نوروز یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جای مانده از دوران باستان است.

برگ برگ صفحات تاریخ ایران گواهی می‌دهد که نوروز باستانی همواره کهن‌ترین سنت  نزد ایرانیان بوده است.

از آن زمان تا کنون اقوام مختلف ایرانی همه ساله با نو شدن سال، نوروز را جشن می‌گیرند و هر منطقه از ایران اسلامی این جشن بزرگ را با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌کنند.

بیشتر بخوانید

• آمادگی بام ایران برای استقبال از بهار
• تمامی قلعه ها، بنا‌های تاریخی و اماکن گردشگری در نوروز ۱۴۰۱ فعال است
• چهارمحال و بختیاری مهیای میزبانی مسافران نوروزی

روز‌های نوروز، روز‌هایی هستند که خانواده‌ها غم و غصه، درد‌ها و رنج‌های یک سال را کنار می‌گذارند و چه تلخ و چه شیرین، سالی جدید را شروع می‌کنند؛ بچه‌ها از درس و مدرسه رهایی یافته و خبری از کار و دانشگاه هم نیست.

۱۳ روز خانواده‌ها کنار هم می‌نشینند، خاطره‌های گذشته زنده می‌شود و بهار را شاد و شیرین تجربه می‌کنند و سعی دارند در اوج غم و ناراحتی کام خود را با خوشمزه‌های نوروزی شیرین کنند.

ایرانی‌ها در شب عید متناسب با فرهنگ و آداب و رسوم استانی که در آن هستند یا از آن آمده اند، غذای خاصی را تدارک می‌بینند تا در کنار خانواده و عزیزان خود میل کنند.

استان چهارمحال و بختیاری یکی از استان‌های کشور ایران و از بخش‌های کوهستانی فلات مرکزی ایران محسوب می‌شود.

تمام جشن‌ها در ایران بانوانه است

کارشناس تاریخ در چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه تمام جشن‌ها در ایران بانوانه است گفت: همه برنامه ریزی، هدایت، انجام و نتیجه گیری در آن برعهده خانم‌ها است و اگر بانوان نباشند اصلاً نوروز سر نمی‌گیرد؛ داستان ننه سرما که همه فضای خانه را برای رسیدن نوروز آماده می‌کند و در انتها به خواب می‌رود و نمی‌تواند نوروز را ببیند اشاره به همین موضوع دارد.

آقای زمانی پور از طبیعت با عنوان بانوی طبیعت یاد می‌کند که حتی اگر غم‌زده و زمستانی هم باشد درون‌مایه و قلب بهاری دارد حتی در زمستان که همه جا یخبندان و پر از برف است قنات‌ها و چاه‌ها در دل زمین گرم هستند.

عید علفه یا عرفا

روز علفه یا شب علفه یکی از آیین‌های خاص عید نوروز می‌باشد؛ نام این روز از علف و سبزه عید بر سر سفره هفت سین گرفته شده است.

«علفه» یا به قولی «بی بی حور» یکی از زیباترین مظاهر فرهنگ ایران باستان و نوروز است‏؛ علفه آیینی ویژه است که در آن هم یاد و جای رفتگان سبز می‌شود و هم سنتی زنده و سبز برای زندگان و سبزی زندگی است‏. ‏

درون مایه علفه، تهیه مقدمات و به استقبال نوروز رفتن و یادکردن از درگذشتگان هر خانواده درسالی که گذشت می‌باشد‏. ‏

پژوهش‌های مردم شناسی بیانگر آن است که علفه در مناطق مختلف دارای رسوم متفاوتی است که هر کدام فلسفه خاص خود را دارد‏. ‏

عید علفه در چهارمحال و بختیاری

آخرین روز سال در استان چهارمحال و بختیاری عید علفا، یا عرفا یا عید کوچک نامیده می‌شود.

عید علفا یکی از رسوم مردم استان چهارمحال و بختیاری در روز قبل از عید نوروز است؛ در این روز مردم به زیارت اهل قبور می‌روند و روی مزار آن‌ها سبزه می‌گذارند.

در این روز معمولا حلوا که به آن چرب و شیرین یا خیراتی هم گفته می‌شود پخته و بین مردم تقسیم می‌کنند.

مردم این استان، در مورد غذای شب عید معتقدند اجاق خانه نباید خاموش باشد؛ در گذشته اعتقاد بر این بود که هر کس غذایی را یک سال می‌پزد باید همان را هر سال تکرار کند.

این باور هنوز در برخی نقاط وجود دارد؛ بستگان و آشنایان از غذای شب عید برای یکدیگر می‌برند.

در این شب مردم استان بر اساس یک رسم دیرین کوفته شب عید پخت می‌کنند؛ در بروجن غذای این شب را معمولا سبز تهیه می‌کنند؛ خوراک‌هایی مانند قورمه سبزی غذای این شب آنان را تشکیل می‌دهد؛ در مناطقی مانند شهرکرد، فرخشهر و چالشتر علاوه بر شیربرنج، کوفته گوشتی نیز درست می‌کنند.

