زمستان که به روز‌های پایانی می‌رسد و بهار کم کم خودنمایی می‌کند؛ باغ‌های بیدمشک، گلباران می‌شود و برداشت نوبرانه‌ای که هم قدم نوروز است آغاز می‌شود. بیدمِشک درختچه‌ای زینتی با سنبله‌های معطر است که از ۱۵ اسفند تا ۲۰ فروردین گل می‌دهد. کاشان، ۵۳ هکتار باغ بیدمشک که بیشترین آن در بخش برزک است.

بیدمشک از نظر طب ایرانی، طبیعتی سرد و‌تر دارد، مقوی قوای دماغی، قلب و مفرح مزاج است و سردرد‌های مزاجی را تسکین می‌دهد. عرق بیدمشک هم قند خون را پایین می‌آورد.

ترکیب گلاب، عرق بیدمشک، تخم بالنگو یا تخم شربتی و کمی ماده شیرین کننده مانند شکر، عسل یا نبات کم شیرین، نوشیدنی خنک و خوبی برای روزه داران است.

برداشت ۳۵۰ تن گل بیدمشک در کاشان

عباس معینی‌فر مسئول بهبود تولیدات گیاهی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان کاشان گفت: پیش بینی می‌شود امسال ۳۵۰ تن گل بیدمشک با متوسط عملکرد هفت تن در هکتار از باغ‌های کاشان برداشت شود.

به گفته او از ۵۳ هکتار باغ بیدمشک در کاشان ۳۰ هکتار (معادل ۶۰ درصد) در بخش برزک، هشت هکتار در بخش نیاسر، ۶ هکتار در بخش قمصر و بقیه در سایر مناطق است.

۳۴ واحد صنعتی و ۱۷۵۰ واحد سنتی در شهرستان کاشان، از بیدمشک برداشتی، یک میلیون و ۷۵۰ هزار لیتر عرق بیدمشک استحصال می‌کنند.

مسئول بهبود تولیدات گیاهی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان کاشان می‌گوید: عرق بیدمشک علاوه بر عرضه به بازار‌های داخلی به کشور‌های حاشیه خلیج فارس از جمله عمان و امارات متحده عربی نیز صادر می‌شود.

به گفته معینی‌فر، درآمد باغداران بیدمشک ۱۶ میلیارد تومان برآورد می‌شود.

او می‌گوید: به‌طور متوسط از هر هشت کیلوگرم بیدمشک ۴۰ لیتر عرق بیدمشک مرغوب تولید می‌شود، اما گاهی برای سفارشی و ممتازتر شدن آن و تهیه ۴۰ لیتر عرق بیدمشک ۱۶ کیلوگرم بیدمشک استفاده می‌شود.

در زمان برداشت گل بیدمشک در کاشان،۲۲۰ نفر به صورت مستقیم و ۲۰۰ نفر نیز به صورت غیر مستقیم مشغول به کار می‌شوند.

بیدمشک مفید برای رفع عطش در تابستان و روزه داری

حسین حسینی پژوهشگر شرکت داروسازی باریج اسانس به خبرنگار ما گفت: گیاه دارویی بیدمشک (Pussy willow) نژادی از درخت بید، اما کوچکتر از بید معمولی است.

گل‌های بیدمشک قبل از بازشدن برگ‌ها ظاهر می‌شود و اسانس معطری دارد.

او می‌گوید: عرقی که از گل‌های بیدمشک گرفته می‌شود علاوه بر خواص درمانی برای معطر کردن شربت‌ها و رفع عطش نیز استفاده می‌شود.

به گفته این پژوهشگر گیاهان دارویی، یکی از مهمترین خواص عرق بیدمشک، رفع عطش شدید و درمان گرمازدگی است و بر همین اساس باید گفت یک لیوان شربت بیدمشک نوشیدنی مناسبی برای فصل گرما و به ویژه روزه‌داری در ماه‌های گرم است.

حسینی می‌گوید: عرق بیدمشک با داشتن ترکیباتی مانند تانن، سالیسیلین و ژرانیول به عنوان داروی مؤثر و آرام بخش در تقویت قلب و اعصاب و برطرف کننده درد و خستگی شناخته شده است.

عرق بیدمشک از دیرباز در تهیه نقل، شیرینی و شربت استفاده می‌شده است.

او معتقد است  گیاه بیدمشک را غیر از ایران، در دیگر مناطق جهان با این شکل و کیفیت مصرف نمی‌شناسند و بنابراین دیگران پژوهش‌های علمی درخوری در این زمینه نداشته اند.

به گفته این پژوهشگر گیاهان دارویی، تحقیقات و پژوهش‌های جامع‌تر روی گل بیدمشک در حوزه کشاورزی برای دستیابی به ارقام و نهال‌های مختلف با بازده بالا از نظر طول شاتون گل و زمان گل دهی برای مناطق مختلف ضروری است تا بتوان در بازه زمانی طولانی تری گل بیدمشک را برداشت کرد.

حسینی می‌گوید: همچنین لازم است تا حوزه داروسازی نگاهی نو به بیدمشک داشته باشد تا علاوه بر عرق بیدمشک که مصرف آن رایج است به فرآورده‌های دیگری نیز دست یافت که البته ابن موضوع مستلزم بررسی و پژوهش است.

