است.

به گفته مدیر شیلات و امور آبزیان سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، ۴ مزرعه خاویاری و دو منظوره تولید ماهیان گرم آبی و حدود ۱۲ منبع آبی پشت سد، ظرفیت تولید کپور ماهیان و قزل آلا را دارند.

حدود ۴۰۰۰ نفر به صورت مستقیم در بخش آبزی پروری استان اشتغال دارند که البته نیمی از این رقم مربوط به اشتغال در بخش ماهیان زینتی است.

مکانیزاسیون مزارع پرورش ماهی، راهکار کمبود منابع آبی

عباسی می‌گوید: با توجه به کمبود منابع آبی، برای حفظ بخش آبزی پروری باید به مکانیزاسیون روی آورد که البته شرط عملیاتی شدن آن تخصیص تسهیلات کم بهره است.

هم اکنون چهار مزرعه پرورش ماهی در استان تا ۸۰ درصد مکانیزه شده است.

به گفته او  حدود یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان برای مکانیزاسیون شیلات استان، در نظر گرفته که به دلیل سود ۱۵ درصدی و بیشتر، استقبال کمی از آن شده و فقط تعدادی اندک از مزارع از تسهیلات مکانیزاسیون استفاده کرده‌اند.

گرانی تجیهزات نوین مکانیزاسیون

مدیر شیلات و امور آبزیان سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، می‌گوید: هر مزرعه دار بسته به توان خودش و وسعت مزرعه از ۱۰۰ میلیون تا بیش از ۴ میلیارد تومان بایستی برای تجهیز، هزینه کند.

تجهیزات آبزی پروری شامل انواع دستگاه‌های هوادهی و اکسیژن ساز، فیلتراسیون و انواع غذاده، ژنراتور، جاروبرقی، درام فیلتر، دستگاه پرتابل اندازه گیری فاکتور‌های آب و دستگاه ازن و uv، دستگاه فیش پمپ، سورتینگ ماهی و... است.

عباسی می‌گوید: هرکدام از این دستگاه‌ها هزینه بالایی دارند به عنوان مثال یک دستگاه اکسیژن ساز که پیش از این حدود ۵۰ میلیون تومان قیمت داشت، الان بیش از یک میلیارد تومان فروخته می‌شود و دستگاه‌های هوادهی معمولی هم هرکدام بالای یک میلیون تومان هستند.

خوراک آبزیان، مشکل دیگر تولیدکنندگان

یکی از پرورش دهندگان ماهی به خبرنگار ما گفت: کاهش کیفیت و افزایش قیمت خوراک آبزیان از مشکلات ما آبزی پروران است، این روز‌ها سهمیه نهاده ناچیزی به دامداران تعلق می‌گیرد و وضع بخش آبزی پروری به مراتب بدتر هم هست.

او می‌گوید: نهاده‌ها بیشتر به کارخانه‌های خوراک آبزیان داده می‌شود و کمتر به دست تولید کننده می‌رسد و مجبوریم خوراک ماهی را آزاد و گران‌تر تهیه کنیم.

این پرورش دهنده ماهی می‌گوید: پیشنهاد می‌کنیم خوراک آبزیان از طریق تعاونی‌ها در اختیار تولیدکنندگان قرار بگیرد و بر کارخانه‌های خوراک آبزیان و قیمت نهاده‌ها نظارت بیشتری شود.

سود بیشتر برای تولیدکننده در گروی ایجاد زنجیره تولید

مدیر شیلات و امور آبزیان سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، در این زمینه معتقد است  امروزه سود تولید بیشتر در جیب کارخانه خوراک و دلال‌ها می‌رود و تولید کننده و مصرف کننده ضرر می‌کنند.

عباسی می‌گوید: ایجاد زنجیره تولید و ایجاد تشکل و اتحادیه یکی از پیشنهاد‌های ما به تولیدکنندگان است تا با حذف واسطه سود بیشتری به دست آورند، البته این امر، نیازمند سازوکار حمایتی است.

او می‌گوید: بیمه کردن محصول، همکاری دستگاه‌های مرتبط، اعطای تسهیلات کم بهره با مشارکت نهاد‌هایی همچون بنیاد برکت و بسیج راهکار‌هایی برای اشتغالزایی و رونق تولید در صنعت آبزی پروری است.

در برنامه هفتم توسعه با افزایش مکانیزاسیون، یک و نیم تا دو برابر تولید بیشتر در بخش آبزی پروری پیش بینی شده است.

مدیر شیلات و امور آبزیان سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، می‌گوید: در برنامه ششم توسعه با نفوذ مکانیزاسیون حدود ۳۰ درصد بیشتر از هدفگذاری تولید داشتیم، اما اگر خشکسالی ادامه داشته باشد شاید به اهداف برنامه هفتم نرسیم.

مصرف بهینه آب، مهمترین مزیت مکانیزاسیون

به گفته کارشناسان مکانیزاسیون مزارع پرورش ماهی روشی برای استفاده بهینه از آب است که تا ۵۰ درصد صرفه جویی در مصرف آب را سبب می‌شود.

زمانی یکی از پرورش دهندگان ماهی در سمیرم است که استخر‌های مزرعه خود را مکانیزه کرده است. او یازده سال پیش کارش را با یک مزرعه تکثیر قزل آلا و تولید سالیانه۵۰۰ هزار قطعه بچه ماهی آغاز کرده، اما اکنون در استخر‌های مکانیزه حدود ۱۵ میلیون قطعه بچه ماهی درشت وزن و ۱۰ میلیون قطعه بچه ماهی ریز تولید می‌کند.

این پرورش دهنده ماهی در این زمینه به خبرنگار ما گفت: ماهیان پرورشی در مرحله اول به اکسیژن تازه نیاز دارند، پس هر استخر پرورش ماهی باید با استفاده از برق به دستگاه‌های اکسیژن دهی مجهز شود، دستگاه‌های تصفیه کننده آب و ضدعفونی کننده هم ضروری هستند.

زمانی معتقد است هر مزرعه پرورش ماهی که به این دستگاه‌های پیشرفته مجهز شود، علاوه بر اینکه دیگر نیازی به آب تازه ندارد، تولید خود را بیش از ۳۵ درصد افزایش و آمار تلفات ماهی را تا ۸۰ درصد کاهش می‌دهد.

به گفته او، مساحت مزرعه اش ۳ هزار و ۵۰۰ مترمربع می‌باشد و ۹۵ درصد ظرفیت تولید کارگاه وابسته به مکانیزاسیون است و توانسته ظرفیت تولید را دست کم ۲۰ برابر کند.

تجهیز مزارع پرورش ماهی به دستگاه‌های نوین می‌تواند چالش کم آبی را رفع کند و استانی خشک همانند اصفهان را به قطب پرورش آبزیانی همچون تیلاپیا، میگو، جلبک و حتی زالو تبدیل کند. این هدف با اعطای تسهیلات کم بهره به تولیدکنندگان واقعی محقق می‌شود.

گزارش از معصومه اکبری