شب علفا آخرین رسم استقبال از بهار در شهرکرد قدیم

پیشینه ایرانیان پر از سنت‌هایی است که در هر کدام از مناطق و اقوام ایرانی با شور و شیوه خاص خود برگزار می‌شود.

زمانی پور می‌گوید: شب علفا آخرین رسم استقبال از بهار در شهرکرد قدیم است که افراد معتقد بودند باید در این شب شله یعنی غذایی با ماهیت گیاهی پخته شود که معمولاً کوفته و یا قیمه ریزه استفاده می‌شد به گونه‌ای که بین یکی از کوفته‌ها تخم‌مرغ آبپز می‌گذاشتند و اعتقاد داشتند این کوفته نصیب هر کسی شود سال خوبی را آغاز می‌کند.

در فرخشهر، در گذشته معمولا سکه‌ای را بین کوفته می‌گذاشتند و هرکس سکه در کوفته او پیدا می‌شد عیدی قابل ملاحظه‌ای دریافت می‌کرد.

در شب علفا تصنیف‌های محلی نیز بین مردم خوانده می‌شد مانند اینکه می‌گفتند: «شب علفا کوفته به پا/ از ناودونا شله میاد از آسمون کوفته میاد»

طرز پخت کوفته شب عید علفا

گوشت گوساله، برنج، سبزیجات معطر، آلو‌های محلی از مواد اصلی غذا هستند؛ در روز عید کوفته پزان اجرا می‌شود که به این صورت است که شب قبل از عید، گوشت را در هاون می‌کوبند.

وقتی که له شد، برنج گرده را خیسانده و به همراه سبزی و نمک و ادویه به آن اضافه کرده و می‌کوبند؛ سپس آن را از هاون خارج کرده و حسابی ورز می‌دهند تا مخلوط شود؛ هنگامیکه آب در قابلمه جوش آمد، کشمش و آلوچه را به کوفته اضافه کرده و کوفته را در آب جوش انداخته و می‌گذارند تا بپزد.

کوفته ریزه شهرکردی‌ها هم یکی از رایج‌ترین غذا‌های شب عید در بین مردم است و مانند ماهی دودی یا قیمه ماهی فقط مختص شب عید است.

نوروز بدون پیرایه‌های امروزی جشنی ایستا می‌شود

زمانی پور گفت: بانوان نسل امروز پیرایه‌هایی به نوروز می‌زنند که آن را نو و زاینده می‌کند اگر نوروز پیرایه‌های امروز را نداشته باشد به جشن ایستا و ساکن تبدیل می‌شود و از بین می‌رود.

مانند جشن‌ها و آداب و رسوم گذشته که امروز به روز نشدند و از بین رفته‌اند، اما نوروز هر ساله به روز می‌شود.

این زایش و به روز بودن در نوروز تا حدی است که اگر شخصی فقیر باشد و نتواند انواع اطعمه و اشربه و یا لباس کامل نو را بخرد غذایی را که مدت زمان بالایی است نپخته را می‌پزد و از لباس نیز به یک جفت جوراب نو بسنده می‌کند و افراد دیگر برای افراد فقیر پلو و خورش می‌فرستند تا بوی هر چیز نو و عید را در منازل یکدیگر پخش کنند.

آیین‌های نوروزی هرگز فراموش نمی‌شوند، بلکه تغییر شکل داده و رویکرد‌های جدیدی را می‌پذیرند که به فراخور زمان و موضوعات اقتصادی و اجتماعی از کارکرد‌های خاصی برخوردار هستند.

رسم‎های مختلف و خلق و خوی اقوام مختلف طی سال‏های طولانی شکل گرفته، سینه به سینه به افراد یک جامعه منتقل می‌شود و در طول سال‎ها، زنده و پا برجا می‎ماند.

هر سال بهار شادمانی‌اش را در سبزه‌ها و بوته‌ها و خنده‌های شاد سیزده گردی می‌پیچد و ما را از دنیای روزمرگی به دامن دشت و دمن می‌برد تا بار دیگر شکوه نو رستن سبزه‌ها و زنده شدن خاک را با چشم جان ببینیم و دمی آواز جلال و جبروت ربانی را بر ساحت چشم‌نواز طبیعت نظاره گر باشیم.

چه خوب است ساده بودن و تقسیم کردن مهربانی‌ها با کودکانی که عید کمتر به خانه‌هایشان سرک می‌کشد و چه زیباست کم کردن برخی آداب غیرضروری برای به دست آوردن دل کسانی که کمتر از عواید عیدانه بهره دارند.

امید است، نوروز را شیرین‌تر از هر سال آغاز کنید و فراموش نکنید بهار رویش جوانه هاست؛ بهارتان سبز و دل هایتان شاد.

گزارش از افسانه احمدی فارسانی