بیدمشک، اثربخش همچون آسپرین

حمیدرضا بنفشه معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی کاشان به خبرنگار ما گفت: بیدمشک، گیاه بومی ایران است و چون ریشه‌های افشانی دارد در قدیم برای جلوگیری از فرسایش خاک و خواص گیاهی آن استفاده می‌شده و اکنون نیز به عنوان رسمی قدیمی گل بیدمشک را سر سفره هفت سین می‌گذارند.

به گفته او  مهم‌ترین ترکیبات گیاه بیدمشک، سالیسیلیک اسید با اثری شبیه آسپرین است و فرآورده‌هایی تحت عنوان آسپرین گیاهی از گیاهان بید و بیدمشک بدست می‌آورند.

به گفته معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی کاشان، گیاه بیدمشک ترکیبات فلاونوئید‌ها را نیز با آثار آنتی اکسیدانی دارد به همین دلیل بیدمشک به عنوان ترکیب مقوی قلب شناخته می‌شود.

دکتر بنفشه می‌گوید: ترکیبات فنامیک اسید با آثار ضد التهاب همچنین تانن در گل‌های بیدمشک وجود دارد.

به گفته او  تب‌بر و ضد درد بودن با توجه به وجود ترکیبات شبه آسپرین، معروف‌ترین اثر درمانی و تقویت قلبی عروقی، جلوگیری از انسداد عروقی به دلیل دارا بودن آنتی اکسیدان، کاهش فشار خون تا حدودی، رقیق سازی خون و کاهش تعداد پلاکت‌ها از دیگر آثار دارویی بیدمشک است.

رئیس انجمن داورسازان کاشان می‌گوید: آثار ضد میکروبی و ضد قارچ در بیدمشک و عرق آن گزارش شده و حتی برخی گفته‌اند مصرف آن برای عفونت‌های تنفسی مفید است.

دکتر بنفشه می‌گوید: اثر درمانی و دارویی دیگر بیدمشک، تقویت اعصاب است به ویژه آنکه عرق آن اثر ضد افسردگی و آرام بخش است.

به گفته او بیدمشک اثر ضد اسپاسم گوارشی هم دارد و برای افرادی که مشکل درد‌های گوارشی و نفخ دارند مفید است.

اثبات علمی خاصیت ضد درد داشتن بیدمشک

« اثرات ضد درد عرق بیدمشک در مدل حیوانی موش صحرایی» عنوان تحقیقی است که دکتر نورالدینی استاد فیزیولوژی دانشگاه علوم پزشکی کاشان و همکاران او انجام داده اند و به عنوان طرح مصوب پژوهشی دانشگاه در مجلات داخلی چاپ شده است.

معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی کاشان در این زمینه می‌گوید: در این طرح، عرق بیدمشک استاندارد را برای موش تجویز و آثار آن را در هات پلیت (صفحه داغ، مدل استاندارد برای درد‌های داغ و التهابی) بررسی و پس از آن با آسپرین به عنوان داروی مشابه مقایسه کردند.

به گفته بنفشه در مدل حیوانی، اثر ضد درد، آرام بخش و تسکین بخش عرق بیدمشک در مقایسه با مصرف آسپرین حتی در دُزهای بالا، اثبات شد.

خام فروشی و مصرف بهینه آب دغدغه باغداران بیدمشک

علیرضا جوادزاده نماینده باغداران بیدمشک در منطقه قاسوره برزک کاشان است که از نیم هکتار باغ بیدمشک خود امسال دو هزار و ۵۰۰ تن محصول بیدمشک برداشت و ۱۲ هزار و ۵۰۰ لیتر عرق بیدمشک درجه یک تولید می‌کند.

او می‌گوید: برای جلوگیری از خام فروشی گل بیدمشک، برای باغ خود کارگاه عرقیات، راه‌اندازی کرده است.

این باغدار کاشانی می‌گوید: با استفاده از روش آبیاری تحت فشار و قطره‌ای، مصرف آب بهینه شده و بازدهی و بهره‌وری، افزایش یافته است.

به گفته جوادزاده  جهاد کشاورزی کاشان پارسال با اجرای هزار و ۵۰۰ متر لوله گذاری از سه کیلومتر مسیر انتقال آب به باغ‌های بیدمشک کمک بزرگی به کشاورزان منطقه کرده است.

او ادامه احداث کانال آبیاری قطره‌ای از طریق تامین لوله برای باغ‌های بیدمشک را از جهاد کشاورزی کاشان خواستار شد تا علاوه بر صرفه جویی در مصرف آب، بازدهی محصول نیز افزایش یابد.

بیدمشک سال‌هاست که با نگاه سنتی کشت و عرق آن استحصال می‌شود. این نوبرانه بهاری اگر با طرح های پژوهشی به خوبی شناسایی و برای به دست‌آوردن فرآورده‌های مختلفی از آن اقدام شود، عطر خوشش را برای مشام ایرانی ماندگارتر می‌کند.

گزارش از حرمت سادات متولی